مال التجاره
كالای بازرگانی
در زکات مال التجاره که یک چهلم باید داد استحباباً، آیا از منافع باید داد یا از اصل و بر فرض که از اصل مال التجاره داده شود، آیا همه ساله است، یا خصوص سال اوّل است و باقی سال‌ها از منافع است؟
زکات مال التجاره متَعَلُّق است به مالیّت عین مالی که خریده شده برای استرباح، به شرط آن که ثمن آن به حد نصاب احد نقدین باشد و حول بر آن بگذرد باقیاً عینها و مطلوبیّتها برأس المال، أو أزید فی جمیع الحول. و هرگاه زیاده شود قیمت متاع برای تجارت به نحوی که به نصاب دوّم احد نقدین برسد، مشهور آن است که در صورتی که متاع یک حول باقی بماند عیناً و قیمتاً، زکات در منفعت هم مستحب است و خالی از وجه نیست و هرگاه سنین متعدّده متاع باقی بماند مستحب است زکات دادن در تمام سنین، مادامی که شرائط استحباب زکات دادن باقی باشد.
زکات مال التجاره متَعَلُّق است به مالیّت عین مالی که خریده شده برای استرباح، به شرط آن که ثمن آن به حد نصاب احد نقدین باشد و حول بر آن بگذرد باقیاً عینها و مطلوبیّتها برأس المال، أو أزید فی جمیع الحول. و هرگاه زیاده شود قیمت متاع برای تجارت به نحوی که به نصاب دوّم احد نقدین برسد، مشهور آن است که در صورتی که متاع یک حول باقی بماند عیناً و قیمتاً، زکات در منفعت هم مستحب است و خالی از وجه نیست و هرگاه سنین متعدّده متاع باقی بماند مستحب است زکات دادن در تمام سنین، مادامی که شرائط استحباب زکات دادن باقی باشد.
عنوان سوال:
در زکات مال التجاره که یک چهلم باید داد استحباباً، آیا از منافع باید داد یا از اصل و بر فرض که از اصل مال التجاره داده شود، آیا همه ساله است، یا خصوص سال اوّل است و باقی سال‌ها از منافع است؟
پاسخ:
زکات مال التجاره متَعَلُّق است به مالیّت عین مالی که خریده شده برای استرباح، به شرط آن که ثمن آن به حد نصاب احد نقدین باشد و حول بر آن بگذرد باقیاً عینها و مطلوبیّتها برأس المال، أو أزید فی جمیع الحول.
و هرگاه زیاده شود قیمت متاع برای تجارت به نحوی که به نصاب دوّم احد نقدین برسد، مشهور آن است که در صورتی که متاع یک حول باقی بماند عیناً و قیمتاً، زکات در منفعت هم مستحب است و خالی از وجه نیست و هرگاه سنین متعدّده متاع باقی بماند مستحب است زکات دادن در تمام سنین، مادامی که شرائط استحباب زکات دادن باقی باشد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- زیدی ثُلث مال خود را چند قطعه زمین معین کرده که تا بیست سال بعد از وفات او منافع آن طبق وصیت برای او به مصارف معینه صرف شود و بعد از بیست سال بین ورثه کما فرض اللَّه تقسیم گردد، ورثه موصی در بین این بیست سال یکی بدون وارث و یکی با وارث وفات نموده، آیا مورد ثُلث بین ورثه موصیِ مذکور تقسیم خواهد شد، یا آن که ورثه موصی له به جای او خواهد بود؟
- یک نفر زن شش دانگ خانه خود را به شش نفر ورثه - که سه پسر و دو دختر و شوهر باشند - به هر کدام یک دانگ مساوی بدون تفاوت واگذار نموده، ولی منافع آن خانه را تا ده سال برای خود قرار داده و بعد از دو سال وفات نموده، آیا منافع بقیه مدّت باید به نحوی که خود خانه را واگذار نموده تقسیم شود یا کما فرض اللَّه؟
- شخصی وصیّت کرده که وصی او رَقَباتی از اموال او را در مدّت سی و شش سال حبس کند و منافع آن را به مصرف امور خیریّه برساند و بعد از انقضای مدّتِ حبس، اصل ملک را ورثه کما فرض اللَّه تقسیم نمایند، ورثه حین الموت موصی چهار نفر اولاد بودند، سه نفر از آن‌ها پیش از انقضای موعد حبس فوت کرده‌اند، آیا ورّاث سه نفر مزبور بعد از انقضای موعد حبس مطابق سهم الارث مورّث خودشان از اصل ملک سهیم خواهند بود، یا آن که ملک حبس شده بعد از حبس راجع به یک نفر ولدیست که بعد از انقضای حبس زنده است؟
- یک نفر ملکی را که دارای نخیلات است به صیغه مصالحه اجاره مینماید در ظرف چهار سال مثلاً به مال المصالحه به قرار سالی پول یا جنس معیّنی، آیا مال المصالحه در باب زکات از مؤونه زراعت است که اگر بعد از وضع مال المصالحه و سایر مخارجات دیگر، اجناس زکوی به حد نصاب برسد زکات بدهد و الّا ندهد؟
- زنی وفات نموده و شوهر او میداند که مظالم بر ذمّه او بوده ولی خود زن در این باب وصیتی نکرده، آیا شوهر میتواند از مال زن مظالم او را رد کند؟ و بر فرض توانستن، از اصل تَرَکه او میتواند رد کند یا باید از ثُلث تَرَکه او ردنماید؟
- شخصی فوت شده در جایی که آب تنها یا خلیطین یا کفن یافت نمیشود، آیا واجب است سفر کردن برای تحصیل آن ها؟ و بر فرض وجوب تاچه اندازه تأخیر تجهیز او باید کرد؟ و اگر تحصیل اینها مصارفی داشته باشد باید مثل کفن از اصل مال میّت بردارند مُقَدَّماً علی الدیون یا خیر؟
- شخصی وصیّت نموده که ربع اموال او را به مصارف خیریّه برای او برسانند و وصی میداند که حج یقینی بر ذمّه اوست، ولی خمس و زکات و مظالم را احتمال میدهد که بر ذمّه او باشد، آیا حج باید از اصل مال او داده شود، یا از ربعی که وصیّت نموده؟
- زیدی وصیّت میکند که وصی او بعد از وفات او رسیدگی کامل به اموال او بنماید، چنان چه واجب الحج بوده حج بلدی و اِلّا میقاتی برای او استیجار نماید. وصی بعد از او رسیدگی در اموال او نموده کلّیه اموال موصِی به استثنای خانه و لوازم خانه از گاو و گوسفند و محصول زراعی او مبلغ هشت هزار و هفتصدتومان قیمت آن‌ها می‌شود، با اوضاع حاضره و مخارج این سال‌ها حج بلدی و یا میقاتی از اصل مال باید داده شود، یا از ثلث؟
- شخصی ملکی را وقف اولاد کرده نسلاً بعد نسل تا به یکی ازنسلهای او رسیده و او از شِدَّت فقر ملک مزبور را سیزده ساله به مبلغ ناچیزی اجاره داده، بعد از یک سال مرحوم شده و دو دختر از موجر مانده و ما ترکی غیر از این موقوفه از او نمانده، آیا این ملک تا دوازده سال دیگر باید در اختیار مستأجر آن مرحوم باشد و به همان مال الاجاره به دختران آن مرحوم منتقل می‌شود؟
- هرگاه بر ذمّه میتی دَین غیر مستغرق باشد - از حق اللَّه و حق الناس - وورثه او از ادای آن مسامحه دارند، یا التفات ندارند، یا بعضی خیال ادا ندارند، آیا در این صورت تَرَکه آن میت را میتوان از ورثه خرید یا خیر؟ و آیا نمای آن املاک مال ورثه است یا خیر؟ و بر فرض عدم صحّت معامله، آیا میتوانند هر کدام از ورثه حقوق خود را به کسی واگذار نمایند؟ به این معنی مثلاً ورثه حق اولویت دارند نسبت به سایر مردمان که اگر دَینِ دیان را ادا کردند ملک را بفروشند؟ مثلاً این حق اولویت را واگذار کنند؟ خلاصه راهی بر تصحیح این گونه معاملات هست یا خیر؟ و بر فرض بودنِ نمایِ ملک مال ورثه، آیا میتوانند ورثه نمای ملک را ابداً، یا مادام الحیات صلح نمایند به غیر یا خیر حکم تصرّف در اصل ملک را دارد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] من از زمانی که 9 ساله شدم و روزه گرفتن واجب شد تا الآن که 20 سال دارم، به دلیل مشکل معده درد حدود 10 یا 15 روز روزه گرفتم. حالا میخواهم بدانم کفارة روزهام در این سال‌ها چقدر می‌شود؟
- [آیت الله خوئی] شخصی که همه ساله خمس منافع خود را میپرداخته لکن به واسطه ورشکستی تمام هستی او از بین رفته حتی منزل مسکونی ایشان و هنوز هم مقروض است، اینک بعد از ورشکستی که مدت 5 سال است پنج هزار تومان ربح کسب دارد، و لکن در سالهای شرعی خود اخراج خمس ننموده برای آنکه منافع زیادتر شود یک مرتبه تقسیم به طلبکارها بنماید لذا سؤال می‌شود که چون بدهکاریهای ایشان مؤونه نبوده بلکه خسارات تجارت بوده است آیا این منافع چند ساله و همچنین منافع آتیه تا به مقدار قرض مستثنی است یا آنکه چون قبل از سر سال خود ادای قرض ننموده باید مخمس شود؟
- [آیت الله اردبیلی] کسی که خمس مالش را دستگردان کرده و مقداری بدهکار است، آیا میتواند مقدار بدهی را در سال بعد، از منافع آن سال پرداخت کند یا از مال خمس داده شده باید بپردازد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر چیزی که زکات در آن است یک سال در رهن کسی باشد زکات آن بر عهده کسی که مال را به عنوان رهن میدهد است یا گیرنده مال رهن ؟
- [آیت الله بهجت] این که در رساله بیان شده: "اگر کسی با دیگری شریک است و خمس منافع خود را بدهد و شریک او ندهد، برای تصرّف در آن مال باید از حاکم شرع اجازه بگیرد"، آیا همین حکم در زکات هم هست؟
- [آیت الله بهجت] آیا به مازاد مواد غذایی و حبوباتی که سر سال خمسی درخانه باقی مانده است خمس تعلّق می گیرد و بر فرض تعلّق، باید قیمت خرید محاسبه شود یا به قیمت روز بازار؟
- [آیت الله بهجت] طلایی است مسکوک که مقدار آن بیش از حدّ نصاب می باشد و چندین سال است زکات آن داده نشده است، آیا نسبت به تأخیر در پرداخت زکات سال های گذشته، اشتغال ذمّه است یا فقط معصیت کرده و با پرداخت زکات فعلی، تدارک می شود؟ اگر از چهل دینار یک دینار را باید بدهد، در صورتی که به پول رایج، به قیمت در آورده و پرداخت نمود و آن یک دینار در ملک او باقی ماند، آیا باز هم نصاب زکات، نسبت به چهل دینار باقی است؟ پس از پرداخت زکات، اگر در سال های بعد، بقیه طلا که باز هم بیش از حدّ نصاب است باقی مانده، آیا مجدّدا مشمول حکم زکات می شود؟
- [آیت الله سبحانی] کسی وصیت نموده که ده سال نماز و روزه برایم بگیرید با توجه به اینکه پسر بزرگتر دارد و از ثلث وصیت نکرده باشد آیا از اصل مال برداشته می شود؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی مقلّد زید بوده، مدّت پنج سال بعد از رحلت او رجوع کرده به عمرو، سه سال بعد از رحلت او هم رجوع کرده به بکر و به تقلید زید باقی است حال آیا می‌شود در یک مسئله که زید احتیاط واجب دارد مقلّد غیر بکر شود یا نه، البتّه بر فرض اعلمیّت زید، ضمنادر جواز تقلید غیر بکر بیّنه موجود است؟
- [آیت الله بهجت] اگر وکیل یا ولی صغیر قسمتی از اموال آن ها را به عنوان مال المضاربه به شخصی داده و شخص مذکور کلاه بردار بوده و بعد از دو سال می گوید ضرر کرده ام و نه اصل پول را می دهد و نه سود آن را، آیا وکیل و یا ولی صغیر می تواند خسارت وارده را از آن شخص بگیرد؟ یا فقط اصل مال را می توانند بگیرند؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- شتر دوازده نصاب دارد:اوّل:پنج شتر و زکات آن یک گوسفند است و تا شمارهی شتر به این مقدار نرسد، زکات ندارد.دوم:ده شتر و زکات آن دو گوسفند است.سوم:پانزده شتر و زکات آن سه گوسفند است.چهارم:بیست شتر و زکات آن چهار گوسفند است.پنجم:بیست و پنج شتر و زکات آن پنج گوسفند است.ششم:بیست و شش شتر و زکات آن یک شتر است که داخل سال دوم شده باشد.هفتم:سی و شش شتر و زکات آن یک شتر است که داخل سال سوم شده باشد.هشتم:چهل و شش شتر و زکات آن یک شتر است که داخل سال چهارم شده باشد.نهم:شصت و یک شتر و زکات آن یک شتر است که داخل سال پنجم شده باشد.دهم:هفتاد و شش شتر و زکات آن دو شتر است که داخل سال سوم شده باشد.یازدهم:نود و یک شتر و زکات آن دو شتر است که داخل سال چهارم شده باشد.دوازدهم:صد و بیست و یک شتر و بالاتر از آن است که باید یا چهل تا چهل تا حساب کند و برای هر چهل تا، یک شتری بدهد که داخل سال سوم شده باشد، یا پنجاه تا پنجاه تا حساب کند و برای هر پنجاه تا، یک شتری بدهد که داخل سال چهارم شده باشد و یا با چهل و پنجاه حساب کند، ولی در هر صورت باید طوری حساب کند که چیزی باقی نماند، یا اگر چیزی باقی میماند، از نُه تا بیشتر نباشد، مثلاً اگر 140 شتر دارد، باید برای صد تا، دو شتری که داخل سال چهارم شده و برای چهل تا یک شتری که داخل سال سوم شده باشد بدهد.
- حجی که بر میت واجب است و بدهکاری و حقوقی را که مثل خمس و زکات و مظالم، ادا کردن آن‌ها واجب می‌باشد، باید از اصل مال میت بدهند، اگر چه میت برای آن‌ها وصیت نکرده باشد.
- اگر مقداری از سرمایه از بین برود و از باقی ماندهی آن منافعی ببرد که از خرج سالش زیاد بیاید، نمیتواند مقداری را که از سرمایه کم شده از منافع بردارد؛ ولی اگر با سرمایهای که برای او مانده، نتواند کسبی کند که سزاوار شأن او باشد، یا منافعی که از آن پیدا می‌شود برای مخارج سال او کافی نباشد، میتواند مقداری را که از سرمایه کم شده از منافع کسر نماید.
- گاو دو نصاب دارد:نصاب اوّل آن سی تاست که وقتی شمارهی گاو به سی رسید، اگر شرایطی را که گفته شد داشته باشد انسان باید یک گوسالهای که داخل سال دوم شده از بابت زکات بدهد.و نصاب دوم آن، چهل است و زکات آن یک گوسالهی مادّهایست که داخل سال سوم شده باشد و زکات ما بین سی و چهل واجب نیست، مثلاً کسی که سی و نه گاو دارد، فقط باید زکات سی تای آن‌ها را بدهد و نیز اگر از چهل گاو زیادتر داشته باشد تا به شصت نرسیده، فقط باید زکات چهل تای آن را بدهد و بعد از آن که به شصت رسید، چون دو برابر نصاب اوّل را دارد، باید دو گوسالهای که داخل سال دوم شده بدهد و همچنین هر چه بالا رود، باید یا سی تا سی تا حساب کند، یا چهل تا چهل تا، یا با سی و چهل حساب نماید و زکات آن را به دستوری که گفته شده بدهد، ولی باید طوری حساب کند که چیزی باقی نماند، یا اگر چیزی باقی میماند از نُه تا بیشتر نباشد، مثلاً اگر هفتاد گاو دارد، باید به حساب سی و چهل حساب کند و برای سی تای آن زکات سی تا و برای چهل تای آن زکات چهل تا را بدهد، چون اگر به حساب سی تا حساب کند، ده تا زکات نداده باقی میماند.
- اگر به خیال این که کسی فقیر است به او زکات بدهد، بعد بفهمد فقیر نبوده، یا از روی ندانستن مسأله به کسی که میداند فقیر نیست زکات بدهد، چنانچه چیزی را که به او داده باقی باشد، باید از او پس بگیرد و به مستحق بدهد و اگر از بین رفته باشد، پس اگر کسی که آن چیز را گرفته میدانسته زکات است، انسان باید عوض آن را از او بگیرد و به مستحق بدهد و اگر نمیدانسته زکات است، نمیتواند چیزی از او بگیرد و باید از مال خودش زکات را به مستحق بدهد.
- فقیری که خرج سال خود و عیالاتش را ندارد، اگر خانهای دارد که ملک اوست و در آن نشسته، یا مال سواری دارد، چنانچه بدون اینها نتواند زندگی کند، اگر چه برای حفظ آبرویش باشد، میتواند زکات بگیرد و همچنین است اثاث خانه و ظرف و لباس تابستانی و زمستانی و چیزهایی که به آن‌ها احتیاج دارد و فقیری که اینها را ندارد، اگر به اینها احتیاج داشته باشد، میتواند از زکات خریداری نماید.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر از مالی که به انسان به ارث می رسد سودی حاصل شود یا آن مال نما داشته باشد سود و نمای آن جزء منافع سال حصول قرار می گیرد که اگر تا آخر سال خمسی باقی ماند به احتیاط واجب باید خمس آن را بدهد و اگر قیمت این مال افزایش پیدا کند به قیمت افزوده شده خمس تعلق نمی گیرد.
- [آیت الله سیستانی] زکات در ده چیز واجب است : اول : گندم . دوم : جو . سوم : خرما . چهارم : کشمش . پنجم : طلا . ششم : نقره . هفتم : شتر . هشتم : گاو . نهم : گوسفند . دهم : مال التجاره بنابر احتیاط لازم . واگر کسی مالک یکی از این ده چیز باشد ، با شرایطی که بعداً گفته می‌شود ، باید مقداری که معیّن شده ، به یکی از مصرفهائی که دستور دادهاند برساند . شرایط واجب شدن زکات
- [آیت الله اردبیلی] طلا دو نصاب دارد: نصاب اوّل آن (بیست مثقال) شرعی است؛ پس وقتی طلا به (بیست مثقال) شرعی که (پانزده مثقال) معمولی است (معادل 312/70 گرم) برسد، اگر شرایط دیگر را هم داشته باشد، انسان باید (یک چهلم) آن را (معادل 757/1 گرم) بابت زکات بدهد؛ اما اگر به این مقدار نرسد، زکات آن واجب نیست. نصاب دوم طلا (چهار مثقال) شرعی است که (سه مثقال) معمولی می‌شود (معادل 062/14 گرم)، یعنی اگر (سه مثقال) به (پانزده مثقال) اضافه شود باید زکات تمام (هیجده مثقال) (معادل 374/84 گرم) را از قرار (یک چهلم) بدهد (یعنی 109/2 گرم) و اگر کمتر از (سه مثقال) معمولی اضافه شود، فقط باید زکات (پانزده مثقال) آن را بدهد و زیادی آن زکات ندارد و همچنین است هرچه بالا رود، یعنی اگر ضرایب عدد سه (مثل سه، شش، نُه، دوازده و...) به پانزده مثقال اضافه شود، باید یک چهلم تمام آن به عنوان زکات پرداخت شود؛ ولی اگر غیر از ضرایب عدد سه به پانزده مثقال اضافه شود، فقط مقداری که ضریب عدد سه می‌باشد، در محاسبه زکات به پانزده مثقال اضافه میگردد و باقی مانده آن که کمتر از سه مثقال است، مشمول زکات نمیگردد؛ مثلاً در 5/35 مثقال طلا، فقط 33 مثقال آن مشمول زکات است و باید یک چهلم آن به عنوان زکات پرداخت گردد و ما بقی آن (5/2 مثقال) زکات ندارد.
- [آیت الله سیستانی] کسی که با دیگری شریک است ، اگر خمس منافع خود را بدهد و شریک او ندهد ، و در سال بعد از مالی که خمسش را نداده برای سرمایه شرکت بگذارد ، تصرف شخص اول با فرض اینکه شیعه اثنا عشری است در مال مشترک اشکالی ندارد .
- [آیت الله مظاهری] کسی که باید زکات گاو، گوسفند و شتر را بدهد، اگر زکات آن‌ها را از مال دیگرش بدهد، تا وقتی که شماره آن‌ها از نصاب کم نشده، همه ساله باید زکات آن‌ها را بدهد.
- [آیت الله مظاهری] واجبات مالی نظیر بدهکاری و خمس و زکات و حجّ از اصل مال برداشته می‌شود گرچه میّت برای آن‌ها وصیّت نکرده باشد امّا واجبات بدنی نظیر نماز و روزه از اصل مال برداشته نمیشود و سزاوار است که ورثه میّت را بری الذمّه نمایند گرچه مال هم نداشته باشد.
- [آیت الله بهجت] اگر با عین مالی که برای زکات کنار گذاشته برای خودش تجارت کند اصل مال و سود آن مال فقیر است و اگر ضرر کند جبران آن بر عهده زکاتدهنده است.
- [آیت الله سیستانی] شتر دوازده نصاب دارد : اول : پنج شتر ، و زکات آن یک گوسفند است ، و تا شماره شتر به این مقدار نرسد زکات ندارد . دوم : ده شتر ، و زکات آن دو گوسفند است . سوم : پانزده شتر ، و زکات آن سه گوسفند است . چهارم : بیست شتر ، و زکات آن چهار گوسفند است . پنجم : بیست و پنچ شتر ، و زکات آن پنج گوسفند است . ششم : بیست و شش شتر ، و زکات آن یک شتری است که داخل سال دوم شده باشد . هفتم : سی و شش شتر ، و زکات آن یک شتری است که داخل سال سوم شده باشد . هشتم : چهل و شش شتر ، و زکات آن یک شتری است که داخل سال چهارم شده باشد . نهم : شصت و یک شتر ، و زکات آن یک شتری است که داخل سال پنجم شده باشد . دهم : هفتاد و شش شتر ، و زکات آن دو شتری است که داخل سال سوم شده باشند . یازدهم : نود و یک شتر ، و زکات آن دو شتری است که داخل سال چهارم شده باشد . دوازدهم : صد و بیست و یک شتر و بالاتر از آن است که باید یا برای هر چهل شتر ، یک شتری بدهد که داخل سال سوم شده باشد ، و یا برای هر پنجاه شتر یک شتری بدهد که داخل سال چهارم شده باشد ، و یا با چهل و پنجاه حساب کند و در بعضی موارد هم مخیر است که با چهل ، یا پنجاه حساب کند مانند دویست ، ولی در هر صورت باید طوری حساب کند که چیزی باقی نماند ، یا اگر چیزی باقی میماند ، از نُه شتر بیشتر نباشد ، مثلاً اگر (140) شتر دارد ، باید برای صد شتر دو شتری که داخل سال چهارم شده ، و برای چهل شتر یک شتری که داخل سال سوم شده ، بدهد ، و شتری که در زکات داده می‌شود باید ماده باشد ، ولی اگر در نصاب ششم شتر ماده دو ساله نداشته باشد شتر نر سه ساله کافی است ، و اگر آن هم نداشته باشد در خرید هر کدام مخیر است .
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر برای زیاد کردن مال یا خریدن ملکی که به آن احتیاج ندارد قرض کند نمی تواند آن قرض را از منافع سال کم کند، ولی اگر مالی را که قرض کرده یا چیزی را که از قرض خریده به علتی از بین برود و ناچار شود قرض خود را بدهد می تواند از منافع و درآمدهای آن سال، قرض خود را ادا کند.
- [آیت الله وحید خراسانی] حجی که به استطاعت بر میت واجب است و بدهکاری و حقوقی را که مثل خمس و زکات و مظالم ادا کردن انها واجب می باشد باید از اصل مال میت بدهند اگرچه میت برای انها وصیت نکرده باشد ولی اگر وصیت کرده باشد از ثلث بدهند باید به وصیت عمل کنند و اگر ثلث کفایت نکرد از اصل مال خارج کنند