نهج‌البلاغه
«کار ما کاری است سخت، و تحمّل آن دشوار؛ کسی آن را برنتابد جز مرد دیندار، که خدا او را آزموده و ایمانش در دل بوده. و حدیث ما را فرانگیرد جز سینه‌های امانتدار، و خردهای بردبار.»
اختلاف نظر موجب رشد و پیشرفت می‌شود ولی در نهج‌البلاغه آمده که «الخلاف یهدم الرأی» این تضاد و پارادوکس چگونه قابل حل است؟
آن چه باعث رشد و پیشرفت فکری و عملی می‌شود، تعامل، تضارب در آراء و اندیشه‌ها می‌باشد، اختلاف نظر در اندیشه، مادامی که به کینه‌توزی، تجاوز، ویرانی و... منجر نشده باشد، ویرانگر و مذموم نیست. اختلافی که از روی لجاجت، کینه، جهل و... باشد، آراء و اندیشه‌ها را منهدم و تباه می‌سازد. اختلاف به معنای ناهماهنگی، عدم توافق و همسو نبودن می‌باشد. اگر چنین اختلاف به خاطر برداشت‌های متفاوت به تناسب فهم انسانها باشد و به جنگ و ستیز منجر نشود، اشکالی ندارد.[1] قرآن کریم می‌فرماید: (... فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هدیهم الله و اولئک هم اولوالالباب)[2] ... (پس بندگان مرا بشارت ده همان کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند؛ آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده و آنها خردمندانند.) بندگان خدا به سخنان مختلف گوش می‌دهند و با کمک نیروی عقل و خرد بهترین آنها را برمی‌گزینند و بدون هیچ تعصب و لجاجتی و محدودیتی در فکر و اندیشه، با آراء و نظرات برخورد می‌کنند. بنابراین، دین مقدس اسلام، دارای منطق آزاد اندیشی و حقیقت‌گرایانه می‌باشد.[3] اندیشه و فکری که امید هدایت در آن نباشد و منشأ آن هوای نفس، کینه، تعصب، جهالت و تفرقه باشد، منجر به انهدام دین و احکام آن می‌شود و اختلافی نیز که از آن ناشی می‌شود ویرانگر است که در روایات اسلامی نیز خطر چنین اختلاف‌هایی نیز گوشزد شده است چنان که حضرت امام علی _ علیه السّلام _ می‌فرماید: الخلاف یهدم الرأی؛[4] اختلاف نابود کنندة اندیشه است. قرآن کریم نیز مردم را از هرگونه اختلاف و تفرقه پرهیز داده و می‌فرماید: واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا...؛ و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسیلة ارتباط دیگر) چنگ زنید و پراکنده نشوید...[5] پس منظور از اختلافی که ویرانگر و مذموم می‌باشد، اختلافی است که نتیجة آن تفرقه، لجاجت، جنگ، تجاوز و... باشد وگرنه اختلاف اندیشه و تبادل و تعامل آراء و گوش دادن و شنیدن اقوال مختلف و انتخاب و برگزیدن بهترین آنها همواره مورد تأیید قرآن کریم و روایات اسلامی بوده است. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1 معیارهای نقد و بررسی از دیدگاه اسلام، پایان نامه سطح سه حوزه، اثر اصغر بابایی ساخمری. [1] . ر. ک: حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، تهران ، انتشارات مفید، بی‌تا، ج 2، ص 1 3. [2] . زمر/17، 18. [3] . ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ه ، ق، ج 19، ص 36. [4] . جعفری، محمد تقی، شرح نهج‌البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1373، ذیل حکمت 215. [5] . ر. ک: تفسیر نمونه، ج 3، ص 28، 33.
آن چه باعث رشد و پیشرفت فکری و عملی می‌شود، تعامل، تضارب در آراء و اندیشه‌ها می‌باشد، اختلاف نظر در اندیشه، مادامی که به کینه‌توزی، تجاوز، ویرانی و... منجر نشده باشد، ویرانگر و مذموم نیست. اختلافی که از روی لجاجت، کینه، جهل و... باشد، آراء و اندیشه‌ها را منهدم و تباه می‌سازد. اختلاف به معنای ناهماهنگی، عدم توافق و همسو نبودن می‌باشد. اگر چنین اختلاف به خاطر برداشت‌های متفاوت به تناسب فهم انسانها باشد و به جنگ و ستیز منجر نشود، اشکالی ندارد.[1] قرآن کریم می‌فرماید: (... فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هدیهم الله و اولئک هم اولوالالباب)[2] ... (پس بندگان مرا بشارت ده همان کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند؛ آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده و آنها خردمندانند.) بندگان خدا به سخنان مختلف گوش می‌دهند و با کمک نیروی عقل و خرد بهترین آنها را برمی‌گزینند و بدون هیچ تعصب و لجاجتی و محدودیتی در فکر و اندیشه، با آراء و نظرات برخورد می‌کنند. بنابراین، دین مقدس اسلام، دارای منطق آزاد اندیشی و حقیقت‌گرایانه می‌باشد.[3] اندیشه و فکری که امید هدایت در آن نباشد و منشأ آن هوای نفس، کینه، تعصب، جهالت و تفرقه باشد، منجر به انهدام دین و احکام آن می‌شود و اختلافی نیز که از آن ناشی می‌شود ویرانگر است که در روایات اسلامی نیز خطر چنین اختلاف‌هایی نیز گوشزد شده است چنان که حضرت امام علی _ علیه السّلام _ می‌فرماید: الخلاف یهدم الرأی؛[4] اختلاف نابود کنندة اندیشه است. قرآن کریم نیز مردم را از هرگونه اختلاف و تفرقه پرهیز داده و می‌فرماید: واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا...؛ و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسیلة ارتباط دیگر) چنگ زنید و پراکنده نشوید...[5] پس منظور از اختلافی که ویرانگر و مذموم می‌باشد، اختلافی است که نتیجة آن تفرقه، لجاجت، جنگ، تجاوز و... باشد وگرنه اختلاف اندیشه و تبادل و تعامل آراء و گوش دادن و شنیدن اقوال مختلف و انتخاب و برگزیدن بهترین آنها همواره مورد تأیید قرآن کریم و روایات اسلامی بوده است. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1 معیارهای نقد و بررسی از دیدگاه اسلام، پایان نامه سطح سه حوزه، اثر اصغر بابایی ساخمری. [1] . ر. ک: حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، تهران ، انتشارات مفید، بی‌تا، ج 2، ص 1 3. [2] . زمر/17، 18. [3] . ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ه ، ق، ج 19، ص 36. [4] . جعفری، محمد تقی، شرح نهج‌البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1373، ذیل حکمت 215. [5] . ر. ک: تفسیر نمونه، ج 3، ص 28، 33.
عنوان سوال:
اختلاف نظر موجب رشد و پیشرفت می‌شود ولی در نهج‌البلاغه آمده که «الخلاف یهدم الرأی» این تضاد و پارادوکس چگونه قابل حل است؟
پاسخ:
آن چه باعث رشد و پیشرفت فکری و عملی می‌شود، تعامل، تضارب در آراء و اندیشه‌ها می‌باشد، اختلاف نظر در اندیشه، مادامی که به کینه‌توزی، تجاوز، ویرانی و... منجر نشده باشد، ویرانگر و مذموم نیست. اختلافی که از روی لجاجت، کینه، جهل و... باشد، آراء و اندیشه‌ها را منهدم و تباه می‌سازد.
اختلاف به معنای ناهماهنگی، عدم توافق و همسو نبودن می‌باشد. اگر چنین اختلاف به خاطر برداشت‌های متفاوت به تناسب فهم انسانها باشد و به جنگ و ستیز منجر نشود، اشکالی ندارد.[1]
قرآن کریم می‌فرماید: (... فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هدیهم الله و اولئک هم اولوالالباب)[2] ... (پس بندگان مرا بشارت ده همان کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند؛ آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده و آنها خردمندانند.) بندگان خدا به سخنان مختلف گوش می‌دهند و با کمک نیروی عقل و خرد بهترین آنها را برمی‌گزینند و بدون هیچ تعصب و لجاجتی و محدودیتی در فکر و اندیشه، با آراء و نظرات برخورد می‌کنند.
بنابراین، دین مقدس اسلام، دارای منطق آزاد اندیشی و حقیقت‌گرایانه می‌باشد.[3]
اندیشه و فکری که امید هدایت در آن نباشد و منشأ آن هوای نفس، کینه، تعصب، جهالت و تفرقه باشد، منجر به انهدام دین و احکام آن می‌شود و اختلافی نیز که از آن ناشی می‌شود ویرانگر است که در روایات اسلامی نیز خطر چنین اختلاف‌هایی نیز گوشزد شده است چنان که حضرت امام علی _ علیه السّلام _ می‌فرماید: الخلاف یهدم الرأی؛[4] اختلاف نابود کنندة اندیشه است.
قرآن کریم نیز مردم را از هرگونه اختلاف و تفرقه پرهیز داده و می‌فرماید: واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا...؛ و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسیلة ارتباط دیگر) چنگ زنید و پراکنده نشوید...[5]
پس منظور از اختلافی که ویرانگر و مذموم می‌باشد، اختلافی است که نتیجة آن تفرقه، لجاجت، جنگ، تجاوز و... باشد وگرنه اختلاف اندیشه و تبادل و تعامل آراء و گوش دادن و شنیدن اقوال مختلف و انتخاب و برگزیدن بهترین آنها همواره مورد تأیید قرآن کریم و روایات اسلامی بوده است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 معیارهای نقد و بررسی از دیدگاه اسلام، پایان نامه سطح سه حوزه، اثر اصغر بابایی ساخمری.
[1] . ر. ک: حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، تهران ، انتشارات مفید، بی‌تا، ج 2، ص 1 3.
[2] . زمر/17، 18.
[3] . ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ه ، ق، ج 19، ص 36.
[4] . جعفری، محمد تقی، شرح نهج‌البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1373، ذیل حکمت 215.
[5] . ر. ک: تفسیر نمونه، ج 3، ص 28، 33.