رابطه انسان برحسب طرف رابطه، به چندگونه شکل می‌گیرد: رابطه با خالق و رابطه با مخلوق. رابطه با مخلوق نیز یا با خود است و یا با دیگری، و آن دیگری نیز یا انسان است و یا موجودی غیر بشری. بر این اساس، علم اخلاق مشتمل بر حوزه‌های مختلفی خواهد بود؛ مانند اخلاق بندگی، اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی و اخلاق زیست‌محیطی.
مراد از اخلاق بندگی، هنجارها و ناهنجارهایی؛ مانند ایمان، خوف، توکل، کفر، سرکشی و بی‌اعتمادی به خدا است که به رابطه انسان و خدا مربوط می‌شود.
اخلاق فردی نیز ارزش‌های اخلاقی مربوط به حیات فردی انسان‌ها است که آدمی را فارغ از رابطه با غیر در نظر می‌گیرد؛ مانند فضیلت‌های صبر، حکمت، توکل، اخلاص و عزّت نفس، و رذیلت‌های پُرخوری، شتاب‌زدگی و سَبُک‌مغزی. مراد از اخلاق اجتماعی؛ ارزش‌ها و ضدارزش‌های حاکم بر رابطه فرد با سایر انسان‌ها می‌باشد؛ مانند معاشرت نیکو، عدل، احسان، حسد و تکبر.
اخلاق زیست‌محیطی نیز احکام ارزشی حاکم بر مناسبات انسان با طبیعت (گیاهان، حیوانات، مراتع، جنگل‌ها و آب‌ها) را بیان می‌کند.[1]
در تفاوت میان اخلاق فردی و اجتماعی باید گفت؛ نمی‌توان انکار کرد که اخلاق فردی نیز تأثیر غیر مستقیم بر مسائل اجتماعی دارد.[2] ولی در زندگی اجتماعی؛ قوانین، مقررات و آداب خاصّی، ضرورت می‌یابد که بسیاری از آنها در زندگی فردی مطرح نمی‌شود؛ لذا اسلام -به عنوان دین خاتم- کاملترین و عالی‌ترین برنامه زندگی را درهر دو بعدِ فردی و اجتماعی به ارمغان آورده و عمل بدان به طور قطع سعادت فرد و اجتماع را تأمین می‌کند.
درباره برخی از موارد فضایل و رذایل اخلاق فردی و اجتماعی نمایه‌های زیر را مطالعه کنید:
«تحصیل نیت خالص»، سؤال 738
«درمان ریا»، سؤال 5073
«حسد»، سؤال 5312
«معنای تکبر و راه‌های درمان آن»، سؤال 40000
«ویژگی‌های شهروند مسلمان»، سؤال 332 [1] . ر.ک: علیزاده، مهدی، اخلاق اسلامی (مبانی و مفاهیم)، ص 22 – 23، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول، 1389ش؛ الهامی نیا، علی اصغر، سیره اخلاقی معصومین، بخش اخلاق فردی، ص 15 و بخش اخلاق اجتماعی، ص 115، قم، زمزم هدایت، چاپ اول، 1385ش. [2] . مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، ج 1، ص 77، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ اول، 1377ش.
