از آیات قرآن کریم و روایات استفاده می شود که برخی از علل و عوامل باعث دور شدن و به تأخیر افتادن عذاب از جامعه می شود. در این فرصت به عنوان نمونه مواردی را یاد آور می شویم. 1. وجود پیامبر و استغفار کنندگان در میان آنان: "وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُون"؛ (ای پیامبر!) تا تو در میان آنها هستی، خداوند آنها را مجازات نخواهد کرد و (نیز) تا استغفار میکنند، خدا عذابشان نمیکند.[1] این آیه در باره نضر بن حرث نازل شد که از خداوند به جای طلب هدایت درخواست نزول سنگ کرد.[2] این آیه به صراحت دلالت دارد که به جهت وجود دو چیز در میان مردم (پیامبر، وجود استغفار کنندگان) خداوند از عذاب آنان چشم پوشی کرده است. 2. محافظت از جان مؤمنان: "لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلیما"؛ اگر مؤمنان و کفّار (در مکّه) از هم جدا میشدند کافران را عذاب دردناکی میکردیم.[3] 3. وجود افراد ضعیف در میان مردم: امام رضا (ع) فرمود: همانا پروردگار را در هر روز و شب، فرشته ای است که ندا می‌دهد، ای بندگان خدا! آرام بگیرید و از گناهان پرهیز کنید و اگر حرمت چهار پایان چرنده و کودکان شیرخوار و پیران در حال رکوع نباشد، همانا چنان عذابی بر شما فرو ریزد که نرم و کوبیده شوید. [4] 4. دوستی برای خداوند و آباد کردن مساجد، و استغفار در سحرگاهان: امام صادق (ع) به نقل از پدرشان امام باقر (ع) فرمود: همانا خداوند هنگامی که اراده فرماید که اهل زمین را به عذاب (خود) گرفتار کند، میگوید: اگر نبودند کسانی که برای من با یک دیگر دوستی میکنند، و مساجد مرا آباد میسازند، و در سحرگاهان از (پیشگاه) من طلب آمرزش میکنند، مسلّما عذابم را بر آنان نازل میکردم. [5] این پرسش پاسخ تفصیلی ندارد.
[1] أنفال، 33. [2] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 453، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372ش. [3] فتح، 25. [4] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 276، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365ش. [5] ابن بابویه، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 177، دار الشریف الرضی للنشر، قم، 1406 ق.
