یکی از سنت‌های الهی که در قرآن کریم بیان شده، سنت مرگ و حیات جوامع و ملت‌ها است. براساس آنچه در تعالیم دینی آمده، جوامع نیز بسان افراد دارای حیات و مرگ هستند. این مرگ و حیات از نگاه قرآن به عوامل مختلفی بستگی دارد. قرآن کریم شروع نابودی ملت‌ها را از قوم نوح(ع) بیان می‌کند: «چه بسیار مردمی که در قرون بعد از نوح، زندگی می‌کردند (و طبق همین سنت،) آنها را هلاک کردیم! و کافی است که پروردگارت از گناهان بندگانش آگاه، و نسبت به آن بینا است».[1]
در این مختصر به برخی از مهمترین عوامل نابودی ملت‌ها و تمدن‌های بشری که در قرآن به آنها اشاره شده، خواهیم پرداخت.
1. تکذیب آیات الهی: یکی از عوامل نابود کننده جامعه‌‌‌ها از دیدگاه قرآن است: «ما به آنها [قوم عاد] قدرتی دادیم که به شما ندادیم، و برای آنان گوش و چشم و دل قرار دادیم (امّا به هنگام نزول عذاب) نه گوش‌ها و چشم‌ها و نه عقل‌هایشان برای آنان هیچ سودی نداشت؛ چرا که آیات خدا را انکار می‌کردند و سرانجام، عذابی که مسخره‌اش می‌کردند، دامنگیرشان شد».[2]
2. ظلم و ستم: «ما امّت‌های پیش از شما را، هنگامی که ظلم کردند، هلاک نمودیم، در حالی‌که پیامبرانشان دلایل روشن برای آنها آوردند، ولی آنها ایمان نیاوردند. این‌گونه گروه مجرمان را کیفر می‌دهیم»![3]
3. فساد رهبران و ثروت‌مندان: «و هنگامی که بخواهیم شهر و دیاری را هلاک کنیم، نخست اوامر خود را برای «مترفین» آن‌جا، بیان می‌کنیم، سپس هنگامی که به مخالفت برخاستند و استحقاق مجازات یافتند، آنها را به شدّت درهم می‌کوبیم».[4]
4. جرم و گناه: «آیا ندیدند چقدر از اقوام پیشین را هلاک کردیم؟! اقوامی که (از شما نیرومندتر بودند و) قدرت‌هایی به آنها داده بودیم که به شما ندادیم؛ باران‌های پی در پی برای آنها فرستادیم و از زیر (آبادی‌های) آنها، نهرها را جاری ساختیم، (اما هنگامی که سرکشی و طغیان کردند) آنان را به دلیل گناهانشان نابود کردیم و جمعیت دیگری بعد از آنان پدید آوردیم».[5]
5. تکبر و استکبار: «امّا قوم عاد بناحق در زمین تکبّر ورزیدند و گفتند: «چه کسی از ما نیرومندتر است؟!» آیا نمی‌دانستند خداوندی که آنان را آفریده از آنها قوی‌تر است؟ و (برای این پندار) پیوسته آیات ما را انکار می‌کردند. سرانجام تندبادی شدید و هولانگیز و سرد و سخت در روزهایی شوم و پرغبار بر آنها فرستادیم تا عذاب خوارکننده را در زندگی دنیا به آنها بچشانیم و عذاب آخرت از آن هم خوارکنندهتر است، و (از هیچ طرف) یاری نمی‌شوند».[6]
6. اسراف: «سپس وعدهای را که به آنان داده بودیم، وفا کردیم! آنها و هر کس را که می‌خواستیم (از چنگ دشمنانشان) نجات دادیم و مسرفان را هلاک نمودیم».[7]
7. غرور و مستی: «و چه بسیار از شهرها و آبادی‌هایی را که بر اثر فراوانی نعمت، مست و مغرور شده بودند، هلاک کردیم، این خانههای آنها است (که ویران شده)، و بعد از آنان جز اندکی کسی در آنها سکونت نکرد و ما وارث آنان بودیم».[8] [1] . اسراء، 17. [2] . احقاف، 26. [3] . یونس 13. [4] . اسراء، 16. [5] . انعام، 6. [6] . فصلت، 15، 16. [7] . انبیاء، 9. [8] . قصص، 58
