احتیاط لازم
احتیاط الزام‌آور را احتیاط واجب گویند.
تا انسان می‌تواند بنشیند ، نباید خوابیده نماز بخواند ، و اگر نتواند راست بنشیند باید هر طور که می‌تواند ، بنشیند ؛ و اگر به هیچ قسم نمی‌تواند بنشیند ، باید به طوری که در احکام قبله گفته شد به پهلو بخوابد به طوری که جلوی بدنش رو به قبله باشد ، و تا وقتی که ممکن است به پهلوی راست بخوابد نباید بنابر احتیاط لازم به پهلوی چپ بخوابد ، و اگر این دو ممکن نباشد ، باید به پشت بخوابد بطوری که کف پاهای او رو به قبله باشد .
عنوان مسئله:
تا انسان می‌تواند بنشیند ، نباید خوابیده نماز بخواند ، و اگر نتواند راست بنشیند باید هر طور که می‌تواند ، بنشیند ؛ و اگر به هیچ قسم نمی‌تواند بنشیند ، باید به طوری که در احکام قبله گفته شد به پهلو بخوابد به طوری که جلوی بدنش رو به قبله باشد ، و تا وقتی که ممکن است به پهلوی راست بخوابد نباید بنابر احتیاط لازم به پهلوی چپ بخوابد ، و اگر این دو ممکن نباشد ، باید به پشت بخوابد بطوری که کف پاهای او رو به قبله باشد .
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
سوال مرتبط یافت نشد
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
سوال مرتبط یافت نشد
مسائل مرتبط از این مرجع
- کسی که نمی‌تواند نشسته نماز بخواند ، باید در حال نماز به پهلو طوری بخوابد که جلوی بدن او رو به قبله باشد ، و تا وقتی که ممکن است به پهلوی راست بخوابد نباید بنابر احتیاط لازم به پهلوی چپ بخوابد ، و اگر این دو ممکن نباشد باید به پشت بخوابد بطوری که کف پاهای او رو به قبله باشد .
- تا انسان می‌تواند ایستاده نماز بخواند ، نباید بنشیند ، مثلاً کسی که در موقع ایستادن ، بدنش حرکت میکند ، یا مجبور است به چیزی تکیه دهد ، یا بدنش را مختصری کج کند ، باید به هر طور که می‌تواند ایستاده نماز بخواند ، ولی اگر به هیچ قسم نتواند بایستد ، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند .
- انسان باید قرائت نماز را صحیح بخواند ، و کسی که به هیچ قسم نمی‌تواند همه سوره حمد را صحیح بخواند ، باید به همان نحو که می‌تواند بخواند ، اگر مقداری را که صحیح میخواند معتنابه باشد ، ولی اگر آن مقدار ناچیز باشد ، باید بنابر احتیاط واجب مقداری از بقیه قرآن را که می‌تواند صحیح بخواند و به آن ضمیمه کند ، و اگر نمی‌تواند باید تسبیح را به آن ضمیمه کند . و اما کسی که نمی‌تواند به کلی سوره را صحیح بخواند ، لازم نیست چیزی عوض آن بخواند . و در هر صورت احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت بجا آورد .
- موقعی که انسان در نماز مشغول خواندن چیزی از اذکار واجب است ، باید بدنش آرام باشد و همچنین بنابر احتیاط لازم وقتی که مشغول چیزی از اذکار مستحب میباشد . و در موقعی که میخواهد کمی جلو یا عقب رود ، یا کمی بدن را به طرف راست یا چپ حرکت دهد ، باید چیزی نگوید .
- هرگاه از روی فراموشی یا ناچاری یا تقیّه ، یا برای کار دیگر مثل خاراندن دست و مانند آن ، دستها را روی هم بگذارد ، اشکال ندارد . چهارم : از مبطلات نماز آن است که بعد از خواندن حمد ، (آمین) بگوید ، و باطل شدن نماز به گفتن (آمین) در غیر مأموم بنابر احتیاط است هر چند در حرام بودنش چنانچه بقصد مشروعیت آورده شود ، شکی نیست ، و در هر حال اگر (آمین) را اشتباهاً ، یا از روی تقیّه بگوید ، نمازش اشکال ندارد . پنجم : از مبطلات نماز برگشتن از قبله بدون عذر است ، و اما اگر با عذر باشد مثل فراموشی ، یا به سبب امر قهری مانند باد شدیدی که او را از قبله برگرداند چنانچه به طرف راست یا چپ نرسد ، نماز او صحیح است ، ولی لازم است که بعد از برطرف شدن عذر فوراً به طرف قبله برگردد . و اما اگر به طرف راست و یا چپ برسد یا پشت به قبله شود ، اگر فراموش کرده باشد ، یا غافل باشد ، یا در تشخیص قبله اشتباه کرده باشد ، و وقتی متذکر یا متوجه شود که اگر نماز را قطع کند می‌تواند دوباره آن را رو به قبله بخواند هر چند یک رکعت از آن در وقت واقع شود باید نماز را از سر بگیرد و گرنه به همان نماز اکتفا میکند ، و قضا بر او لازم نیست . و همچنین است اگر برگشت او از قبله بواسطه امر قهری باشد ، پس چنانچه بتواند که بدون برگشتن از قبله نماز را دوباره در وقت بخواند هر چند یک رکعت از آن در وقت واقع شود باید نماز را از سر بگیرد ، و گرنه باید همان نماز را تمام کند و اعاده و قضا بر او لازم نیست .
- شرط دوم : مکان نمازگزار در نمازهای واجب باید طوری نباشد که از شدت حرکت مانع از ایستادن نمازگزار و انجام رکوع و سجود اختیاری شود ، بلکه بنابر احتیاط لازم نباید مانع از آرامش بدن او باشد و اگر بواسطه تنگی وقت یا جهت دیگر ناچار باشد ، در چنین جائی مانند بعضی از انواع اتومبیل و کشتی و قطار نماز بخواند ، بقدری که ممکن است باید استقرار و قبله را رعایت نماید ، و اگر آنها از قبله به طرف دیگر حرکت کنند به طرف قبله برگردد و اگر رعایت استقبال قبله دقیقاً ممکن نباشد سعی کند که اختلاف کمتر از 90 درجه باشد ، و اگر این هم ممکن نباشد در تکبیرة الاحرام فقط رعایت قبله را بکند ، و اگر این هم میسّر نباشد رعایت قبله لازم نیست .
- در سجده چند چیز مستحب است : 1 کسی که ایستاده نماز میخواند بعد از آنکه سر از رکوع برداشت و کاملاً ایستاد ، و کسی که نشسته نماز میخواند بعد از آنکه کاملاً نشست ، برای رفتن به سجده تکبیر بگوید . 2 موقعی که میخواهد به سجده برود ، مرد اول دستها را ، و زن اول زانوها را به زمین بگذارد . 3 بینی را بر مهر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد . 4 در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد ، بطوری که سر آنها رو به قبله باشد . 5 در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و این دعا را بخواند : (یا خَیْرَ المَسْؤُلِینَ وَیا خَیْرَ المُعْطِینَ ، ارْزُقْنِی وَارْزُقْ عِیالِی مِنْ فَضْلِکَ ، فَاِنَّکَ ذُو الفَضْلِ العَظِیمِ) یعنی : ای بهترین کسی که از او سؤال می‌کنند ! و ای بهترین عطا کنندگان ! از فضل خودت روزی بده به من و عیال من ، پس بدرستی که تو دارای فضل بزرگی . 6 بعد از سجده بر ران چپ بنشیند ، و روی پای راست را بر کف پای چپ بگذارد . 7 بعد از هر سجده ، وقتی نشست و بدنش آرام گرفت تکبیر بگوید . 8 بعد ا ز سجده اول بدنش که آرام گرفت (اَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّی وَاَتُوبُ اِلَیْهِ) بگوید . 9 سجده را طول بدهد و در موقع نشستن ، دستها را روی رانها بگذارد . 10 برای رفتن به سجده دوم ، در حال آرامی بدن (اللّه اکبر) بگوید . 11 در سجدهها صلوات بفرستد . 12 در موقع بلند شدن ، دستها را بعد از زانوها از زمین بر دارد . 13 مردها آرنجها و شکم را به زمین نچسبانند ، و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند . وزنها آرنجها و شکم را بر زمین بگذارند ، و اعضاء بدن را به یکدیگر بچسبانند . ومستحبّات دیگر سجده در کتابهای مفصّل گفته شده است .
- کسی که میخواهد نماز بخواند ، اگر برای پوشاندن خود حتی برگ درخت و علف و گل و لجن نداشته باشد ، و مأیوس باشد که تا آخر وقت چیزی پیدا کند که خود را با آن بپوشاند ، در صورتی که اطمینان دارد کسی که ستر عورت از او واجب است او را نمیبیند ، ایستاده و با رکوع و سجود اختیاری نماز بخواند . و چنانچه احتمال دهد که ناظر محترم او را میبیند ، باید بطوری نماز بخواند که عورت او نمایان نباشد ، مثل اینکه نشسته نماز بخواند . و اگر برای اینکه خودش را از دید ناظر محترم نگاه دارد ناچار شود ایستادن و رکوع و سجود را ترک کند ، یعنی در هر سه حالت دیده می‌شود ، بنشیند و رکوع و سجود را با اشاره انجام دهد ، و اگر یکی از سه چیز را فقط ناچار است ترک کند همان را ترک کند ، پس اگر می‌تواند بایستد ، و رکوع و سجود را با اشاره انجام دهد ، و اگر ایستادن موجب دیده شدن است بنشیند ، و رکوع و سجود را انجام دهد گر چه در این صورت احتیاط مستحب این است که جمع کند بین این گونه نشستن و نماز ایستاده با اشاره به رکوع و سجود . و احتیاط لازم آن است که شخص برهنه در حال نماز عورت خود را با بعضی از اعضای بدن خود بپوشاند ، مثل دو ران در حال نشستن ، و دو دست در حال ایستاده . شرائط لباس نمازگزار
- سربریدن حیوان چند شرط دارد : اول : کسی که سر حیوان را میبرد چه مرد باشد چه زن باید مسلمان باشد ، و بچه مسلمان هم اگر ممیّز باشد یعنی : خوب و بد را بفهمد می‌تواند سر حیوان را ببرد . و امّا کسی که از کفّار غیر کتابی ، یا از فرقههائی است که در حکم کفّارند ، مانند نواصب ، اگر سر حیوان را ببرد آن حیوان حلال نمیشود ، بلکه کافر کتابی نیز اگر سر حیوان را ببرد هر چند (بسم اللّه) هم بگوید ، بنابر احتیاط واجب آن حیوان حلال نمیشود . دوم : سر حیوان را در صورت امکان با چیزی ببرند که از آهن باشد ، و بریدن با چاقوی استیل بنابر احتیاط واجب کافی نیست . ولی چنانچه آهن پیدا نشود با چیز تیزی که چهار مجرای آن را جدا کند ، مانند شیشه و سنگ نیز می‌شود سر آن را برید ، هر چند ضرورتی مقتضی سربریدنش نباشد . سوم : در موقع سربریدن ، حیوان رو به قبله باشد ، پس اگر نشسته یا ایستاده باشد رو به قبله بودن آن همانند رو به قبله بودن انسان در نماز است ، و اگر حیوان بر طرف راست یا چپ خوابیده باشد باید محل بریدن و شکم حیوان رو به قبله باشد و لازم نیست پاها و دستها و صورت آن رو به قبله باشد . و کسی که میداند باید رو به قبله سر ببرد اگر عمداً حیوان را رو به قبله نکند ، حیوان حرام می‌شود ، ولی اگر فراموش کند ، یا مسأله را نداند ، یا قبله را اشتباه کند ، اشکال ندارد ، و اگر نداند قبله کدام طرف است ، یا نتواند هر چند با کمک دیگری حیوان را رو به قبله کند ، در صورتی که حیوان چموش باشد ، یا در چاه ، یا چالهای افتاده باشد و ناچار باشد آن را ذبح کند ، به هر طرف ذبح کند اشکال ندارد . و همچنین اگر بترسد معطّلی برای رو به قبله کردن آن موجب مرگش شود . و ذبح مسلمانی که معتقد نیست باید رو به قبله ذبح شود ، صحیح است هر چند رو به قبله نکشد . و احتیاط مستحب آن است که کسی که حیوان را سر میبرد نیز رو به قبله باشد . چهارم : هنگام سربریدن یا پیش از آن در زمان متصل به آن به نیّت سربریدن ، خود ذابح نام خدا را ببرد ، و نام بردن غیر ذابح کافی نیست ، و همینقدر که بگوید : (بسم اللّه) یا (اللّه أکبر) کافی است ، بلکه اگر تنها بگوید : (اللّه) نیز کافی است گر چه خلاف احتیاط است . و اگر بدون قصد سربریدن نام خدا را ببرد ، یا از روی جهل به مسأله نام خدا را نبرد ، آن حیوان حلال نمیشود ، ولی اگر از روی فراموشی نام خدا را نبرد اشکال ندارد . پنجم : حیوان بعد از سربریدن حرکتی بکند ، اگر چه مثلاً چشم ، یا دم خود را حرکت دهد ، یا پای خود را به زمین زند ، و این در صورتی لازم است که زنده بودن آن حیوان در حال ذبح مشکوک باشد و گرنه لازم نیست . ششم : از بدن حیوان به اندازه معمول خون بیرون آید ، پس اگر خون در رگهایش بسته شود و بیرون نیاید و یا آنکه خون بیرون آمده نسبت به نوع آن حیوان کم باشد ، آن حیوان حلال نمیشود ، ولی اگر کم بودن خون از این جهت باشد که حیوان پیش از سربریدن خونریزی کرده است اشکال ندارد . هفتم : آنکه بریده شدن گلو به قصد ذبح باشد ، پس اگر چاقو از دست کسی بیفتد و گلوی حیوان را ناخواسته ببرد ، یا ذابح خواب یا مست یا بیهوش یا کودک یا دیوانه غیر ممیز باشد ، یا برای مقصود دیگری چاقو را بر گلوی حیوان بکشد و اتفاقاً بریده شود ، حلال نمیشود .
- نماز جمعه مانند نماز صبح دو رکعت است ، با این تفاوت که در نماز جمعه دو خطبه قبل از نماز لازم است . و نماز جمعه واجب تخییری است ، به این معنی که مکلف در روز جمعه مخیّر است که نماز جمعه را بخواند در صورتی که شرائطش موجود باشد یا نماز ظهر بجا آورد ، و اگر نماز جمعه را بجا آورد ، کفایت از ظهر میکند . و واجب شدن نماز جمعه چند شرط دارد : اول : داخل شدن وقت ، و آن عبارت از زوال آفتاب ، یعنی ظهر است ، و وقتش اول عرفی زوال است ، پس هر گاه از این وقت نماز جمعه را تأخیر انداخت ، وقتش تمام شده و نماز ظهر را باید بجا آورد . دوم : شماره افراد ، و آن پنج نفر است با امام ، و هر گاه پنج نفر از مسلمانان جمع نشوند نماز جمعه واجب نمیشود . سوم : بودن امام جامع شرائط امامت ، از عدالت و غیر آن از چیزهائی که در امام جماعت معتبر است ، همچنان که در بحث نماز جماعت خواهد آمد ، و بدون او نماز جمعه واجب نمیشود . و صحیح بودن نماز جمعه چند شرط دارد : اول : جماعت بودن ، پس فرادی صحیح نیست ، و هر گاه مأموم قبل از رکوع رکعت دوم نماز جمعه به امام برسد اقتدا میکند و یک رکعت دیگر را فرادی میخواند و نماز جمعهاش صحیح است . و اگر در رکوع رکعت دوم امام را درک کند بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند به این نماز جمعه اکتفا کند و باید نماز ظهر را بجا آورد . دوم : خواندن امام دو خطبه پیش از نماز ، که در خطبه اول حمد و ثنای الهی را گفته و توصیه به تقوی و پرهیزکاری شود و یک سوره کوتاه از قرآن بخواند ، و در خطبه دوم باز هم حمد و ثنای الهی را بجا آورده و بر پیغمبر اکرم و ائمه مسلمین صلوات فرستاده و احتیاط مستحب آن است که برای مؤمنین و مؤمنات استغفار (طلب آمرزش) کند . و لازم است خطبه پیش از نماز باشد ، پس اگر نماز را پیش از دو خطبه شروع کرد صحیح نخواهد بود ، و خواندن خطبه پیش از ظهر اشکال دارد . و لازم است کسی که خطبه را میخواند هنگام خطبه ایستاده باشد ، پس هر گاه خطبه را نشسته بخواند صحیح نخواهد بود . و نیز لازم است بین دو خطبه قدری بنشیند ، و لازم است نشستن مختصر و خفیف باشد . و لازم است امام جماعت خودش خطبه را بخواند ، و حمد و ثنای الهی و صلوات بر پیغمبر اکرم و ائمه مسلمین بنابر احتیاط باید به عربی باشد ، و در ما زاد بر آن عربیت معتبر نیست ، بلکه اگر بیشتر حاضرین زبان عربی راندانند احتیاط لازم آن است که توصیه به تقوی به زبان حاضرین باشد . سوم : آنکه مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک فرسخ نباشد ، بنابر این اگر نماز جمعه دیگری در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شود چنانچه با هم شروع شوند هر دو باطل میشوند ، و اگر یکی زودتر از دیگری شروع شود هر چند به تکبیرة الاحرام باشد صحیح ، و دومی باطل خواهد بود . ولی هر گاه پس از برگزاری نماز جمعه معلوم شود که نماز جمعه دیگری همزمان یا مقدم بر آن در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شده بوده ، بجا آوردن نماز ظهر واجب نخواهد بود . و برپا نمودن نماز جمعه در صورتی مانع از نماز جمعه دیگر در مسافت مزبور می‌شود که خود صحیح و جامع الشرائط باشد و در غیر این صورت مانع نخواهد بود .
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] تا انسان می‌تواند بنشیند نباید خوابیده نماز بخواند، و اگر نتواند راست بنشیند باید به هر طور که می‌تواند بنشیند، و اگر به هیچ قسم نمی‌تواند بنشیند باید به طوری که در احکام قبله گفته شد، به پهلوی راست بخوابد، اگر نمی‌تواند به پهلوی چپ و اگر آن هم ممکن نیست به پشت بخوابد، به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد.
- [آیت الله بروجردی] تا انسان می‌تواند بنشیند، نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند، باید هر طور که می‌تواند بنشیند و اگر به هیچ قسم نمی‌تواند بنشیند، باید به طوری که در احکام قبله گفته شد، به پهلوی راست بخوابد و اگر نمی‌تواند، به پهلوی چپ و اگر آن هم ممکن نیست به پشت بخوابد، به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد.
- [آیت الله مظاهری] تا انسان می‌تواند بنشیند نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند، باید هر طوری که می‌تواند بنشیند و اگر به هیچ قسم نمی‌تواند بنشیند، باید به پهلوی راست رو به قبله بخوابد و اگر نمی‌تواند به پهلوی چپ و اگر آن هم ممکن نیست به پشت بخوابد به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] تا انسان می‌تواند بنشیند، نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند، باید هر طور که می‌تواند بنشیند و اگر به هیچ قسم نمی‌تواند بنشیند بنا بر احتیاط به طوری که در احکام قبله (مسأله 787) گفته شد، به پهلوی راست بخوابد و اگر نمی‌تواند بنا بر احتیاط به پهلوی چپ و اگر آن هم ممکن نیست، بنا بر احتیاط به پشت بخوابد.
- [آیت الله خوئی] تا انسان می‌تواند بنشیند نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند باید هر طور که می‌تواند بنشیند و اگر به هیچ قسم نمی‌تواند بنشیند باید به طوری که در احکام قبله گفته شد به پهلوی راست بخوابد و اگر نمی‌تواند به پهلوی چپ بخوابد، و اگر آن هم ممکن نیست به پشت بخوابد، به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . تا انسان می تواند بنشیند نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند، باید هر طور که می تواند بنشیند و اگر به هیچ قسم نمی تواند بنشیند باید بطوری که در احکام قبله گفته شد، به پهلوی راست بخوابد و اگر نمی تواند به پهلوی چپ و اگر آن هم ممکن نیست به پشت بخوابد، به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد.
- [آیت الله نوری همدانی] تا انسان می تواند بنشیند نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند ، باید هر طور که می تواند بنشیند و اگر به هیچ قسم نمی تواند بنشیند باید بطوری که در احکام قبله گفته شد ، به پهلوی راست بخوابد و اگر نمی تواند به پهلوی چپ و اگر آن هم ممکن نیست به پشت بخوابد به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد .
- [آیت الله اردبیلی] انسان تا می‌تواند بنشیند، نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند، باید به هر نحو که می‌تواند بنشیند و اگر به هیچ صورت نتواند بنشیند، باید به گونهای که در احکام قبله گفته شد، به پهلوی راست بخوابد و اگر نتواند، به پهلوی چپ بخوابد و اگر آن نیز ممکن نباشد، به گونهای به پشت بخوابد که کف پاهای او رو به قبله باشد.
- [آیت الله وحید خراسانی] تا انسان می تواند بنشیند نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند باید هر طور که می تواند بنشیند و اگر به هیچ قسم نمی تواند بنشیند باید به طوری که در احکام قبله گذشت به پهلوی راست بخوابد و اگر نمی تواند به پهلوی چپ بخوابد و اگر ان هم ممکن نیست به پشت بخوابد به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] تا انسان می تواند بنشیند نباید خوابیده نماز بخواند و اگر نتواند راست بنشیند باید هر طور که می تواند بنشیند و اگر به هیچ قسم نمی تواند بنشیند باید طوری که در احکام قبله گفته شد به پهلوی راست بخوابد و اگر نمی تواند؛ به پهلوی چپ بخوابد و اگر آن هم ممکن نیست؛ به پشت بخوابد به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد.