در نظام تکوین، مخلوقات در یکدیگر تأثیر دارند و از یکدیگر متأثر می‌شوند، به یکدیگر بهره می‌دهند و از یکدیگر بهره می‌برند.[1] در حقیقت نظام اتمّ، از مجموع علل و اسباب آشکار و نهان تشکیل شده است. همان‌طوری که علل مادّی و محسوس، بعضی در بعض دیگر تأثیر می‌گذارد، در مواقع خاصّی علل معنوی نیز بعضی در بعض دیگر تأثیر می‌گذارد.[2]
پروردگار جهان، با گردش زمین به دور خود، گردش ماه به دور زمین و گردش زمین به دور خورشید، نظم‌هایی را به وجود آورده و روز و ماه و سال را شکل داده است. در همین راستا؛ در هماهنگی با این نظام طبیعی، نوعی نظام عبادی نیز شکل گرفته است تا نظام مادی و معنوی در راستای هم طیّ مسیر کنند. در هماهنگی میان نظام تکوین با نظام تشریع نیز این رابطه و اثر گذاری وجود دارد.
خدا توصیه کرده که نمازهای واجب را در پنج وقت بخوانیم، قبل از طلوع خورشید و نیز قبل از غروب آن به تسبیح خدا مشغول باشیم[3] و ...
اما این‌که کیفیت اثر زمان بر روی دعا چگونه است؛ این خیلی برای ما روشن نیست و شاید بتوان گفت از محدوده فکر بشری خارج است.
امّا این‌که گفته شده؛ «نماز یومیه را برای یک وقت خاص نمی‌خوانیم. اوقات فقط به آنها نظم می‌دهند»، این طور نیست که اوقات فقط به نماز نظم بدهند، اگر این درست باشد باید ممکن باشد بر اساس نظمی دیگر چینش آن‌را تغییر داد و یا بتوان رکعات نماز را جا به جا کرد.
برای آگاهی بیشتر نمایه «زمان و مکان‌های مناسب برای دعا»، سؤال 79100 را مطالعه کنید. [1] . مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 22، ص 234، تهران، صدرا. [2] . همان، ج 1، ص 409. [3] طه، 130؛ ق، 39.
