از امام صادق(ع) راجع به جاودانی بودن اهل بهشت در بهشت و اهل دوزخ در دوزخ پرسیده شد، آن‌حضرت در پاسخ فرمود: «اهل دوزخ به این جهت همیشه در دوزخ هستند چون نیّتشان این بود که اگر برای همیشه در دنیا باشند عصیان و نافرمانی حق تعالی را بنمایند. و اهل بهشت به این جهت در بهشت جاودانی هستند چون نیّتشان در دنیا این بود که اگر در آن باقی بمانند پیوسته اطاعت خداوند را نمایند. پس نیّت این دو گروه باعث جاودانه بودنشان در بهشت و دوزخ گردیده است»، سپس آن‌حضرت این آیه شریفه را تلاوت فرمود: «قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ»؛[1] [ای پیامبر! به مردم] بگو: هر کس بر حسب ذات و طبیعت خود عملی انجام خواهد داد. بعد حضرت صادق(ع) فرمود: «یعنی بر حسب نیّت و قصد خود».[2]
براساس این روایت؛ شخصی که در مدت عمر خود گناه کرده و نیّتش هم این باشد که اگر در این دنیا به طور همیشه زندگی کند، به نافرمانی خداوند و انجام گناه مشغول باشد، همیشه در آتش جهنم خواهد بود.[3] مگر این‌که در حال حیات و زندگی در این دنیا پشیمان شده و توبه کند؛ زیرا هر چند پروردگار جهان، رفتارهایی را برای انسان ممنوع کرده و بیان داشته که در صورت ارتکاب چنین رفتارهایی، آتش دوزخ در انتظارشان خواهد بود. ولی با توجه به رحمت واسعه خداوند، مسیرهایی فراروی انسان‌ها نهاده شده، تا بتوانند با عبور از آنها، برخی مجازات‌های سنگین خود را لغو کرده و یا آنها را تا حدودی کاهش دهند. جُبران خسارت ناروا، طلب بخشش از آسیب دیدگان ناشی از گناه و در نهایت، توبه به درگاه الهی از راه‌های جبران یک گناه می‌باشد.
بدیهی است که این موارد جبران کننده و بویژه توبه، باید قبل از مرگ انسان و در زمان زنده بودنش انجام شود و اگر کسی تنها نیت و قصد او در دنیا گناه و نافرمانی باشد، و به دنبال انجام کار نیک نباشد، و نیتش این باشد که چنین رویکردی را تا آخر عمر ادامه دهد، همیشه بودن او در جهنم در اثر نافرمانی خود او است و این با عدالت خداوند منافاتی ندارد.[4] [1] . اسراء، 84. [2] . برقی، احمد بن محمد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ج 2، ص 331، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق. [3] . طوسی، خواجه نصیر الدین، آغاز و انجام، مقدمه، شرح و تعلیقات، حسن زاده آملی، حسن، ص 138، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ چهارم، 1374ش. [4] . ر.ک: «قیامت و جاودانگی»، سؤال 1151؛ «عاقبت زندگی بدون کار نیک»، سؤال 33430؛ «راه‌های پاک شدن از گناه»، سؤال 798؛ «عدل در اصول دین»، سؤال 147.
