تقیه یک نوع تاکتیک حساب شده برای حفظ نیروهای انسانی و هدر ندادن افراد مؤمن در راه موضوعات کوچک و کم اهمیت محسوب میشود. به همین دلیل تقیه قبل از آن که یک برنامه اسلامی باشد یک روش عقلانی و منطقی برای همه انسان هایی است که در حال مبارزه با دشمن نیرومندی بوده و هستند . برحسب موارد و موقعیت های مختلف، تقیه گاهی واجب و گاهی حرام و زمانی مباح است. تقیه واجب، در صورتی است که بدون فایده مهمی جان انسان به خطر بیفتد، اما در جایی که موجب ترویج باطل و گمراه ساختن مردم و تقویت ظلم و ستم شود حرام و ممنوع است. منافقان، گروهی هستند که در دل خدا و آخرت را باور ندارند، ولی در ظاهر خود را نزد مسلمانان صاحب ایمان وانمود می کنند، حال این که ما در تعریف تقیه دقیقا نقطه مقابل این امر را می بینیم. تظلم و خواری زمانی پدید می آید که شخص از سر ترس و بُزدلی دست به کتمان سر بزند و عقاید خود را آشکار نسازد. در حالی که "تقیه" به معنای ضعف و ترس و محافظه کاری نیست، بلکه غالبا به عنوان یک وسیله مؤثر برای مبارزه با زورمندان و جباران و ظالمان مورد استفاده قرار میگیرد. در امر به معروف و نهی از منکر قطعاً باید حساب، تدبیر، فکر و منطق به کار برده شود. علمایی که در مسائل اجتماعی مطالعه کردهاند، گفتهاند که راز انقراض خوارج همین بود که در امر به معروف و نهی از منکَر، منکِر منطق بودند. عقیده اینها در باب امر به معروف و نهی از منکر این بود که تقیه به معنای تاکتیک به کار بردن، لزومی ندارد.
مرز و حدود و فرق تقیه با موارد زیر را بیان فرمایید. 1- گفتن حرف حق نزد سلطان جائر 2- نفاق و دورویی 3- خفت،خواری و تظلم 4- امر به معروف و نهی از منکر.
تقیه یک نوع تاکتیک حساب شده برای حفظ نیروهای انسانی و هدر ندادن افراد مؤمن در راه موضوعات کوچک و کم اهمیت محسوب میشود. به همین دلیل تقیه قبل از آن که یک برنامه اسلامی باشد یک روش عقلانی و منطقی برای همه انسان هایی است که در حال مبارزه با دشمن نیرومندی بوده و هستند . برحسب موارد و موقعیت های مختلف، تقیه گاهی واجب و گاهی حرام و زمانی مباح است. تقیه واجب، در صورتی است که بدون فایده مهمی جان انسان به خطر بیفتد، اما در جایی که موجب ترویج باطل و گمراه ساختن مردم و تقویت ظلم و ستم شود حرام و ممنوع است. منافقان، گروهی هستند که در دل خدا و آخرت را باور ندارند، ولی در ظاهر خود را نزد مسلمانان صاحب ایمان وانمود می کنند، حال این که ما در تعریف تقیه دقیقا نقطه مقابل این امر را می بینیم. تظلم و خواری زمانی پدید می آید که شخص از سر ترس و بُزدلی دست به کتمان سر بزند و عقاید خود را آشکار نسازد. در حالی که "تقیه" به معنای ضعف و ترس و محافظه کاری نیست، بلکه غالبا به عنوان یک وسیله مؤثر برای مبارزه با زورمندان و جباران و ظالمان مورد استفاده قرار میگیرد. در امر به معروف و نهی از منکر قطعاً باید حساب، تدبیر، فکر و منطق به کار برده شود. علمایی که در مسائل اجتماعی مطالعه کردهاند، گفتهاند که راز انقراض خوارج همین بود که در امر به معروف و نهی از منکَر، منکِر منطق بودند. عقیده اینها در باب امر به معروف و نهی از منکر این بود که تقیه به معنای تاکتیک به کار بردن، لزومی ندارد.
- [آیت الله علوی گرگانی] شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر را بیان فرمائید؟
- [آیت الله علوی گرگانی] مراتب امر به معروف و نهی از منکر را توضیح فرمائید؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] 1- چه موسیقی هایی حرام هستند؟ 2- آیا حرام بودن موسیقی به خواننده آن هم بستگی دارد؟ 3-آیا ترانه هایی که از طرف وزارت ارشاد مجوز دارند و یا از رادیو و تلویزیون پخش میشوند حلال هستند؟ 4- اگر در خانواده عده ای به موسیقی حرام گوش دهند و امکان امر به معروف و نهی از منکر هم نباشد چه باید کرد؟
- [آیت الله خامنه ای] 1. شرکت در جشن هایی که زنان و مردان در آنها مبادرت به رقص و نواختن موسیقی به طور جداگانه می کنند چه حکمی دارد؟ 2. آیا شرکت در عروسی هایی که در آنها مبادرت به رقص و نواختن موسیقی میشود، جایز است؟ 3. آیا نهی از منکر در مجالسی که در آنها رقص انجام می شود، در صورتی که امر به معروف ونهی از منکر در شرکت کنندگان تأثیری نداشته باشد، واجب است؟ 4. رقص مختلط زن و مرد چه حکمی دارد؟
- [سایر] اگر دیده شود شخصی به طور آشکار روزه خواری می کند، آیا امر به معروف واجب است؟
- [آیت الله بهجت] لطفا مراتب امر به معروف و نهی ازمنکر را بیان فرمایید:
- [آیت الله اردبیلی] 1. آیا امر به معروف و نهی از منکر بر همه واجب است؟ در صورتی که چندین بار به صورت لفظی شخصی را امر به معروف و نهی از منکر نمودیم، اما ایشان قبول ننمود و این امر سبب کدورت و تیره شدن روابط، کاهش و یا حتی قطع صله رحم گردد، آیا جایز به ادامه آن هستیم؟ 2. در صورتی که خانمی رعایت حجاب ننماید (و ایشان به طرق مختلف امر به معروف و نهی از منکر شده باشند) اما تنها به احترام مادر همسر و همسر در مکانهایی که مادر همسر حضور دارند رعایت حجاب نمایند، در صورتی که بدانیم اگر مجدداً این فرد را امر به معروف نماییم باعث از بین رفتن احترام، قطع صله رحم و حتی نتیجه عکس و دید منفی فرد نسبت به افراد با حجاب میگردد، آیا ادامه امر به معروف لازم است؟ 3. در صورتی که امر به معروف تنها از طریق مادر همسر (غیر از همسر) انجام شده باشد، آیا لازم است پدر همسر به عروس خود و یا برادر شوهر ایشان را امر به معروف نمایند؟ با توجه به اینکه می دانند امر به معروفشان تأثیر نمیگذارد و تنها باعث تیره شدن روابط میگردد؟
- [آیت الله جوادی آملی] آیا تغییر جنسیت (مرد به زن و بالعکس) جایز است یا نه؟ سؤال 2: ادلّه فقهی که میتوان برای اثبات یا رد آن بیان کرد چیست؟ سؤال 3: اگر در کشور اسلامی چنین عملی صورت گیرد (در صورت عدم جواز) تکلیف مطلعین فقط امر به معروف و نهی از منکر است یا نه؟
- [آیت الله جوادی آملی] آیا تغییر جنسیت (مرد به زن و بالعکس) جایز است یا نه؟ سؤال 2: ادلّه فقهی که میتوان برای اثبات یا رد آن بیان کرد چیست؟ سؤال 3: اگر در کشور اسلامی چنین عملی صورت گیرد (در صورت عدم جواز) تکلیف مطلعین فقط امر به معروف و نهی از منکر است یا نه؟
- [سایر] با سلام. اگر مطمئن باشیم که فردی مثلاً در 4 هفته آینده –با توجه به مرتبه ایمانی که دارد- حتماً غیبت میکند و خودش هم این را گفته باشد و تصمیم بر آن داشته باشد، آیا لازم است قبل از اینکه آن فرد شروع به غیبت بکند او را نهی از منکر کنیم؟ و اصلاً آیا این طوری که گفتیم غیبت محسوب میشود، تا نهی از منکر واجب شود؟
- [آیت الله اردبیلی] امر به معروف و نهی از منکر، واجب کفایی است و در صورتی که بعضی از مکلّفین به طور صحیح آن را انجام دهند، از دیگران ساقط میشود و اگر اقامه =============================================================================== 1 تهذیب الأحکام، باب (الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر)،ح21،ج6،ص180. معروف و جلوگیری از منکر، موقوف بر همکاری جمعی از مکلّفین باشد، واجب است همکاری کنند.
- [آیت الله مظاهری] اگر پدر و مادر کافر یا گناهکار باشند، فرزند نباید پیروی در کفر آنها یا گناه آنها داشته باشد، بلکه اگر میتواند باید با لطف و مهربانی و با تسلّط بر اعصاب و صبر بر تندی آنها نهی از منکر کند، و اگر نهی از منکر اثر نداشت و یا نهی از منکر موجب غضب و تندی آنها شد، نهی از منکر لازم نیست و واجب است از نظر قرآن شریف، رفتار اولاد با آنها کریمانه و با تلطّف و مهربانی باشد: (وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفا)[2] (و در دنیا به خوبی با پدر و مادر معاشرت کنید.) صفحه 411
- [آیت الله مکارم شیرازی] امر به معروف و نهی از منکر بر تمام افراد عاقل و بالغ با شرایط زیر واجب است: 1 کسی که می خواهد امر و نهی کند باید یقین داشته باشد که طرف مقابل مشغول انجام حرام یا ترک واجبی است. 2 احتمال دهد که امر و نهی او اثردارد، خواه اثر فوری داشته باشد یا غیر فوری، کامل یا ناقص، بنابراین اگر بداند هیچ اثر نمی کند واجب نیست. 3 در امر و نهی او مفسده و ضرری نباشد، پس اگر بداند یا خوف این باشد که امر یا نهی او، ضرر جانی یا عرضی و آبرویی یا مالی قابل توجه نسبت به او یا بعضی از مؤمنین می رساند واجب نیست، ولی اگر معروف و منکر از اموری باشد که شارع مقدس اسلام اهمیت زیادی به آن می دهد (مانند حفظ اسلام و قرآن و استقلال ممالک اسلامی، یا حفظ احکام ضروری اسلام)، باید اعتنا به ضرر نکند و با بذل جان و مال در حفظ آنها بکوشد.
- [آیت الله مظاهری] معاشرت با رفیق بد و افراد معصیتکار گرچه از ارحام و خویشان باشد، اگر خوف این باشد که خود او یا وابستگان او معصیت کار شوند حرام است و باید ترک رابطه کند، ولی اگر بداند که از بدی او بد نمیشود، گرچه حرام نیست، مخصوصاً اگر معاشرت او برای شخص معصیتکار سازندگی داشته باشد، امّا باید مواظبت کامل برای خود و وابستگان داشته باشد تا بدی و اثر گناه او را نگیرد، و اگر از ارحام و خویشان باشد و یا با معاشرت بتواند امر به معروف و نهی از منکر کند، آن معاشرت واجب میشود. [1]. جاثیه، 23. [2]. یس، 60. [3]. اعراف، 32.
- [آیت الله علوی گرگانی] در واجب بودن امر به معروف ونهی از منکر سه شرط لازم است: 1 - احتمال دهد امر ونهی او اثربخش باشد; پس اگر بداند اثر نمیکند واجب نیست. 2 - بداند یا مطمئن باشد که گنهکار قصد ادامه یا تکرار گناه را دارد; پس اگر بداند یا گمان کند که تکرار نمیکند واجب نیست. 3 - در امر ونهی مفسده مهمتری وجود نداشته باشد; پس اگر بداند یا گمان کند یا احتمال صحیح عقلایی دهد که با امر ونهی او زیان جانی یا آبرویی یا مالی قابل توجهی به او یا خویشان یا نزدیکان او ویا بهعدهای از مؤمنین میرسد، امر ونهی واجب نیست; بلکه در بسیاری موارد حرام میباشد.
- [آیت الله مظاهری] از گناهان بزرگ در اسلام تعییر و سرزنش است که قرآن شریف با کلمه (وَیْل) سرزنشکننده و غیبتکننده را تهدید فرموده است: (وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَة)[1] (وای بر هر بدگویِ عیب جوی.) و آن اقسامی دارد: الف) سرزنش بهواسطه عیبی که در او نیست؛ و این صورت علاوه بر اینکه گناه سرزنش را دارد، گناه تهمت را نیز دارد. ب) سرزنش بهواسطه عیبی که در او میباشد و این صورت همان (لمزه) قرآن است که با کلمه ویل، سرزنشکننده را تهدید کرده است. ج) سرزنش که با ضمیمه استهزا یا اهانت و یا فحش باشد؛ و این صورت علاوه بر اینکه حرام است، گناه آن ضمیمه را نیز دارد، و ممکن است سرزنش بهواسطه ضمائمی که دارد، گناهان فراوانی داشته باشد. د) سرزنش کسی بهخاطر معصیت، و آن سرزنش نیز حرام است، مگر اینکه از باب نهی از منکر باشد، و در نهی از منکر و یا امر به معروف، چارهای جز تعییر و سرزنش نداشته باشد.
- [آیت الله سیستانی] أمر به معروف و نهی از منکر دارای مراتبی است : 1 اظهار انزجار درونی و قلبی ، مانند روگرداندن ، و سخن نگفتن با شخص گنهکار . 2 با زبان ، و بصورت وعظ و ارشاد . 3 إجراءات عملی ، از قبیل کتک زدن و حبس نمودن . و لازم است ابتداءً از مرتبه اوّل یا دوم شروع نماید ، و أوّل آنرا انتخاب بکند که اذیّت آن کمتر و تأثیر آن بیشتر است ، و اگر نتیجه نگرفت به مراتب بعدی و سخت و دشوار دست بزند ، و درجههای بعدی را انتخاب کند . و اگر اظهار انزجار قلبی و زبان مرتبه اوّل و دوم مؤثر واقع نشد نوبت میرسد به مرتبه عملی ، و احتیاط واجب آن است که در انتخاب مرتبه سوم اجراءات عملی از حاکم شرع اجازه بگیرد . و لازم است عمل را از آنجا شروع بکند که ناراحتی و اذیّت آن کمتر است ، و اگر نتیجه نگرفت با اعمال سختتر و شدید اقدام نماید ، ولی نباید بحدّی برسد که سبب شکستن عضوی و یا مجروح شدن بدن باشد .
- [آیت الله مکارم شیرازی] در روایات از چند چیز در موقع آشامیدن آب نهی شده است: 1 زیاد آشامیدن. 2 آشامیدن آب بعد از غذای چرب 3 ایستاده نوشیدن در شب 4 نوشیدن آب بادست چپ 5 نوشیدن از جای شکسته کوزه یا طرفی که دسته آن است.
- [آیت الله مظاهری] در مسجد و حرم امامانعلیهم السلام شش امر مکروه است: 1 - خوابیدن. 2 - انجام کاری یا صحبتی درباره دنیا. 3 - کثیف نمودن آنجا. 4 - بلند کردن صدا. 5 - راه دادن بچّه و دیوانه (در صورت ایجاد مزاحمت). 6 - وارد شدن کسی که بوی دهان یا لباس یا بدن او مردم را اذیت میکند.
- [آیت الله اردبیلی] امر به معروف و نهی از منکر یعنی احساس وظیفه و نظارت همگانی در جهت اصلاح آحاد جامعه و دولتمردان و دستور به نیکی و بازدارندگی از پلیدی و زشتی از فرائض بزرگ اسلامی است که به وسیله آن، دیگر فرائض بر پا میشود و نشانه ولایت مؤمنان نسبت به یکدیگر و راه نیل به مقام بهترین امّت و ملّت بشری است. امام باقر علیهالسلام میفرماید: (این فریضه راه انبیاء و روش صالحان و تکلیف بزرگی است که به واسطه آن، دیگر فرائض اجرا میگردد، راهها اَمن میشود، کسب و تجارت حلال میگردد و رونق مییابد، حقوق مردم تأمین میشود، زمینها آباد میگردد، دشمنان به عدل و انصاف وادار میشوند و کارها به صلاح میآید.)(1)