در روایتی آمده است: امام سجاد علیه السلام در شب آخر ماه رمضان، چنان از فراق و دوری آن می نالید که گویی مادری فرزند دلبند خود را از دست داده است. آن حضرت از چه چیزی ناراحت و غمگین بود؟ به طور کلی پیامبر صلی الله علیه و آلهو امامان علیهم السلام از ماه مبارک رمضان چگونه استفاده می کردند و چه اعمالی انجام می دادند؟ خود من از رفتن ماه رمضان ناراحت می شوم؟

در روایتی آمده است: امام سجاد علیه السلام در شب آخر ماه رمضان، چنان از فراق و دوری آن می نالید که گویی مادری فرزند دلبند خود را از دست داده است. آن حضرت از چه چیزی ناراحت و غمگین بود؟ به طور کلی پیامبر صلی الله علیه و آلهو امامان علیهم السلام از ماه مبارک رمضان چگونه استفاده می کردند و چه اعمالی انجام می دادند؟ خود من از رفتن ماه رمضان ناراحت می شوم؟

در ماه مبارک رمضان، همه الطاف ملکوتی و آسمانی و همه عوامل انسانی و زمینی دست به دست هم می دهند تا شرایط مناسبی فراهم آورند تا مؤمنان به ویژه اولیای الهی، هر چه بیشتر به سیر معنوی بپردازند و از الطاف پروردگار و اسمای الهی بیشتر بهره مند شوند.
 چنین حرکت دسته جمعی، در ماه های دیگر وجود ندارد. در این ماه ناهنجاری ها و گناهان در سطح جامعه کاهش می یابد و مناجات ها و راز و نیازها، از خانه ها و مسجدها به آسمان بلند می شود. چنین فضای معنوی، تأثیر روشنی در سفر معنوی سالکان و اولیای الهی دارد و باز شدن درهای رحمت خدا را به ارمغان می آورد و غل و زنجیر شدن ابلیس و شیطان صفتان را به دنبال دارد.
بدیهی است چنین فرصتی، برای اولیای خداوند که حقایق عالم ملکوت را مشاهده و نزول پیوسته فرشتگان را در این ماه درک می کنند بسیار لذت بخش است و به پایان رسیدن آن، بسیار نگران کننده و اندوه بار است.
براین اساس پیشوای سالکان و امام ساجدان، در هنگام وداع با ماه رمضان، به خدای خویش چنین عرضه می دارد: (و ستایش خدای را شایسته است که یکی از راه های رضوانش را ماه خودش (ماه رمضان) قرار داده است: ماه اسلام، طهارت، پاکسازی درونی و ماه قیام. ماهی که در آن قرآن به عنوان کتاب راهنمایی مردم، همراه با حجت های روشن هدایت و برهان های جدا کننده حق از باطل، نازل شده است. پس خداوند برتری ماه مبارک رمضان بر دیگر ماه ها را، از این راه نشان داده که در آن محرمات زیاد و و فضیلت های آشکار و مشهوری مقرر شده است. لذا از باب بزرگداشت این ماه، چیزهایی را که در دیگر ماه ها حلال است، در ماه رمضان حرام شمرده و به جهت تکریم آن، خوردنی ها و نوشیدنی ها را ممنوع فرموده است و برای آن وقت خاصی مشخص کرده که نه اجازه می دهد، در این وقت تقدیمی صورت گیرد و نه تأخیری.
فضیلت یک شب از شب های این ماه را بر فضیلت های شب های هزار ماه دیگر ترجیح داده و نام آن را شب قدر نهاده است که در آن، فرشتگان و جبرئیل در مورد هر امری، با اجازه پروردگار نازل می شوند. شبی که تا طلوع سپیده شب، سلامت و هنگام نزول برکات همیشگی است بر هر کس از بندگانش که بخواهد و آنچه که حکم و فرمانش اقتضا کند. خداوندا! بر محمد و آل او درود فرست و توفیق شناخت فضیلت این ماه و بزرگداشت حرمت آن را و نیز خودداری از آنچه در آن ممنوع فرموده ای، به ما الهام فرما و ما را یاری کن که ماه رمضان را با نگه داشتن اعضا و جوارح از ارتکاب گناهان و به کارگیری آنها در آنچه که موجب خشنودی تو می شود روزه بگیریم. تا با گوشمان، به صداهای بیهوده گوش نکنیم و با دیدگانمان به سمت امور لهو سرعت نگیریم. دست به سوی ممنوعی نبریم و قدم به سمت حرامی برنداریم و شکم ما پر نشود؛ مگر از آنچه حلال فرموده ای و زبان ما چیزی نگوید مگر آنچه خود گفته ای. خود را به زحمت نیندازیم؛ مگر در آنچه ما را به ثواب نزدیک می سازد و به چیزی نپردازیم؛ مگر آنچه که ما را از عقاب تو مصون می دارد. پس تمام این امور را از ریا و سمعه خالص گردان تا به غیر از تو، کسی را شریک نگیریم و در کارهایمان مرادی غیر از تو برنگزینیم.
خداوندا! بر محمد و آل او درود فرست و ما را بر قیام به نماز همراه با حدودی که برای آن مشخص فرموده ای و واجباتی که در آن مقرر و وظیفه هایی که برای آن تعیین کرده ای و اوقاتی که برای آن در نظر گرفته ای موفق بدار.
خداوندا! تو در زمره برگزیده این وظایف و اعمال ویژه از واجبات، ماه رمضان را قرار دادی؛ ماهی که آن را از سایر ماه ها ممتاز نمودی و از بین همه زمان ها و ایام، آن را انتخاب کردی. آن را بر همه اوقات سال، به نزول قرآن و نور مقدّم داشتی و ایمان را در این ماه مضاعف نمودی و روزه را در آن واجب گردانیدی و بندگان را به قیام در آن برای عبادت ترغیب فرمودی و شب قدر را که از هزار شب بهتر است در آن تجلیل کردی)[1].

[1]. صحیفه سجادیه، تدوین محسن غرویان، صص 265 و 269، چ اول، 1382.