علت سجده بر مهر، دستور الهی مبنی بر تبعیت از رسول خدا(ص) است:
(وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا؛[حشر/7] آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید.)
و اینکه رسول الله (ص) بر زمین سجده می کردند و فرموده اند:
(فاذا سجدت فمکّن جبهتک من الارض؛[1] هنگامی که سجده می‌کنی، پیشانیت را بر زمین قرار ده). در روایت دیگر فرمود:(جعل لی الارض مسجداً و طهوراً)[2] یا در تعبیر دیگر فرمود:(جعلت لی الارض طهوراً و مسجداً؛[3] زمین برای من محل سجده و موجب طهارت (تیمم) قرار داده شده است).
وقتی رسول خدا به مدینه منوره تشریف آوردند و دستور ساختن مسجدالنبی را دادند، در آن زمان مسجد فرش نداشت و پیامبر(ص) روی همان زمین مسجد، روی همان خاکهای مسجد سجده می کردند. در زمان ابوبکر و عثمان و عمر و حضرت علی(ع) نیز روی همان زمین مسجد سجده می نمودند. بنابراین تمام نمازهای پیامبر روی زمین بوده و سجده های پیامبر و مسلمانهای صدر اسلام، بر روی خاک بوده.
بنابر این شیعه سجده را بر تمام زمین جائز می داند، چه سنگ باشد و چه خاک. و چون شرط است که محل سجده از هر نجاستی پاک باشد و سجده بر زمین نجس جایز نیست، بدین جهت شیعیان قطعه ای از خاک پاک(مهر) را به همراه خود دارند، تا هر وقت خواستند نماز بخوانند،بر آن خاک پاک سجده کنند. زیرا نمی دانند هر خاک و زمینی که بر آن می خواهند سجده کنند، پاک است یا نه، بدین جهت یک قطعه خاک پاک را که یقین به طهارتش دارند، انتخاب می کنند و بر آن سجده می کنند.
اما اگر منظور از فلسفه و حکمت چنین کاری است، باید گفت که، چون سجده عنوان خضوع و خشوع در مقابل عظمت پروردگار دارد پس با قرار دادن اشرف اعضای بدن(پیشانی) بر روی خاک این عمل به بهترین شکل تحقق می یابد. اما اگر انسان در حال سجده، پیشانیش را به سجاده گران قیمت یا بر فرش نرم و لطیف، یا بر حریر و برلیان و طلا و نقره، یا بر جامه های گران قیمت بگذارد، اینها با خاکساری در پیشگاه خدا تناسبی ندارد.
(هشام بن حکم از امام صادق (ع) پرسید: بر چه چیزهایی سجده جائز است؟حضرت فرمود: "السجود لا یجوز الا علی الأرض أو ما أنبتت الأرض الا ما أکل أو لبس؛ سجده جائز نیست مگر بر زمین یا بر آنچه که از زمین بروید مگر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها."
هشام پرسید علت آن چیست؟حضرت فرمود: "لأنّ السجود هو الخضوع لله عزّوجلّ فلا ینبغی أن یکون علی ما یؤکل و یلبس لأنّ أبناء الدنیا عبید ما یأکلون و یلبسون و الساجد فی سجوده فی عبادة الله تعالی فلا ینبغی أن یضع جبهته علی معبود أبناء الدنیا الذین اغترّوا بغرورها؛ چون سجده برای خضوع و خشوع در برابر خدا است، پس سزاوار نیست که بر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها که مورد علاقه و توجه اهل دنیا است، سجده شود").[4]
لازم به ذکر است که اهل سنت نیز اجمالا با شیعه در این مساله موافق هستند. یعنی آن ها نیز سجده را بر روی چیزی انجام می دهند. البته آنها در اینکه بتوان بر روی دستار سر (پارچه) سجده کرد، با شیعه اختلاف دارند:
همچنین این عمل را می توان با تعظیم شعائر الهی دیگری همراه کرد. مثل اینکه سجده بر تربت سید الشهداء انجام شود تا همراه سجده، احترام را خود به سید الشهداء و راه ایشان نشان دهیم:
(مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ؛[حج/32] و هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانه تقوای دلهاست.)
[1]. وسائل الشیعه، ج 4، ص 684، روایت 18.
[2]. بحارالأنوار، ج 16، ص 316.
[3]. بحارالأنوار، ج 16، ص 308.
[4]. سید رضا حسینی نسب، شیعه پاسخ می‌دهد، ص 108.
