ثواب گفتن (استغفر الله ربی و اتوب الیه) در رکعت سوم و چهارم نماز، پس از تسبیحات اربعه و نیز بین دو سجده هر نماز چه ثواب و اثراتی دارد؟ احادیث در این مورد را بیان کنید.

بنابر تحقیق و جست‌وجو در منابع حدیثی؛ برای گفتن «استغفر الله ربّی و اتوب الیه» در رکعت سوم و چهارم نماز، پس از تسبیحات اربعه و نیز بین دو سجده هر نماز؛ به طور ویژه ثواب خاصی نیافتیم، بلکه در روایات تنها به گفتن استغفار پس از تسبیحات اربعه و بین دو سجده هر نماز سفارش شده است. فقها نیز با توجه به همین روایات قائل به استحباب استغفار پس از تسبیحات اربعه و بین دو سجده شده‌اند. در روایات چنین آمده است:
الف. استحباب استغفار میان دو سجده[1]
1. روزی امام صادق(ع) به حَمّاد بن عیسی فرمود: «ای حمّاد! آیا می‌توانی خوب نماز بخوانی؟» به امام عرض کردم: ای سرور من! "کتاب حریز"[2] را که درباره نماز است در حافظه دارم. آن‌حضرت فرمود: «عیبی ندارد، ای حماد! برخیز و نماز بخوان». حماد می‌گوید: در برابر حضرت صادق(ع) بپاخاستم و رو به قبله نماز را شروع کردم، به رکوع رفتم و سجده کردم. آن‌گاه امام فرمود: «ای حماد! نیکو نماز نمی‌خوانی! ...». حماد می‌گوید: در خود احساس خواری کردم و به امام گفتم: فدایت شوم، نماز را به من بیاموز. پس امام برخاست، رو به قبله ایستاد و ...» [و امام(ع) اجزای نماز را بجا آورد تا این‌که رسید به سجده]، سپس امام سر از سجده برداشت و چون درست به حالت نشسته درآمد تکبیر گفت. آن‌گاه بر ران چپ نشست و روی پای راست را بر کف پای چپ‏ قرار داد و فرمود: «أستَغفرُ اللهَ ربّی و أتوب إلیه» (یعنی از پروردگارم خدا آمرزش می‌طلبم و به درگاهش، توبه می‌کنم). سپس در حال نشسته تکبیر گفت و سجده دوم را به‌جای آورد...».[3]  
2. امام صادق(ع) می‌فرماید: «هرگاه سرت را [از سجده‏] برداشتی، میان دو سجده بگو: «اللّهمَ‏ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی وَ أجِرْنِی وَ ادْفَعْ عَنِّی إِنِّی‏ لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ تَبَارَکَ اللهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ»؛[4] بار خدایا! مرا بیامرز، و بر من، رحم آور و پناهم ده و از من، حمایت کن که من به هر خیری بر من بفرستی، نیازمندم. بزرگ و خجسته است خدایی که پروردگارِ جهانیان است.
ب. استحباب استغفار پس از تسبیحات اربعه[5]
عبید بن زُراره می‌گوید: از امام صادق(ع) درباره دو رکعت آخر نماز ظهر پرسیدم. فرمود: «خدا را تسبیح و ستایش می‌گویی و از گناهانت، آمرزش می‌خواهی...».[6]
ج. ثواب استغفار به طور کلی
هرچند درباره استغفار بعد از تسبیحات اربعه در نماز ثواب خاصی ذکر نشده است، اما می‌توان گفت که ثواب کلی استغفار (آمرزش‌خواهی) شامل کسی که در نماز استغفار کند، هم بشود؛ چرا که از منظر قرآن و احادیث؛ استغفار، افزون بر پاک‌سازی گناهان، شیطان را از انسان دور می‌کند، دل را جلا می‌دهد، نور علم را در دل جلوه‌گر می‌سازد، غم و اندوه را از دل می‌برد، به رزق وسعت می‌بخشد و در یک جمله، از انواع آفات مادّی و معنوی پیشگیری می‌نماید و انواع برکات دنیوی و اخروی را برای انسان به ارمغان می‌آورد؛ از این‌رو گفتن و تکرار این ذکر با حضور قلب در هر فرصتی که پیش آید، بویژه لحظات حسّاس و پُربرکت؛ مانند: سحرها، در نماز، ماه‌های رجب، شعبان و رمضان، توصیه شده است.
در این‌جا برای نمونه؛ به ذکر چند روایت درباره ثواب استغفار بسنده می‌شود:
1. رسول خدا(ص): «هر کسی پیوسته استغفار نماید، خداوند برای او در هر تنگنایی، راهی برای بیرون آمدن، و در هر اندوهی، گشایشی قرار می‌دهد و از آن‌جا که او نمی‌پندارد، روزی‌اش می‌دهد».[7]
2. امام علی(ع): «خداوند سبحان، استغفار را مایه فراوانیِ روزی و رحمت مردم قرار داده و فرموده است: "از پروردگارتان آمرزش بخواهید؛ همانا او بسیار آمرزنده است. [تا] بر شما از آسمان بارانِ پی در پی فرستد. و شما را به اموال و پسران، یاری کند، و برایتان باغ‌ها قرار دهد و نهرها برای شما پدید آورد."[8] پس، رحمت خدا بر کسی که به توبه‌اش روی آورد و از خطایش پوزش طلبد و به استقبال مرگش رود!».[9]
3. امام باقر(ع): «هر کس بعد از هر نماز واجب و پیش از آن‌که پاهایش را بگشاید [و دنبال کار دیگری برود]، سه بار بگوید: "أستَغفِرُ اللهَ الَّذی لا إلهَ إلّا هُوَ الحَیُّ القَیّومُ، ذُو الجَلالِ وَ الإِکرامِ و أتوبُ إلَیهِ" (از خدای یگانه زنده بر پا دارنده با جلال و شُکوه و گرامی، آمرزش می‌خواهم و به سوی او باز می‌گردم)، خداوند عزّ و جلّ گناهانش را می‌آمرزد، حتّی اگر مانند کف دریا [فراوان‏] باشد».[10]   [1] . ر. ک: محقق داماد، محمد، کتاب الصلاة، ج ‏4، ص 106، قم، مؤسسة النشر الإسلامی‏، چاپ دوم؛  حکیم، محسن‏، مستمسک العروة الوثقی، ج ‏6، ص 394، قم، مؤسسه دار التفسیر، چاپ اول. [2] . علمای رجال اشاره کرده‌اند که حریز بن عبدالله سجستانی چندین کتاب داشته است و اغلب روایات وی، راجع به نماز بوده که تقریباً تمام متن اثر مشهور حریز، کتاب الصلاة، در باب الصلاةِ کتب اربعه شیعه باقیمانده است. ر. ک: نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 144 – 145، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش. [3] . کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏3، ص 311 – 312، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [4] . کافی، ج ‏3، ص 321. [5] . ر. ک: خویی، ابو القاسم‏، شرح العروة الوثقی، ج ‏14، ص 451، قم، شرکت التوحید نشر، چاپ اول؛ مستمسک العروة الوثقی، ج ‏6، ص 258 – 259. [6] . طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج ‏2، ص 98، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [7] . قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الدعوات (سلوة الحزین)، ص 86، قم، مدرسه امام مهدی (عج)، چاپ اول، 1407ق. [8] . نوح، 10. [9] . سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، خطبه 143، ص 199، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق. [10] . کافی، ج ‏2، ص 521.