خداوند می فرماید: (اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِی...) و می فرماید: (الر کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَکیمٍ خَبیر)؛ در آیه اول، همه کتاب با وصف متشابه آمده است و در آیه دوّم، همه آیات کتاب با وصف محکم آمده است. با توجّه به این دو آیه و آیه سوم که می فرماید: (هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ...)، چه برداشتی می توان داشت؟

در کتاب های تفسیری،[1] «مُتَشابِهاً» در آیه شریفه: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً...»،[2] به معنای «مشابه یکدیگر» در مقابل متشابه به معنای «واضح نبودن» ترجمه و تفسیر شده است.   در تفسیر آیه مزبور، بیشتر مفسّران گفته اند؛ تمامی آیات قرآن کریم از جهت درستی در معانی، احکام، مبتنی بودن بر حق و باطل، فصاحت، بلاغت و عمیق بودن در معنا، مانند هم هستند.[3] برخی دیگر نیز این احتمال را داده اند که منظور از شباهت، شباهت قرآن با سایر کتاب های آسمانی از جهت نزول تمامی آیات قرآن کریم از جانب خداوند است.[4]   در معنای «أحْکِمَت» در آیه مبارکه: «الر کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَکیمٍ خَبیر»،[5] برخی از مفسّران[6] می گویند کلمه «أحْکِمَت» از «إحکام» (به کسر همزه) در مقابل تفصیل است و به معنای چیزی است که اجزایش از یکدیگر جدا و متمایز نباشند و جزء جزء نداشته باشد. بعضی دیگر[7] گفته اند «إحکام» به معنای اتقان و اثبات است در مقابل سستی و زوال؛ یعنی، هر آیه ای از آیات قرآن کریم دلیل و برهان و حجّت قاطعی برای حقّ و واقع و معجزه ای برای نبوّت پیامبر اکرم (ص) است.   امّا «محکم»، در آیه شریفه: «هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ...»؛[8] یعنی، لفظی که از الفاظ مشترک نباشد و فقط یک معنا داشته باشد.[9] در این آیه شریفه، متشابه -به دلیل احتمال معانی مختلف از لفظ- به معنای واضح نبودن در معنا و دلالت، آمده است.[10]   بنابراین، معنای متشابه و محکم در آیات اول و دوم، غیر از معنای محکم و متشابه در آیه سوّم است و هیچ گونه تضادّ و شبهه ای میان سه آیه وجود ندارد.         [1] . طیّب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 11، ص 303، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378ش؛ مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ج 15، ص 64، مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، قم، چاپ اول، 1421 ق. [2] . زمر، 23. [3] . طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،ج 17، ص 255 و 256، دفتر انتشارات اسلامی ، قم ، چاپ پنجم، 1417ق؛ فیض کاشانی، ملا محسن، الأصفی فی تفسیرالقرآن،   تحقیق: درایتی، محمدحسین، نعمتی، محمدرضا، ج 2، ص 1083، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1418ق. [4] . اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 11، ص 303. [5] . هود، 1. [6] . المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 16 و 17. [7] . اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 3. [8] . آل عمران، 7. [9] . جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، تحقیق: قمحاوی، محمد صادق، ج 2، ص 281، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1405ق. [10] . همان، ج 1، ص 191.