خرید و فروش
بیع، مبادله‌ی مال در برابر مال است. معنای یاد شده، معنای لغوی بیع است و در باب تجارت یا بیع- بنابر اختلاف تعبیر در کلمات فقها- به تفصیل از احکام، اقسام و شرایط آن سخن رفته است.
کسی که چند رشته کسب دارد، مثلا اجاره ملک می گیرد و خرید و فروش و زراعت هم می کند، چنانچه در هر رشته کسبی که دارد، سرمایه و دخل و خرج و حساب صندوق جداگانه دارد، باید منافع همان رشته را حساب کند و خمس آن را بدهد،و اگر در آن رشته ضرر کند، از رشته دیگر جبران نمی شود. و اگر رشته های مختلف در دخل و خرج و حساب صندوق یکی باشند، باید همه را آخر سال یک جا حساب کند و اگر نفع داشت خمس آن را بدهد.
عنوان مسئله:
کسی که چند رشته کسب دارد، مثلا اجاره ملک می گیرد و خرید و فروش و زراعت هم می کند، چنانچه در هر رشته کسبی که دارد، سرمایه و دخل و خرج و حساب صندوق جداگانه دارد، باید منافع همان رشته را حساب کند و خمس آن را بدهد،و اگر در آن رشته ضرر کند، از رشته دیگر جبران نمی شود. و اگر رشته های مختلف در دخل و خرج و حساب صندوق یکی باشند، باید همه را آخر سال یک جا حساب کند و اگر نفع داشت خمس آن را بدهد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در استفتائی که به حضرت مقدس آیتاللهی نسبت داده می‌شود چنینآمده است که: (هرگاه کسی مؤونهای را بخرد و پس از گذشت سال آن را بفروشد باید خمس آن را فوراً بدهد) مستدعی است بیان فرمائید: اولاً: آیا این حکم اختصاص به قیمت خرید دارد و مبلغ مازاد بر خرید نفع جدید و جزء درآمد همان سال فروش حساب می‌شود و یا آنکه اداء خمس نفع هم فورا واجب است؟ ثانیاً: آیا این حکم مختص به موردیست که مؤونه از ربح سنه خریداری شود و یا در جایی هم که از پول مخمس و یا ارث خریده شود جریان دارد؟
- شخصی که کارخانه یا اتومبیل یا سایر ابزار کسب دارد که به قیمتی خریده است و سرمایه او همین می‌باشد و در اثر کار کردن فرسوده شده و قیمت آن کمتر شده است ولی باز هم با همین ابزار کار میکند و تأمین معاش مینماید آیا در آخر سال مقداری را که در اثر فرسودگی از قیمت این ابزار کم شده است میتواند از ربح بردارد و جبران کند و خمس بقیه ربح را بدهد یا آن که خمس تمام ربحی را که آخر سال برایش میماند باید بپردازد.
- شخصی که زمینی را از ارباح مکاسب برای تجارت میخرد و همه ساله قیمت بازارش ترقی میکند و پس از گذشت چند سال میفروشد آیا پرداخت خمس قیمت فروش در ادای خمس واجب کافی است یا آن که باید حساب کند و به علاوه خمس قیمت فروش ارتفاع قیمت سوقی چهار پنجم مانده در سال اول را در رأس سال دوم بدهد و همچنین خمس ارتفاع قیمت سوقی مخمس شده را در سال سوم ... و خلاصه آن که در سال اول خمس زمین ملک ارباب خمس می‌شود و ترقیقیمت سوقی آن ملک خود آنهاست و در سال دوّم معادل خمس ارتفاع سوقی بقیه، ملک ارباب خمس می‌شود و ترقی این هم ملک خود آنهاست و همچنین در تمام سالها ...
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی که به چند رشته از کسب مشغول است و سرمایه همه رشتهها یکی است، میتواند اگر در رشتهای از کسب ضرر کرد از فوائد رشته دیگر برداشت کند و در آخر سال سود و زیان همگی را محاسبه و در صورت فوائد، خمس آن را پرداخت نماید یا خیر؟
- [آیت الله خوئی] شخصی ماشینی خریده است برای مسافربری و یا بارکشی و یا زراعت به مبلغی و خمس آن را داده است و در آخر سال اگر ترقی کرد و یا کسر نمود آیا خمس ترقی را باید بدهد و یا نه؟ و همین طور کسر آن را میتواند از منافع بین سال جبران کند یا خیر؟
- [آیت الله اردبیلی] کسی که از درآمد بین سال خود، آلات و ابزار کسب تهیه نموده و در آخر سال میخواهد خمس آن‌ها را به عنوان سرمایه حساب کند، آیا باید قیمت فعلی آن‌ها را در نظر بگیرید یا قیمت وقت خرید را؟ لازم به ذکر است که گاهی قیمت ابزارآلات بالا میرود و گاهی تنزّل پیدا میکند.
- [آیت الله خوئی] زیدی اتومبیل داشته که سرمایه کسبش بوده وسط سالش میفروشد که تبدیل به اتومبیل دیگر نماید سر سال خمس آن میرسد با توجه به آنکه مقداری از پول ماشین مطابق خرج سالش جزو سرمایه نموده چون مورد احتیاج بوده، حال که فروخته باید خمس بدهد یا نه؟ با آن که احتیاج به وسیله کسب دارد.
- [آیت الله سبحانی] آیا تاجر و کاسبی که برای سرمایه خود اوّل فروردین را مثلاً سال خمسی قرار داده اگر چنانچه از ارزاق و البسه و پول جیبی ... در آخر سال مقداری زائد آورد خمس سرمایه و ارزاق و.. را با هم حساب کند و یا جدا از هم و اگر در اثناء سال از اندازه سرمایه بکاهد می تواند آن را از مازاد ارزاق و پول جیبی خود جبران کند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی حساب سال دارد، در بین سال زمینی خرید و در آن خانه مسکونی ساخت، پس از ده سال میخواهد بفروشد پنج میلیون تومان، آیا باید بعد از فروش، خمس را بدهد یا این که یکسال پس از فروش چنانچه پول بماند و سال بگذرد؟
- [آیت الله خوئی] شخصی حساب سال دارد پس از وضع مؤونه، دارای صد پوط (مقیاس وزن روسی که تقریباً 5 من تبریز و کسری می‌باشد) برنج است که خمس آن را داده، بعد آن را صرف و خرج زراعت کاری و غیره نموده، سنهء دیگر مثلاً سر سال کم شد به حساب رسیدگی نموده دارای صد و ده پوط برنج شد، آیا از همه باید خمس بدهد یا از درآمد، و همچنین در وجه نقد که از ارباح مکاسب و درآمد زراعت و گوسفند و زنبور عسل مثلاً دارای پنجاه هزار تومان شد و خمس آن را داده و این مبلغ را صرف و خرج زراعت و غیره نموده و هر سال به همین منوال باید زندگی کند، آیا از رو آمد آن باید خمس بدهد یا تمام آن؟
- [آیت الله خوئی] اگر عین خمس داده را مصرف نماید و به جای آن عین دیگری بگذارد، میفرمائید خمس آن را بدهد چنانچه پول مخمس خود را در بانک گذارد و در بین سال محتاج شد و مبلغ خود را از بانک گرفت و خرج کرد، باز هم در بین سال همان مبلغ را کسب نمود در بانک گذاشت، آیا آخر سال این مبلغ خمس دارد یا خیر؟ چون پولهایی که در بانک است دائماً در تحویل و تحول است.
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی ماشینی برای کسب خریده و خمس آن را نداده تا این که سال خمسی گذشته، حالا میخواهد خمس آن را بدهد آیا به قیمت خرید باید حساب کند یا به قیمت فعلی و در صورتی که قیمت فعلی کاهش پیدا نموده، چگونه محاسبه نماید؟
- [آیت الله خوئی] زیدی برای مؤونه امسال مبلغی قرض کرده و مبلغی هم که مساوی با قرض است در اثنای همین سال کسب کرده بفرمائید میتواند از منافع مذکوره خمس ندهد و به اصطلاح وضع کند یا باید ادا کند که اگر ادای دین نکرد خمس منافع را بدهد فرع فوق الذکر همان مسئله 1795 رساله توضیح است منتهی بعضی از مؤمنین احتیاج دارند به توضیح، تقاضا می‌شود بفرمائید معنی قرض را که بعد از منفعت باشد یا نباشد چیست؟ مثلاً اگر مختصری نفع برده و بعد به قرض زیادی مبتلا شده باز هم به قدر موجودی قرض را میتواند وضع کند یا خیر؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر از منفعت کسب آذوقه ای که برای مصرف سالش خریده، در آخر سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد. و چنانچه بخواهد قیمت آن را بدهد، در صورتی که قیمتش از وقتی که خریده زیاد شده باشد، باید قیمت آخر سال را حساب کند.
- کسی که از اول تکلیف خمس نداده، اگر از منافع کسب چیزی که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال از خرید آن گذشته، باید خمس آن را بدهد، و اگر اثاث خانه و چیزهای دیگری که به آن‌ها احتیاج دارد مطابق شان خود خریده، پس اگربداند در بین سالی که در آن سال فایده برده آن‌ها را خریده، لازم نیست خمس آن‌ها را بدهد. و اگر نداند که در بین سال خریده یا بعد از تمام شدن سال، بنابر احتیاط واجب باید با حاکم شرع مصالحه کند
- انسان می تواند زکات را در هشت مورد مصرف کند: اول: فقیر، و آن کسی که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسی که صنعت یا ملک یا سرمایه ای دارد که می تواند مخارج سال خود را بگذراند فقیر نیست. دوم: مسکین، و آن کسی است که از فقیر سخت تر می گذراند. سوم: کسی که از طرف امام علیه السلام یا نایب امام مامور است که زکات را جمع و نگهداری نماید و به حساب آن رسیدگی کند و آن را به امام علیه السلام یا نایب امام یا فقرا برساند. چهارم: کافرهایی که اگر زکات به آنان بدهند به دین اسلام مایل می شوند یا در جنگ به مسلمانان کمک می کنند. پنجم: خریداری بنده ها و آزاد کردن آنان. ششم: بدهکاری که نمی تواند قرض خود را بدهد. هفتم: سبیل الله یعنی کاری که مانند ساختن مسجد منفعت عمومی دینی دارد، یا مثل ساختن پل و اصلاح راه که نفعش به عموم مسلمانان می رسد و آنچه برای اسلام نفع داشته باشد به هر نحو که باشد. هشتم: ابن السبیل، یعنی مسافری که در سفر درمانده شده. و احکام اینها در مسایل آینده گفته خواهد شد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که چند رشته کسب دارد، مثلاً اجاره ملک میگیرد و خرید و فروش و زراعت هم میکند، چنانچه در هر رشته کسبی که دارد سرمایه و دخل و خرج و حساب صندوق جداگانه دارد، باید منافع همان رشته را حساب کند و خمس آن را بدهد و اگر در آن رشته ضرر کند، بنا بر احتیاط واجب نمیتواند آن را از سود رشته دیگر کسر نماید و اگر رشتههای مختلف در دخل و خرج و حساب صندوق، یکی باشد، باید همه را آخر سال یکجا حساب کند و اگر نفع داشت خمس آن را بدهد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که چند رشته کسب دارد مثلا اجاره ملک می گیرد و خرید و فروش و زراعت هم می کند؛ باید خمس آنچه را در آخر سال از مخارج او زیاد می آید بدهد و چنانچه از یک رشته نفع ببرد و از رشته دیگر ضرر کند؛ بنا بر اظهر نفع و ضرر روی هم حساب می شود.
- [آیت الله مظاهری] کسی که چند رشته کسب دارد مثلاً اجاره ملک میگیرد و خرید و فروش و زراعت هم میکند، باید خمس آنچه را که در آخر سال از مخارج او زیاد میآید بدهد گرچه رشتههای مختلف در دخل و خرج و حساب صندوق یکی نباشند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسی که چند رشته کسب دارد مثلا اجاره ملک می گیرد و خرید و فروش و زراعت هم می کند باید خمس آنچه را در آخر سال از مخارج او زیاد می آید بدهد، و چنانچه از یک رشته نفع ببرد و از رشته دیگر ضرر کند، می تواند ضرر یکی را با نفع دیگری جبران نماید گرچه احتیاط در ترک آن است و نیز اگر دو تجارت داشته باشد می تواند ضرر یکی را با نفع دیگری جبران نماید.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کسی که چند رشته کسب دارد، مثلاً اجاره ملک میگیرد، و خرید و فروش و زراعت هم میکند، باید خمس آنچه را در آخر سال از مخارج او زیاد میآید بدهد، و چنانچه از یک رشته نفع ببرد و از رشته دیگر ضرر کند، بنابر احتیاط واجب باید خمس نفعی را که برده بدهد، ولی اگر دو تجارت داشته باشد، میتواند ضرر یکی را با نفع دیگری جبران نماید.
- [آیت الله سبحانی] کسی که چند رشته کسب دارد مثلاً اجاره ملک می گیرد و خرید و فروش و زراعت هم می کند باید منافع همه رشته ها را یک جا حساب کند و خمس آن را بدهد و لذا اگر در رشته ای ضرر کند، می تواند از رشته دیگر آن را جبران کند.
- [آیت الله وحید خراسانی] کسی که چند رشته کسب دارد مثلا اجاره ملک می گیرد و خرید و فروش و زراعت هم می کند باید خمس فایده هایی را که در اخر سال از مخارج او زیاد می اید بدهد و چنانچه از یک رشته نفع ببرد و از رشته دیگر ضرر کند بنابر احتیاط مستحب خمس نفعی را که برده بدهد
- [آیت الله بروجردی] کسی که چند رشته کسب دارد، مثلاً اجاره ملک میگیرد و خرید و فروش و زراعت هم میکند، باید خمس آنچه را در آخر سال از مخارج او زیاد میآید بدهد و چنانچه از یک رشته نفع ببرد و از رشتة دیگر ضرر کند، بنا بر احتیاط واجب باید خمس نفعی را که برده بدهد.
- [آیت الله خوئی] کسی که چند رشته کسب دارد، مثلًا اجارة ملک میگیرد و خرید و فروش هم میکند، باید خمس آنچه را که در آخر سال از مخارج او زیاد میآید بدهد. و چنانچه از یک رشته نفع ببرد و از رشتة دیگر ضرر کند، بنابر احتیاط مستحب باید خمس نفعی را که برده بدهد ولی اگر دو رشتة مختلف دارد مثلًا تجارت و زراعت میکند در این صورت بنابر احتیاط وجوبی نمیشود ضرر یک رشته را به نفع رشتة دیگر تدارک نمود.
- [آیت الله سیستانی] کسی که چند رشته تجارت دارد مثلاً با سرمایه خود مقداری شکر و مقداری برنج خریده است ، چنانچه همه آن رشتهها در شئون تجارت مانند خرج و دخل ، و حساب صندوق و سود و زیان ، یکی باشند ، باید خمس آنچه را که در آخر سال از مخارج او زیاد میآید بدهد ، و چنانچه از یک رشته نفع ببرد و از رشته دیگر ضرر کند ، میتواند ضرر یک رشته را به نفع رشته دیگر تدارک نماید . ولی اگر دو رشته مختلف کسب دارد ، مثلاً تجارت و زراعت میکند ، یا یک رشته است ، و حساب دخل و خرج آن‌ها از هم جدا است ، در این دو صورت بنابر احتیاط وجوبی نمیشود ضرر یک رشته را به نفع رشته دیگر تدارک نمود .