عقود شرعی
عقدهايی كه شرع آن را تأييد كرده است.
حکم خمس سود سپرده‌ها (با فرض دریافت آن در ضمن یکی از عقود شرعی و فرض عدم تشرّف در سال واریز)
از منافع سال وصول است؛ اگر پیش از سال عزیمت قابل وصول نبوده است. توجه: در صورت تشرف درهمان سال واریز، خمس ندارد. 05/09/87
از منافع سال وصول است؛ اگر پیش از سال عزیمت قابل وصول نبوده است. توجه: در صورت تشرف درهمان سال واریز، خمس ندارد. 05/09/87
عنوان سوال:
حکم خمس سود سپرده‌ها (با فرض دریافت آن در ضمن یکی از عقود شرعی و فرض عدم تشرّف در سال واریز)
پاسخ:
از منافع سال وصول است؛ اگر پیش از سال عزیمت قابل وصول نبوده است. توجه: در صورت تشرف درهمان سال واریز، خمس ندارد. 05/09/87
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- بنده امسال به حج تمتّع مشرّف میشوم، به این منظور، حدود سه سال پیش ثبتنام کرده و مبلغ یک میلیون تومان به حساب سازمان حج و زیارت واریز کردم، با توجه به اینکه هیچگونه اختیاری وجود نداشته و برای تشرّف، ملزم به مقررات دولت بودهام، آیا به پول واریز شده خمس تعلق میگیرد؟
- بنده امسال به حج تمتّع مشرّف میشوم، به این منظور، حدود سه سال پیش ثبتنام کرده و مبلغ یک میلیون تومان به حساب سازمان حج و زیارت واریز کردم، با توجه به اینکه هیچگونه اختیاری وجود نداشته و برای تشرّف، ملزم به مقررات دولت بودهام، آیا به پول واریز شده خمس تعلق میگیرد؟
- بنده امسال به حج تمتّع مشرّف میشوم، به این منظور، حدود سه سال پیش ثبت نام کرده و مبلغ یک میلیون تومان به حساب سازمان حج و زیارت واریز کردم، با توجه به اینکه هیچ گونه اختیاری وجود نداشته و برای تشرّف، ملزم به مقررات دولت بودهام، آیا به پول واریز شده خمس تعلق میگیرد؟
- بنده امسال به حج تمتّع مشرّف میشوم؛ به این منظور، حدود سه سال پیش ثبتنام کرده و مبلغ یک میلیون تومان به حساب سازمان حج و زیارت واریز کردم، با توجه به اینکه هیچگونه اختیاری وجود نداشته و برای تشرّف، ملزم به مقررات دولت بودهام، آیا به پول واریز شده خمس تعلق میگیرد؟
- بنده امسال به حج تمتّع مشرّف میشوم، به این منظور، حدود سه سال پیش ثبت نام کرده و مبلغ یک میلیون تومان به حساب سازمان حج و زیارت واریز کردم، با توجه به اینکه هیچ گونه اختیاری وجود نداشته و برای تشرّف، ملزم به مقررات دولت بودهام، آیا به پول واریز شده خمس تعلق میگیرد؟
- فردی به خاطر طلبکاری خود از شخص بدهکار چک دریافت میکند و در موعد مقرر برای دریافت پول به بانک میرود؛ ولی موجودی کامل نبوده و الآن دو ماه است بدهکار در پرداخت بدهی تأخیر دارد و شخص بدهکار میگوید سود یا غرامت بابت تأخیر را پرداخت میکنم؛ آیا سودی که میدهد شرعاً چه حُکمی دارد؟
- فردی به خاطر طلبکاری خود از شخص بدهکار چک دریافت میکند در موعد مقرر برای دریافت پول به بانک میرود موجودی کامل نبوده و الآن دو ماه بدهکار تأخیر در پرداخت بدهی و قرض دارد و شخص بدهکار میگوید سود یا غرامت بابت تأخیر را پرداخت میکنم آیا سودی که میدهد شرعاً چه حُکمی دارد؟
- در شرکت ما تعاونی تأسیس شده و اطلاعیه دادند که هر کس مبلغ بیست هزار تومان به حساب شرکت واریز کند به مدت شش ماه یخچال به صورت نیمهآزاد میدهیم و من چون احتیاج داشتم در تاریخ ... مبلغ ذکر شده را واریز کردم پس از مدت ده ماه به ما ندادند و من یخچال تهیه کردم و بلافاصله به شرکت گفتم که من یخچال نمیخواهم پول مرا بدهید گفتند پول شما را به حساب شرکت واریز کردیم هر موقع یخچال آوردیم به شما میدهیم میتوانید برای خودتان بفروشید یا ما برای شما میفروشیم پولش را به شما میدهیم. بعد از گذشت یک سال یخچال آوردند و فروختند پولم را به من دادند و من آن پول را یک تخته فرش ماشینی شش متری خریدم برای منزل خودم که به آن احتیاج داشتم حالا نمیدانم خمس دارد یا خیر آیا میتوانم روی این فرش نماز بخوانم یا خیر؟
- در شرکت ما تعاونی تأسیس شده و اطلاعیه دادند که هر کس مبلغ بیست هزار تومان به حساب شرکت واریز کند به مدت شش ماه یخچال به صورت نیمه آزاد میدهیم و من چون احتیاج داشتم در تاریخ … مبلغ ذکر شده را واریز کردم پس از مدت ده ماه به ما ندادند و من یخچال تهیه کردم و بلافاصله به شرکت گفتم که من یخچال نمیخواهم پول مرا بدهید گفتند پول شما را به حساب شرکت واریز کردیم هر موقع یخچال آوردیم به شما میدهیم میتوانید برای خودتان بفروشید یا ما برای شما میفروشیم پولش را به شما میدهیم. بعد از گذشت یک سال یخچال آوردند و فروختند پولم را به من دادند و من آن پول را یک تخته فرش ماشینی شش متری خریدم برای منزل خودم که به آن احتیاج داشتم حالا نمیدانم خمس دارد یا خیر آیا میتوانم روی این فرش نماز بخوانم یا خیر؟
- به فتوای حضرتعالی، در حسابرسی سال خمس به پول قرض یا وام، خمس تعلق میگیرد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] کسی که چند سال است که مبلغی به حساب سازمان حج و زیارت جهت تشرف پول واریز کرده است آیا باید خمس اصل آن را و خمس سود آن را بپردازد؟
- [آیت الله سبحانی] فردی جهت خرید تلفن همراه پول واریز کرده و هنوز تلفن را دریافت نکرده است که سر سال او رسید.آیا پول واریز شده خمس دارد؟
- [سایر] کسانی که قصد تشرف به حج و عمره دارند، برای حفظ نوبت باید مبلغ مقرری را به بانک بسپارند که این مبلغ مطابق قرارداد مضاربه است و سودی نیز به آن تعلق میگیرد. زمانی که نوبت تشرف آنان فرا میرسد، اصل پول و سود را دریافت و به سازمان حج و زیارت میسپارند و به عمره و حج مشرف میشوند و چنانچه کسی این پول را به بانک نسپارد، نوبتی برای تشرف او منظور نخواهد شد ؛ آیا در این فرض به اصل پول و سود آن خمس تعلق میگیرد؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا به هزینه سفر زیارتی کربلا و یا حج و عمره واجب یا مستحب که به حساب واریز کردهایم و قبل از تشرّف، به سال خمسی برخورد کرده، خمس تعلّق میگیرد یا خیر؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] حکم دریافت وام از بانکهای خارجی که از عقود اسلامی تبعیت نمی کنند و در ازای پرداخت وام عین مبلغ وام به اضافه سود را دریافت می کنند، با توجه به عدم دسترسی متقاضی به بانکهای اسلامی، چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] لطفا بفرمائید خمس بیمه عمر و سرمایه گذاری که بیمه گر طی یک قرارداد متعهد می شود مثلأ طی 10 یا 20 سال مبلغی را به حساب بیمه گذار واریز نماید و بعد ماهیانه سود دریافت نماید، چگونه حساب می شود ؟
- [آیت الله سبحانی] در شرایط فعلی که بنا به گزارش رئیس سازمان حج پول زائران حج یا عمره به عنوان مضاربه از طرف آن سازمان مورد استفاده قرار می گیرد و موقع تشرّف هر زائر، سود حاصله، از اصل هزینه کسر می شود یا به خود زائر برگردانده می شود (با اینکه بعضی اشخاص باین مضاربه راضی نیستند) به هر صورت آیا این مبلغ واریز شده حج یا عمره که سال بر آن گذشته خمس دارد؟ با توجه به اینکه در چرخش بوده است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] برخی از بانکها و موسسات وامی تحت عنوان مشارکت مدنی پرداخت کرده و آن را محدود به مصرف خاصی نمی کنند و مطابق وام های دیگر سود می گسرند آیا مشارکت مدنی نیز از عقود شرعی محسوب می شود؟ راه شرعی برای دریافت چنین وامی چگونه است؟
- [آیت الله بهجت] اگر شخصی برای ثبت نام عمره ی مفرده یا حجّ تمتّع مبلغی را به حساب سازمان حج واریز کند، پس از قرعه کشی نوبت اعزام او سال های بعد اعلام گردد، با توجّه به این که تشرّف او قطعی است، آیا سر سال خمسی باید خمس مبلغ مذکور را پرداخت نماید یا نه؟
- [آیت الله بهجت] مقداری سهم از یک کارخانه خریده ام و هر سال مقدرای سود به آن تعلّق می گیرد که مقداری از آن به صورت نقدی است و بقیّه سود به صورت افزایش سهام است. آیا به این مقدار سود که در هر سال دریافت می کنم، خمس تعلّق می گیرد؟ به آن مقداری که به صورت افزایش سهام است چه طور؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- .اگر شخصی در اثنای سال سودی به دست آورد، می تواند با همان درآمد و سود دوباره تجارت کند و سود جدیدی به دست آورد و در پایان سال خمسی همه درآمدها را با هم جمع می کند و پس از کسر هزینه های تجارت و هزینههای زندگی خود, خمس سود خالص را بپردازد.
- .هزینه ای که برای کسب و تجارت انجام می شود، از سود آن کسر می شود, چنان که هزینه سالانه خود شخص و عیال و فرزندان او از درآمد سال کسر شده و خمس سودِ مانده پرداخت می‌شود.
- .مبدأ سال خمسی و محاسبه خمس، برای کسانی که از شروع به کار , فایده و سود به دست می آورند, مانند کارگران روزانه، از زمان سوددهی است؛ ولی برای افرادی که میان هزینه های سرمایه گذاری و سوددهی آن فاصله هست، آغاز محاسبه هزینه او، آغاز به کار اوست؛ یعنی تمام هزینه هایی که پیش از سوددهی انجام داده است، آن ها را از سودِ به دست آمده کسر می کند و خمس سود مانده را در پایان سال پرداخت میکند.
- .تعلّق خمس مانن د زکات نیست که پس از حلول سال، واجب گردد, بلکه با پدید آمدن سود، خمس به آن تعلّق می گیرد, بنابراین اگر کسی تجارت و یا کاری انجام داد و درآمدی به دست آورد، خمس به آن تعلّق میگیرد و می تواند همان زمان خمس آن را بپردازد , نیز می تواند تا پایان سال صبر کرده و هزینههای سال را کسر کند و خمس مانده درآمد را بپردازد. خمس انواع درآمدها
- .اگر کسی در اواخر سال خمسی خود معامله ای کرده که در آن خیار فسخ دارد و در پایان سال خمسی، به لحاظ اینکه بیع مستقر نشده بود، سودش را محا سبه نکرد و در ابتدای سال بعد، زمان خیار سپری شده یا حق خیار اسقاط کرده است، چنانچه طرف مقابل با استقاله خواستار بر هم زدن اصل بیع شود و این شخص هم اقاله را بپذیرد، باید احتیاطاً خمس سودی که به دست آورده بود و آن را برگرداند ه، به ولیّ خمس بپردازد , چون در مق دار خمس آن سود، حق اقاله ندارد , هرچند اقوا عدم وجوب خمس است , زیرا ّ اقاله به منزله تزلزل سود است. خمس سرمایه
- .در محاسبه کردن ضرر و خسارت از درآمد سال، تفاوتی نیست که در اوا یل سال سود به دست آورد و بعداً متضرر شود یا خسارت ببیند ; یا اینکه در ابتدای سال ضرر کند و بعداً سود نماید، در هر دو صورت , ضرر و خسارت را میتواند از درآمد کسر نماید و سود مانده را تخمیس کند. متعلق خمس، عین یا ذمّه و تصرف در آن
- .در اثنای سال خمسی می توانند خمس را بپردازند و در پایان سال خمسی و محاسبه هزینه سال و مشخص شدن مقدار سود و خمس آن , مانده خمس را تأدیه نمایند ; چنانچه مقدار خمسی که در وسط سال پرداخته بیش از مقدار خمسی بود که در پ ایان سال خمسی حسابرسی کرده است، در این صورت, میتواند مقدار زائدی که پرداخت کرده بود را پس بگیرد.
- .مالک در جای دیگر مالی دارد , می تواند همان مال را به مستحق بپردازد و این فرض , داخل در انتقال خمس نیست , چنان که اگر طلبی در ذمّه کسی دارد که او در شهر دیگر به سر می برد و بدهکار مستحقّ دریافت خمس است , می تواند ذمّه را از بابت خمس تبرئه کند و این عمل , مصداق انتقال خمس از جایی به جای دیگر نیست.
- .اگر کسی معدنی را استخراج کرده و پیش از پرداختن خمس، آن را بفروشد یا با آن تجارت کند و سود برد، چنانچه به اذن ولیّ مسلمین بفروشد و خمس این مواد معدنی را به ذمّه پذیرد، فقط اصل مواد معدنی متعلق خمس است و سود حاصل از فروش و تجارت , متعلق به اوست و خمس ندارد.
- .اگر شخصی بعضی از لوازم زندگی او از بین رفت مثلاً بر اثر آتشسوزی فرش یا لوازم دیگرش سوخت یا سرقت شد اگر تا آخر سال خمسی از درآمد سال تهیّه نکرد، می تواند این خسارت را از درآمد سال کسر نماید و خمس سود مانده را بپردازد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] کفن و بُرد یمانی و قبری که از سود بین سال قبل خرید می‌کنند، وقتی سال بر آنها گذشت، باید خمس آن را بدهند و اگر یک بار خمس آن را بدهند در سالهای بعد خمس تعلّق نمیگیرد.
- [آیت الله اردبیلی] دریافت سود سپردههای کوتاه یا بلند مدّت که افراد واقعا به عنوان مضاربه به بانکها یا مؤسّسات خصوصی میسپارند، اگر بانکها واقعا با پول افراد تجارت نمایند و افراد به صورت ماهانه مبلغی را نه بعنوان سود ثابت، بلکه علیالحساب دریافت کنند، اشکال ندارد؛ ولی چنانچه بر اساس سود ثابت دریافت کنند، مضاربه باطل است، مگر این که سود ثابت را در ضمن عقد مضاربه شرط کرده باشند.
- [آیت الله اردبیلی] کسی که از درآمد سال خود به مردم قرض داده و در پایان سال از آنها طلبکار است، اگر طلب او با مطالبه دریافت شده و مانند نقد محسوب شود، باید در پایان سال خُمس آن را بپردازد؛ ولی اگر هنوز وقت دریافت آن نرسیده باشد یا فعلاً وصول نشود، خُمس آن واجب نیست؛ امّا هنگامی که وصول نمود، باید بلافاصله خُمس آن را بدهد، مگر آن که آن را در مؤونه لازم و فوری خود مصرف نماید.
- [آیت الله بهجت] اگر در سال سود عایدش گردید و وقت پرداخت خمس هم قبل از ماههای حج باشد، باید خمس آن سود را بدهد، و اگر وقت پرداخت بعد از ماه حج باشد و در همان سال مستطیع شد، میتواند این سود را در مخارج حج مصرف کند، و اما اگر سود مربوط به سالهای قبل باشد، باید خمس آن را بدهد، جز آن مقدار از درآمد این سال که استطاعت او را تکمیل کرده، که از مئونه حساب می‌شود، و اگر از روی معصیت در سال استطاعت حج بهجا نیاورد، بنابر اظهر باید خمس مالی را که اختصاص به حج داده شده بپردازد، و اگر تخمیس مال موجب بهجا نیاوردن حجّی شود که بر او مستقر شده، بعید نیست از مئونه سالی حساب شود که در آن میتواند حج بهجا آورد.
- [آیت الله سیستانی] سپردهگذاری در بانکهای دولتی به معنای قرض دادن به آنها با شرط گرفتن سود جایز نیست و آن سود ربا است. بلکه مال به این سپردهگذاری بانکها هرچند بدون دریافت سود باشد، شرعاً به منزله اتلاف مال است؛ زیرا آنچه را بعداً از بانک باز پس میگیرند، مال بانک نیست، بلکه از اموال مجهولالمالک است. بنابراین سپردن درآمدها و فایدههایی که شخص در طول سال بدست میآورد، در بانکهای دولتی، بدون پرداخت خمس آن، مشکل است؛ زیرا او اجازه صرف این اموال را برای مؤونه خود دارد و به اتلاف آن مجاز نیست، و اگر آن را اتلاف کند، ضامن خمس برای صاحبان آن می‌شود. البته این در صورتی است که سپردهگذاری بدون اجازه حاکم شرع باشد اما چنانچه حاکم شرع به شخصی اجازه سپردهگذاری داد و به سیستم بانکی نیز اجازه داد که سپرده را از اموال موجود در بانک بپردازد، سپردهگذاری اشکال شرعی ندارد همانگونه که جایز است سپردهگذار سود شرط نشده را دریافت کرده، و نیمی از آن را در امور شخصی خود صرف نموده و نیمی دیگر را به عنوان صدقه به افراد مستحق و فقیر تسلیم نماید، و عامه مؤمنین از طرف ما مجاز در سپردهگذاری و دریافت سود و صرف آن به نحو مذکور میباشند.
- [آیت الله سیستانی] سپردهگذاری در بانکهای خصوصی به معنای قرض دادن به آنها با شرط دریافت سود جایز نیست و اگر کسی چنین کند، اصل سپردهگذاری صحیح و شرط باطل است. و اگر بانک سود را پرداخت کرد، او مالک نمیشود، ولی اگر مطمئن باشد که مالکان بانک حتی در صورت علم به عدم مالکیت شرعی به تصرف او در این مال (سود) راضی هستند، تصرف او اشکال ندارد. و غالباً چنین است.
- [آیت الله بهجت] اگر از مالی که خمس آن واجب شده، ولی خمس آن را نپرداخته و به ذمّه هم نگرفته، سودی ببرد، مقداری از سود که در مقابل خمس آن مال است، مال شخص نخواهد بود، و باید خمس اصل مال و تمام سودی که در مقابل خمس بهدست آورده و خمس بقیه سود را بدهد؛ مثلاً صد تومان مال خمس نداده داشته و از آن پنجاه تومان سود برده، بیست تومان بابت خمس اصل مال و ده تومان بابت سود این بیست تومان و هشت تومان بابت خمس چهل تومان باقیمانده، باید خمس بدهد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر از مالی که به انسان به ارث می رسد سودی حاصل شود یا آن مال نما داشته باشد سود و نمای آن جزء منافع سال حصول قرار می گیرد که اگر تا آخر سال خمسی باقی ماند به احتیاط واجب باید خمس آن را بدهد و اگر قیمت این مال افزایش پیدا کند به قیمت افزوده شده خمس تعلق نمی گیرد.
- [آیت الله اردبیلی] هزینهای که برای دستیابی به سود صرف می‌شود، مانند کرایه حمل و نقل، دلالی و مانند آن و حتی استهلاک ماشینآلات و ابزار کاری که جزیی از سرمایه است، از مجموع درآمد سال کم می‌شود و خمس باقیمانده پرداخت میگردد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] تاجر و کاسب و صنعتگر و مانند اینها که در کسب آنها تدریجاً سود حاصل می شود از وقتی که شروع به کاسبی می کنند یک سال که بگذرد باید خمس آنچه را که از خرج سالشان زیاد می آید بدهند و کسی که شغلش کاسبی نیست مانند کشاورز که دفعتاً سود به دستش می آید مبدأ سال خمسی وی از موقعی که فایده برده است می باشد.