به نظر می‌رسد در رفع تعارض بین این روایات باید به این نکته توجه داشت که شناخت خداوند دارای مراتب است:
1. شناخت به مرتبه‌ای از مراتب تجلّیات خداوند؛ در این نوع شناخت، علم و معرفت واسطه برای شناخت خداوند قرار می‌گیرند. بنابراین، صحیح است که گفته شود «بالعلم یعرف الله و یوحد».[1]
2. شناخت ذات و حقیقت خداوند؛ از آنجا که شناخت ذات و حقیقت خداوند برای غیر خدا ممکن نیست؛ این مطلب(عدم امکان شناخت ذات خداوند) با بیانات مختلف قابل تبیین است. یکی از آن بیانات این است که «بِهِ تُوصَفُ الصِّفاتُ لَا بِها یُوصَفُ، وَ بِهِ تُعْرَفُ الْمَعارِفُ لَا بِها یُعْرَفُ».[2] بنابراین، تعارضی بین روایات نیست.
به بیان دیگر؛ شناخت نسبت به خداوند فقط از طریق شناخت معلول به علت است؛ و شناخت از طریق معلول به علت شناخت ضعیف است؛ زیرا در شناخت از راه معلول فقط چهره‌ای از چهره‌های علت به وسیله معلول شناخته می‌شود، نه تمام حقیقت ذات علت؛ و روایت «بالعلم یعرف الله و یوحد»، اشاره به این نوع از شناخت دارد.
البته این نوع از شناخت می‌تواند مقدمه برای شناخت مراحل بالاتر شود؛ هر چند شناخت کُنه و حقیقت ذات خداوند امکان ندارد؛ زیرا این نوع از شناخت فقط از راه علت به معلول ممکن است؛ و خداوند را نمی‌توان از راه علت شناخت؛ زیرا برای خداوند علتی نمی‌توان فرض کرد؛ بلکه خداوند علت همه اشیاء است. بنابراین، شناخت کُنه و حقیقت ذات اشیاء فقط از طریق شناخت خداوند - هر چند شناخت اجمالی باشد - ممکن است. و روایت «بِهِ تُوصَفُ الصِّفَاتُ لَا بِهَا یُوصَفُ، وَ بِهِ تُعْرَفُ الْمَعَارِفُ لَا بِهَا یُعْرَفُ» اشاره به این نکته دارد. [1] . ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، ص 28، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق. [2] . همان، 245.
