باسلام. پیامبر و امامان معصوم ناظر بر اعمال انسانها هستند و از احوال همه مطلعند ( قل اعملوا فسیری الله عملکم و رسوله و المومنون بگو: عمل کنید! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را می‌بینند! توبه / 105) و بر اساس برخی روایات امام هر عصر به صورت خاص علاوه بر نظارتی که همانند ساید معصومین دارد به صورت خاص اعمال انسانها در ایام خاصی هم بر ایشان به صورت یکجا هم عرضه می شود. با توجه به اخبار فراوانی که از امامان رسیده عقیده معروف و مشهور بر این است که پیامبر ص و امامان از اعمال همه امت آگاه می‌شوند، یعنی خداوند از طرق خاصی اعمال امت را بر آنها عرضه می‌دارد.روایاتی که در این زمینه نقل شده بسیار زیاد است و شاید در سر حد تواتر باشد که بعنوان نمونه چند قسمت را ذیلا نقل میکنیم:از امام صادق ع نقل شده که فرمود:تعرض الاعمال علی رسول اللَّه اعمال العباد کل صباح، ابرارها و فجارها، فاحذروها، و هو قول اللَّه عز و جل وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ، و سکت :" تمام اعمال مردم هر روز صبح به پیامبر عرضه می‌شود، اعمال نیکان و بدان، بنا بر این مراقب باشید و این مفهوم گفتار خداوند است که میفرماید: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ، این را فرمود و ساکت شد" ( اصول کافی جلد اول صفحه 171 (باب عرض الاعمال).).در حدیث دیگری از امام باقر ع می‌خوانیم:ان الاعمال تعرض علی نبیکم کل عشیة الخمیس فلیستح احدکم ان تعرض علی نبیه العمل القبیح !" تمامی اعمال شما بر پیامبرتان هر عصر پنجشنبه عرضه می‌شود، بنا بر این باید از اینکه عمل زشتی از شما بر پیامبر ص عرضه شود شرم کنید" ( تفسیر برهان جلد 2 صفحه 158. ).باز در روایت دیگری از امام علی بن موسی الرضا ع می‌خوانیم که شخصی به خدمتش عرض کرد برای من و خانواده‌ام دعائی فرما، فرمود مگر من دعا نمی‌کنم؟ و اللَّه ان اعمالکم لتعرض علی فی کل یوم و لیله " بخدا سوگند، اعمال شما هر شب و روز بر من عرضه می‌شود".راوی این حدیث میگوید این سخن بر من گران آمد، امام متوجه شد و به من فرمود:ا ما تقرا کتاب اللَّه عز و جل وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ، هو و اللَّه علی بن ابی طالب:" آیا کتاب خداوند عز و جل را نمی‌خوانی که میگوید: عمل کنید خدا و پیامبرش و مؤمنان عمل شما را می‌بینند بخدا سوگند منظور از مؤمنان علی بن ابی طالب (و امامان دیگر از فرزندان او) می‌باشد ( اصول کافی جلد 1 صفحه 171 (باب عرض الاعمال). ).البته در بعضی از این اخبار تنها سخن از پیامبر ص به میان آمده و در پاره‌ای از علی ع، و در بعضی پیامبر و امامان همگی ذکر شده‌اند، همانطور که بعضی تنها عصر پنجشنبه را وقت عرض اعمال می‌شمرند، و بعضی همه روز، و بعضی هفته‌ای دو بار و بعضی در آغاز هر ماه و بعضی بهنگام مرگ و گذاردن در قبر.روشن است که این روایات منافاتی با هم ندارند، درست همانند اینکه در بسیاری از مؤسسات گزارش کار کرد، روزانه را همه روز، و گزارش کار هفته را در پایان هفته، و گزارش کار ماه یا سال را در پایان ماه یا سال به مقامات بالاتر می‌دهند.در اینجا این سؤال پیش می‌آید که آیا از خود آیه فوق منهای روایاتی که در تفسیر آن وارد شده است این موضوع را می‌توان استفاده کرد و یا همانگونه که مفسران اهل سنت گفته‌اند آیه اشاره به یک مسئله عادی دارد و آن اینکه انسان هر عملی انجام دهد، خواه ناخواه ظاهر خواهد شد، و علاوه بر خداوند، پیامبر ص و همه مؤمنان از طرق عادی از آن آگاه می‌شوند. در پاسخ این سؤال باید گفت: انصاف این است که در خود آیه شواهدی بر این موضوع داریم زیرا:اولا: آیه اطلاق دارد، و تمام اعمال را شامل می‌شود و می‌دانیم که همه اعمال از طرق عادی بر پیامبر ص و مؤمنان آشکار نخواهد شد، چرا که بیشتر اعمال خلاف در پنهانی و بطور مخفیانه انجام می‌شود و در پرده استتار غالبا پوشیده می‌ماند، و حتی بسیاری از اعمال نیک مستور و مکتوم چنین است.و اگر ما ادعا کنیم که همه اعمال اعم از نیک و بد و یا غالب آنها بر همه روشن می‌شود سخنی بسیار گزاف گفته‌ایم.بنا بر این آگاهی پیامبر ص و مؤمنان از اعمال مردم باید از طرق غیر عادی و به تعلیم الهی باشد.ثانیا: در پایان آیه می‌خوانیم فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ" خداوند شما را در قیامت به آنچه عمل کرده‌اید آگاه می‌سازد" شک نیست که این جمله تمام اعمال آدمی را اعم از مخفی و آشکار شامل می‌شود، و ظاهر تعبیر آیه این است که منظور از عمل در اول و آخر آیه یکی است، بنا بر این آغاز آیه نیز همه اعمال را چه آشکار باشد چه پنهان باشد شامل می‌شود، و شک نیست که آگاهی بر همه اینها از طرق عادی ممکن نیست.به تعبیر دیگر پایان آیه از جزای همه اعمال سخن میگوید، آغاز آیه نیز از اطلاع خداوند و پیامبر و مؤمنان نسبت به همه اعمال بحث می‌کند، یکی مرحله آگاهی است، و دیگری مرحله جزا، و موضوع در هر دو قسمت یکی است.ثالثا: تکیه روی مؤمنان در صورتی صحیح است که منظور همه اعمال و از طرق غیر عادی باشد، و الا اعمال آشکار را هم مؤمنان می‌بینند و هم غیر مؤمنان. از اینجا ضمنا این نکته روشن می‌شود که منظور از مؤمنان در این آیه- همانگونه که در روایات فراوانی نیز آمده است- تمام افراد با ایمان نیست، بلکه گروه خاصی از آنها است که به فرمان خدا از اسرار غیب آگاهند یعنی جانشینان راستین پیامبر ص.نکته مهمی که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که، همانگونه که سابقا اشاره کردیم مساله عرض اعمال اثر تربیتی فوق العاده‌ای در معتقدان به آن دارد، زیرا هنگامی که من بدانم علاوه بر خداوند که همه جا با من است پیامبر ص و پیشوایان محبوب من همه روز یا همه هفته از هر عملی که انجام می‌دهم، در هر نقطه و هر مکان اعم از خوب و بد همه آگاه می‌شوند، بدون شک بیشتر رعایت می‌کنم و مراقب اعمال خود خواهم بود.درست مثل اینکه کارکنان مؤسسه‌ای بدانند همه روز یا همه هفته گزارش تمام جزئیات اعمال آنها به مقامات بالاتر داده می‌شود و آنها از همه آنها با خبر می‌گردند. موفق باشید.
