از گناهان بزرگ در اسلام رباخواری است که قرآن شریف آن را جنگ با خداوند متعال و رسولش می‌داند:
(فَانْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَربْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ)[1]
(و اگر (از ربا پرهیز نکنید)، بدانید به جنگ با خدا و فرستاده او، برخاسته‌اید.)
و آن اقسامی دارد:
الف) قرض با بهره، گرچه آن بهره بسیار کم یا شرطی از شروط باشد، و هر چه درباره این قسم از نظر قرآن و روایات مذمّت شده است، درباره قرض بدون بهره که به آن قرض‌الحسنه می‌گویند سفارش شده است و قرآن شریف آن را قرض به خدای متعال می‌داند:
(مَنْ ذَا الَّذی‌ یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَریم)[2]
(کیست آن کس که به خدا وامی نیکو دهد تا نتیجه‌اش را برای وی دو چندان گرداند و او را پاداشی خوش باشد؟)
ب) قرض مثل به مثل با زیادتر یا خرید و فروش مثل به مثل با زیادتر، نظیر اینکه یک سکّه طلا قرض دهد به یک سکّه طلا و هزارتومان و یا بفروشد سکّه‌ای به سکّه‌ای با هزار تومان و این قسم نیز در روایات ما ربا و حرام است، گرچه واقعاً و به‌ حسب ارزش، سودی و بهره‌ای نباشد.
ج) بهره و سود بردن به‌واسطه حیله شرعی نظیر اینکه یک میلیون قرض‌الحسنه دهد، ولی چیز کم ارزشی را بفروشد به یک صد هزار تومان، این قسم نیز حرام است و این همان تقلّب در قانون است که قرآن شریف آن را استهزا به آیات الهی می‌داند.
د) انجام حیله‌ای نه برای سود و بهره بردن بلکه برای اینکه ارزش واقعی مثل به مثل را یکسان کند، نظیر معامله سکّه‌ای با سکّه دیگر گرچه از نظر وزن مساوی ولی از نظر قیمت یکی گرانتر از دیگری است و شخص سکّه گرانتر را با چیز کم ارزشی می‌فروشد به سکّه ارزانتر با پولی که سکّه ارزانتر را مساوی با سکّه گرانتر کند، و یا سکّه گرانتر را می‌فروشد به همان سکّه ارزانتر یا قرض می‌دهد به همان ارزانتر، ولی چیز کم‌ارزشی را می‌فروشد به قیمتی که تفاوت آنها را جبران
صفحه 404
نماید، و این قسم همان حیله‌ای است که گفته‌اند: چه خوب است از حرام به حلال فرار کردن.