هر چند که زمان و مکان به گونه‌ای در شیوه رفتار و عمل و نیز در احکام بی‌تأثیر نیست، ولی باید گفت که رفتار پیامبر گرامی اسلام(ص) در کلیت آن تغییری پیدا نکرده است.[1] رفتار حضرتشان با بت‌ها و مشرکان مکه به گونه‌ای بود که عاقبت تصمیم به قتل ایشان گرفتند و زمینه هجرت ایشان را به یثرب مهیا ساختند. این نشان می‌دهد که رفتار پیامبر با مشرکان، رفتاری سازش‌کارانه و محافظه‌کارانه نبود. اما آنچه که در برخی از آیات آمده و خطاب به پیامبر می‌گوید که «تو فقط انذار دهنده هستی»،[2] بدین معنا نیست که کار پیامبر تنها موعظه کردن و انذار دادن است و هیچ کار دیگری همچون تشکیل حکومت و حرکات نظامی برعهده او نیست، بلکه این نوع حصر، حصر اضافی است؛ یعنی آیه در صدد این نیست که همه شئون حکومتی و ولایتی را از پیامبر نفی کند، بلکه فقط برای نفی یک مسئله و آن‌هم اجبار دیگران بر ایمان آوردن، بیان شده است. به عبارت دیگر؛ این آیه و آیات مشابه آن، در صدد بیان این نکته است که اصل هدایت به دست خدا است و پیامبر فقط وسیله و واسطه‌ای برای هدایت خدا است و کسانی را که خدا نخواهد، پیامبر هم نمی‌تواند آنان را هدایت کند؛[3] از این‌رو در آیاتی که در مدینه نازل شده نیز از این دست معانی وجود دارد. برای نمونه؛ در آیه‌ای می‌فرماید: «پیامبر وظیفه‌ای جز رسانیدن پیام (الهی) ندارد».[4] پس از این‌که حکومت اسلامی در مدینه تشکیل شد، این امکان برای پیامبر(ص) ایجاد شد تا با ایجاد نیروی نظامی، در مقابل کسانی که مصمم به نابودی اسلام و حکومت اسلامی بودند، بایستند. حکم کلی اسلام در مورد رابطه با غیر مسلمانان این است که با آنها برخورد خوب و شایسته شود. خداوند می‌فرماید «با مردم به خوبی سخن بگویید»[5] و با آنها خوش‌رفتار باشید. در آیه‌ای دیگر به صورت مفصل‌تر به این موضوع می‌پردازد و می‌فرماید: «خدا شما را از نیکی کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانی که در راه دین با شما پیکار نکردند و از خانه و دیارتان بیرون نراندند نهی نمی‌کند؛ چرا که خداوند عدالت‌پیشگان را دوست دارد».[6] از این آیات برمی‌آید که اصل اولی، خوش‌رفتاری و رعایت انصاف درباره غیر مسلمانان است. اما دستور جنگ و جهاد، مربوط به کفاری می‌شود که با اسلام و مسلمانان دشمنی داشته و در صدد ضربه زدن به آنها هستند. برای اطلاع بیشتر ر.ک: رفتار مسالمت آمیز مسلمانان با پیروان ادیان(1619) نیکی کردن به کافران دار الحرب(43560) [1] . ر.ک: (قدرت و تغییر شخصیت پیامبر-2953) [2] . فاطر، 23. [3] . طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص 37، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق. [4] . مائده، 99. [5] . بقره، 83. [6] . ممتحنه، 8.
چرا سورهای مکی درباره کافران میگوید که محمد فقط برای ارشاد آمده و اگر کسی مسلمان نشد خود ضرر میبیند، ولی در سورههای مدنی بعد از به قدرت رسیدن میگوید؛ اگر اسلام را قبول نکردند هرجا آنها را دیدید، بکشید؟!
هر چند که زمان و مکان به گونهای در شیوه رفتار و عمل و نیز در احکام بیتأثیر نیست، ولی باید گفت که رفتار پیامبر گرامی اسلام(ص) در کلیت آن تغییری پیدا نکرده است.[1] رفتار حضرتشان با بتها و مشرکان مکه به گونهای بود که عاقبت تصمیم به قتل ایشان گرفتند و زمینه هجرت ایشان را به یثرب مهیا ساختند. این نشان میدهد که رفتار پیامبر با مشرکان، رفتاری سازشکارانه و محافظهکارانه نبود.
اما آنچه که در برخی از آیات آمده و خطاب به پیامبر میگوید که «تو فقط انذار دهنده هستی»،[2] بدین معنا نیست که کار پیامبر تنها موعظه کردن و انذار دادن است و هیچ کار دیگری همچون تشکیل حکومت و حرکات نظامی برعهده او نیست، بلکه این نوع حصر، حصر اضافی است؛ یعنی آیه در صدد این نیست که همه شئون حکومتی و ولایتی را از پیامبر نفی کند، بلکه فقط برای نفی یک مسئله و آنهم اجبار دیگران بر ایمان آوردن، بیان شده است. به عبارت دیگر؛ این آیه و آیات مشابه آن، در صدد بیان این نکته است که اصل هدایت به دست خدا است و پیامبر فقط وسیله و واسطهای برای هدایت خدا است و کسانی را که خدا نخواهد، پیامبر هم نمیتواند آنان را هدایت کند؛[3] از اینرو در آیاتی که در مدینه نازل شده نیز از این دست معانی وجود دارد. برای نمونه؛ در آیهای میفرماید: «پیامبر وظیفهای جز رسانیدن پیام (الهی) ندارد».[4]
پس از اینکه حکومت اسلامی در مدینه تشکیل شد، این امکان برای پیامبر(ص) ایجاد شد تا با ایجاد نیروی نظامی، در مقابل کسانی که مصمم به نابودی اسلام و حکومت اسلامی بودند، بایستند.
حکم کلی اسلام در مورد رابطه با غیر مسلمانان این است که با آنها برخورد خوب و شایسته شود. خداوند میفرماید «با مردم به خوبی سخن بگویید»[5] و با آنها خوشرفتار باشید. در آیهای دیگر به صورت مفصلتر به این موضوع میپردازد و میفرماید: «خدا شما را از نیکی کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانی که در راه دین با شما پیکار نکردند و از خانه و دیارتان بیرون نراندند نهی نمیکند؛ چرا که خداوند عدالتپیشگان را دوست دارد».[6] از این آیات برمیآید که اصل اولی، خوشرفتاری و رعایت انصاف درباره غیر مسلمانان است. اما دستور جنگ و جهاد، مربوط به کفاری میشود که با اسلام و مسلمانان دشمنی داشته و در صدد ضربه زدن به آنها هستند.
برای اطلاع بیشتر ر.ک:
رفتار مسالمت آمیز مسلمانان با پیروان ادیان(1619)
نیکی کردن به کافران دار الحرب(43560) [1] . ر.ک: (قدرت و تغییر شخصیت پیامبر-2953) [2] . فاطر، 23. [3] . طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص 37، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق. [4] . مائده، 99. [5] . بقره، 83. [6] . ممتحنه، 8.
- [آیت الله سبحانی] آیا ارشاد جاهل در احکام واجب است؟
- [آیت الله سبحانی] از چاپ کتابی از سوی وزارت ارشاد جلوگیری شده است. هزینه و خسارت آن به عهده ی کیست؟ مؤلف، ناشر یا وزارت ارشاد؟
- [سایر] مهم ترین وظیفه وزارت ارشاد از نظر امام خمینی (ره) چیست؟
- [سایر] چرا امام زمان (عج) برای ارشاد مردم تا حدودی که ممکن است ظاهر نمیشوند؟
- [سایر] مهم ترین وظیفه وزارت ارشاد از نظر امام خمینی (ره) چیست؟
- [سایر] آیا مجوّز وزارت ارشاد در حکم تکخوانی و یا جمعخوانی زن و مرد تأثیر دارد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] آیا ارشاد جاهل واجب است یا خیر و این مسئله اتّفاقی است یا اختلافی؟
- [سایر] نگاه به فیلمهای مجاز داخلی و خارجی - که از سوی وزارت ارشاد اجازه داده شده است چه حکمی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا ارشاد جاهل در موارد جهل به حکم واجب و در موارد جهل به موضوع جایز یا مستحب است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا ارشاد جاهل در موارد جهل به حکم واجب و در موارد جهل به موضوع جایز یا مستحب است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] ی: هر یک از خطبه ها باید مشتمل بر امور زیر باشد: 1 حمد و ثنای الهی. 2 صلوات بر محمد و آل محمد. 3 وعظ و ارشاد و سفارش به تقوای الهی. 4 خواندن یک سوره کوتاه در هر خطبه مانند سوره قل هو الله، قل یا أیها الکافرون یا سوره والعصر (بنابر احتیاط واجب). 5 بنابر احتیاط واجب برای خود و مؤمنین و مؤمنات استغفار کند و در خطبه دوم ائمه هدی(علیهم السلام) را هنگام صلوات و درود یک یک نام ببرد. بنابراین خطبه اول شامل پنج قسمت و خطبه دوم شامل شش قسمت است. امام باید خطبه ها را در حال قیام بخواند و میان دو خطبه جلوس مختصری بنماید و صدای خود را در حد مقدور به نمازگزاران برساند و وعظ و ارشاد را به زبان قابل فهم برای مردم ایراد کند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مسافرت به بلاد کفار و نقاطی که انسان در آن نقاط نمی تواند وظایف اسلامی خود را انجام دهد جز در موارد ضرورت و ارشاد آنها، جایز نیست.
- [آیت الله سیستانی] نماز غفیله یکی از نمازهای مستحبّی است که بین نماز مغرب و عشا خوانده میشود . و در رکعت اول آن ، بعد از حمد باید بجای سوره این آیه را بخوانند : (وَذَا النُّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادی فِی الظُّلُماتِ اَنْ لا اِلهَ إلاّ اَنْتَ سُبْحانَکَ اِنّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الغَمِ ّ وَکَذلِکَ نُنْجِی المُؤْمِنِین) . و در رکعت دوم بعد از حمد بجای سوره این آیه را بخوانند : (وَعِنْدَهُ مَفاتِحُ الغَیْبِ لا یَعْلَمُها إلاّ هُوَ وَیَعْلَمُ ما فِی البَرِ ّ وَالبَحْرِ وَما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إلاّ یَعْلَمُها وَلا حَبَّةٍ فِی ظُلُماتِ الاَرْضِ وَلا رَطبٍ وَلا یابسٍ إلاّ فِی کِتابٍ مُبینٍ) . و در قنوت بگویند : (اللّهُمَّ اِنّی اَسأَلُکَ بِمَفاتِح الغَیْبِ الَّتِی لا یَعْلَمُها إلاّ اَنْتَ اَنْ تُصَلّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تَفْعَل بِی کَذا وکَذا) . وبجای کلمه کذا وکذا حاجتهای خود را بگویند و بعد بگویند : (اللّهُمَّ اَنْتَ وَلِیُّ نِعْمَتِی وَالقادِرُ عَلی طَلِبَتِی تَعْلَمُ حاجَتِی فَاَسْالُکَ بِحَقّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَعَلیْهِمُ السَّلامُ لَمّا قَضَیْتَها لِی) .
- [آیت الله علوی گرگانی] در قنوت نماز عید فطر وقربان هر دعا وذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را بخوانند: )أللّهُمَّ أهْلَ الکِبْرِیأِ وَالعَظَمََْ وَأهْلَ الجُودِ وَالجَبَرُوتِ وَأهْلَ العَفْوِ وَالرَّحْمََْ وَأهْلَ التَّقوی وَالمَغْفِرََْ أسْئَلُکَ بِحَقِّ هذا الیَوْمِ الَّذیجَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عِیداً وَلِمُحَمَّدً صَلّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ ذُخْراً وَشَرَفاً وَکَرامًَْ وَ مَزیداً أنْ تُصَلّیَ عَلی مُحَمَّدً وَآلِ مُحَمَّدً وَأنْ تُدْخِلَنی فِی کُلِّ خَیْرً أدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدً وَأنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُؤً أخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدً صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِم اللّهُمَّ اًّنّی أسْئَلُکَ خَیْرَ ماسَئَلَکَ بِهِ عِبادُکَ الصّالِحُونَ وَأعوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ المُخْلَصون(.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است. ولی بهتر است این دعا را بخوانند: اللّهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَالْعَظَمَةِ وَاَهْلَ الْجوُدِ وَالْجَبَروُتِ وَاَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَاَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَةِ اَسْألُکَ بِحَقِّ هَذَا الْیَوْمِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَلِمُحَمَّد صلی الله علیه وآله ذُخراً وَشَرَفاً وَکَرامَةً وَمَزیداً أَنْ تُصَلّی عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَاَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیْر أدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّد وَأَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سوُء اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّد صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ اللّهُمَّ إنّی اَسْألُکَ خَیْرَ ما سَألَکَ بِهِ عِبَادُکَ الصَّالِحوُنَ وَأَعوُذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُکَ الْمُخْلَصوُنَ
- [آیت الله سیستانی] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را بخواند (اللهمَّ اَهْلَ الکبْریاءِ وَالعَظَمَةِ، وَاَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ، وَاَهْلَ العَفْوِ وَالرَّحْمَةِ، وَاَهْلَ التَّقْوَی وَالمَغْفِرَةِ، اَسْأَلُک بِحَقِّ هذَا الیوْمِ، الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِین عِیداً، وَلِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وسلم ذُخْراً وَشَرَفاً وَکرامَةً وَمَزِیداً، اَنْ تُصلِّی عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، و آن تُدْخِلَنِی فِی کلِّ خَیرٍ اَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ، و آن تُخْرِجَنِی مِنْ کلِّ سُوءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُک عَلَیهِ وَعَلیهِمْ، اللهمَّ اِنِّی اَسْأَلُک خَیرَ ما سَأَلَک بِهِ عِبادُک الصّالِحُونَ، وَاَعُوذُ بِک مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُک المُخْلَصُونَ).
- [آیت الله مظاهری] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را بخوانند: (اَللَّهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ وَ اَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ وَ اَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَ اَهْلَ التَّقْوی وَ الْمَغْفِرَةِ اَسْأَلُکَ بِحَقِّ هذَا الْیَومِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کَرامَةً وَ مَزیداً اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیْرٍ اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَللَّهُمَّ اِنّی اَسْأَلُکَ خَیْرَ ما سَأَلَکَ بِهِ عِبادُکَ الصَّالِحُونَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الُْمخْلَصُونَ).(1)
- [آیت الله نوری همدانی] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را به امید ثواب بخوانند : اللهم اهل الکبریاء والعظمهِ و اهلَ الجودِ و الجبوتِ و اهل العفوِ و الرحمهِ و اهل التقوی والمغفرهِ اسئلکَ بحق هذا الیوم ِ الذی جعلتهُ للمسلمین عیداً ولمحمدٍ صلی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامهً و مزیداً ان تصلیّ علی محمدٍ و آل محمدٍ و ان تدخلنی فی کُل خیرٍ ادخلت َ فیه محمداً و آل محمدٍ و ان تُخرجنی من کُل سُوء اخرجتَ منهُ محمداً و آل محمدٍ صلواتک علیه و علیهم اللهُم انی اسئلکَ خیرما سئلک به عبادکَ الصالحونَ و اعوذُ بک مما استعاذ َ منهُ عبادکَ المخلصونَ .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را بخوانند: (اَلّلهُمَّ اَهْلَ الْکِبْریاءِ وَالْعَظَمَةِ وَ اَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ اَهْلَ الْعَفوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ اَهْلَ التَّقْوی وَ الْمَغْفِرَةِ اَسْألُکَ بِحَقِّ هذاَ الْیَومِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمَّد صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کَرامَةً وَ مَزیداً اَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّدِ وَ اَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیْر اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ محمّد و اَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوء اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمّداً و آلَ مُحَمَّد صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَلّلهُمَّ اِنّی اَسْألُکَ خَیْرَ ما سَألَکَ بِهِ عِبادُکَ الصَّالِحوُنَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الْمُخْلَصُونَ).
- [آیت الله مکارم شیرازی] در قنوت این نماز هر دعایی کافی است، ولی مناسب است این دعا را به قصد ثواب بخواند: (اللهم اهْل الْکبْریاء و الْعظمة و اهْل الْجود و الْجبروت و اهْل الْعفْو و الرحْمة و اهْل التقْوی و الْمغْفرة اسْئلک بحق هذا الْیوْم الذی جعلْته للْمسْلمین عیداً و لمحمد صلی الله علیْه و آله ذخْراً و شرفاً و کرامةً و مزیداً انْ تصلی علی محمد و آل محمد و انْ تدْخلنی فی کل خیْر ادْخلْت فیه محمداً و آل محمد و انْ تخْرجنی منْ کل سوء اخْرجْت منْه محمداً و آل محمد صلواتک علیْه و علیْهمْ اللهم انی اسْئلک خیْر ما سئلک به عبادک الصالحون و اعوذ بک مما اسْتعاذ منْه عبادک الْمخْلصون).