ایا اعراب جاهلی واقعا تا این حد که درباره ایشان گفته میشود منحط بودند یا این شیوه ای ایست که از مستشرقین به ما القا شده؟ یعنی رم و ایران ان زمان از اعراب متمدن تر بودند؟
ایا اعراب جاهلی واقعا تا این حد که درباره ایشان گفته میشود منحط بودند یا این شیوه ای ایست که از مستشرقین به ما القا شده؟ یعنی رم و ایران ان زمان از اعراب متمدن تر بودند؟ پاسخ: از مجموع آنچه در منابع تاریخی است چنین برمی‌آید که شبه جزیره عربستان در دوران جاهلیت، تمدنی یکسان و همانند نداشته است برخی از نقاط آن مثل یمن از تمدنی به نسبت پیشرفته برخوردار بوده، قسمتهای شمالی، تمدنی متوسط و نقاط دیگر مثل حجاز فاقد تمدن بوده است . ناگفته نماند که تمدن عرب جاهلی در آن بخشهایی که به نسبت از آن برخوردار بود با تمدن ایران و روم و نیز تمدنی که پس از ظهور اسلام در این سرزمین پدید آمد قابل مقایسه نبود. اما اینکه عده ای کوشیده‌اند عرب را در جاهلیت‌ در جایگاهی قرار دهند که به چیزی شبیه نیست جز حیوانات درنده در بیشه‌های ماران و شیران، در داوری به مرز ستم گام گذاشته‌اند، و در عیب‌جوئی به حد زیاده‌روی و گزافگوئی رسیده‌اند. چرا که پژوهشگر تاریخ عرب بیش از این نمی‌یابد که میان ایشان و ملتهای دیگر مانند ایرانیان و رومیان و دیگران تفاوتهائی وجود دارد که طبیعت صحرای خشک و فاقد امکانات کافی برای زندگی آن را ایجاب می‌کند. بر خلاف ملتهای دیگر که آرامش و استقرار آنان را به سروری رسانده و امکانات تمدن و آبادانی برای آنان فراهم بوده است.(1) در ادامه باید محدوده زمانی و مکانی دوره جاهلیت را تبیین کنیم: از نظر زمانی، دوران قبل از بعثت رسول خدا(ص) را، تا حدود 150 و حداکثر 200 سال، دوران جاهلی می‌نامند.(2) در باره محدوده مکانی منطقه‌ای که نام جاهلیت بر آن نهاده شده باید گفت که، این اسم برای اولین بار از طرف قرآن نسبت به دوران قبل از بعثت به کار رفته و لیکن محدوده مشخصی را منظور نکرده است؛ قرآن بیشتر مصادیقی را که از نظر معیارهای قرآن غلط باشد کارهای جاهلی محسوب می‌کند، بنابر این چه بسا بتوان روم وایران را نیز جزو دنیای جاهلیت به شمار آورد، کما این که در واقع نیز چنین است. کلمه (جاهلیت) از ریشه جهل گرفته شده است، اما این دلیل بر آن نیست که مفهوم آن به معنای جهلی است که در مقابل دانش وعلم بکار می‌رود. برای شناختن این کلمه که خود یک اصطلاح است باید موارد استعمال آن را در همان دوران بررسی کنیم. کاربرد کلمه جاهلیت در آیات قرآن، نشان می‌دهد که قرآن برخی از کارهای دوره جاهلی را، که با معیارهای واقعی اسلام سازگار نیست جاهلی دانسته و محکوم می‌کند؛ قرآن زیور، عقاید و احکامی را محکوم می‌کند که جاهلی باشد، کما اینکه حمّیت و تعصب موجود در نظام قبیله‌ای را تعصب جاهلی می‌داند. (3) در توضیح نهایی راجع به این کلمه باید گفت: هر عمل خلاف و نادرست، چه نتیجه جهل باشد چه حاصل عدم حاکمیت عقل بر قوای انسانی، به آن عمل جاهلی گفته می‌شود که در فارسی عوامانه کلمه (نفهمی) در برابر آن است؛ یعنی اگر علم نداشته باشد و عملی را انجام دهد، این کلمه بر او صادق است، همانطور اگر بداند ولی نتواند خود را کنترل کند باز این کلمه بر او صادق است. از ابن‌عباس نقل شده که در اثبات جاهلیت عرب همین آیه بس که(4):(قَدْ خَسِرَ الَّدینَ قَتَلُوا اولادَهُم سَفَهاً بِغیْر عِلْمٍ و حَرَّموا ما رَزَقَهُمُ اللهُ افْتراءً عَلَی اللّهِ قَدْ ضَلّوا و ما کانُوا مُهْتَدین؛(5). زیان کردند کسانی که به سفاهت، بی هیچ حجتی، فرزندان خود را کشتند وبه خدا دروغ بستند و آنچه را به ایشان روزی داده بود، حرام کردند. اینان گمراه شده‌اند و راه هدایت را نیافته‌اند.( اما آنچه که درباره ویژگیهای عصر جاهلی به طور خلاصه می توان نگاشت این است که: مردم شبه جزیره عربستان، قبل از اسلام در فتنه و نزاع دائمی بسر می‌بردند. اکثر مردم آن پیش از اسلام بت‌پرست بودند. قبیله‌گرایی، فخرفروشی، به نسب و نیز شرابخواری در جامعه جاهلیت آن روز به شدت رواج داشت. گمراهی از ویژگیهای اصلی مردم عصر جاهلیت بود. آنان پیروی از پیشینیان را بر پذیرش احکام آسمانی اسلام برتری می‌دادند. امیرمؤمنان علی علیه‌السلام شیواترین بیان را درباره سطح فرهنگ و وضع زندگی مردم روزگار جاهلیت دارد. آن حضرت که خود از نزدیک شاهد زندگی مردم بوده، سیمای روزگار جاهلیت را ضمن خطبه‌ای ترسیم کرده است. همانا خدا محمد- درود خداوند بر او و خاندانش باد- را برانگیخت، تا مردمان رابترساند و فرمان خدا را چنان که باید برساند. آن هنگام شما ای مردم عرب، بدترین آیین را برگزیده، در بدترین سرای خزیده بودید. در میان سنگستانهای ناهموار و مارهای زهر دار منزل گرفته بودید، آب تیره می‌نوشیدید و خوراکی گلو آزار می‌خوردید و خون یکدیگر را می‌ریختید و از خویشاوندان می‌بریدید، بتها در میان شما بر پا و سرتا پایتان گناه آلوده بود.(6) از دیدگاه امیرمؤمنان (ع) مردم روزگار جاهلیت، بدترین نوع معیشت را داشته‌اند. (1) سیره المصطفی/ترجمه، ج‌1، ص: 17 (2). تاریخ الادب العربی، العصر الجاهلی، ص 38. اخباری که در منابع اسلامی درباره دوران پیش از اسلام داریم در حدود یکصدو پنجاه سال قبل از اسلام را در برمی‌گیرد، نک: المفصل، ج 1، ص 73.. (3). احزاب، 33. آل عمران، 154. مائده، 50. فتح، 26. (4). بلوغ الارب، ص 20. (5). سوره انعام، 140. (6) نهج البلاغه، خ 26، ترجمه شهیدی با اندک تغییر.)
عنوان سوال:

ایا اعراب جاهلی واقعا تا این حد که درباره ایشان گفته میشود منحط بودند یا این شیوه ای ایست که از مستشرقین به ما القا شده؟ یعنی رم و ایران ان زمان از اعراب متمدن تر بودند؟


پاسخ:

ایا اعراب جاهلی واقعا تا این حد که درباره ایشان گفته میشود منحط بودند یا این شیوه ای ایست که از مستشرقین به ما القا شده؟ یعنی رم و ایران ان زمان از اعراب متمدن تر بودند؟

پاسخ: از مجموع آنچه در منابع تاریخی است چنین برمی‌آید که شبه جزیره عربستان در دوران جاهلیت، تمدنی یکسان و همانند نداشته است برخی از نقاط آن مثل یمن از تمدنی به نسبت پیشرفته برخوردار بوده، قسمتهای شمالی، تمدنی متوسط و نقاط دیگر مثل حجاز فاقد تمدن بوده است .
ناگفته نماند که تمدن عرب جاهلی در آن بخشهایی که به نسبت از آن برخوردار بود با تمدن ایران و روم و نیز تمدنی که پس از ظهور اسلام در این سرزمین پدید آمد قابل مقایسه نبود.
اما اینکه عده ای کوشیده‌اند عرب را در جاهلیت‌ در جایگاهی قرار دهند که به چیزی شبیه نیست جز حیوانات درنده در بیشه‌های ماران و شیران، در داوری به مرز ستم گام گذاشته‌اند، و در عیب‌جوئی به حد زیاده‌روی و گزافگوئی رسیده‌اند. چرا که پژوهشگر تاریخ عرب بیش از این نمی‌یابد که میان ایشان و ملتهای دیگر مانند ایرانیان و رومیان و دیگران تفاوتهائی وجود دارد که طبیعت صحرای خشک و فاقد امکانات کافی برای زندگی آن را ایجاب می‌کند. بر خلاف ملتهای دیگر که آرامش و استقرار آنان را به سروری رسانده و امکانات تمدن و آبادانی برای آنان فراهم بوده است.(1)
در ادامه باید محدوده زمانی و مکانی دوره جاهلیت را تبیین کنیم: از نظر زمانی، دوران قبل از بعثت رسول خدا(ص) را، تا حدود 150 و حداکثر 200 سال، دوران جاهلی می‌نامند.(2)
در باره محدوده مکانی منطقه‌ای که نام جاهلیت بر آن نهاده شده باید گفت که، این اسم برای اولین بار از طرف قرآن نسبت به دوران قبل از بعثت به کار رفته و لیکن محدوده مشخصی را منظور نکرده است؛ قرآن بیشتر مصادیقی را که از نظر معیارهای قرآن غلط باشد کارهای جاهلی محسوب می‌کند، بنابر این چه بسا بتوان روم وایران را نیز جزو دنیای جاهلیت به شمار آورد، کما این که در واقع نیز چنین است. کلمه (جاهلیت) از ریشه جهل گرفته شده است، اما این دلیل بر آن نیست که مفهوم آن به معنای جهلی است که در مقابل دانش وعلم بکار می‌رود. برای شناختن این کلمه که خود یک اصطلاح است باید موارد استعمال آن را در همان دوران بررسی کنیم.
کاربرد کلمه جاهلیت در آیات قرآن، نشان می‌دهد که قرآن برخی از کارهای دوره جاهلی را، که با معیارهای واقعی اسلام سازگار نیست جاهلی دانسته و محکوم می‌کند؛ قرآن زیور، عقاید و احکامی را محکوم می‌کند که جاهلی باشد، کما اینکه حمّیت و تعصب موجود در نظام قبیله‌ای را تعصب جاهلی می‌داند. (3)
در توضیح نهایی راجع به این کلمه باید گفت: هر عمل خلاف و نادرست، چه نتیجه جهل باشد چه حاصل عدم حاکمیت عقل بر قوای انسانی، به آن عمل جاهلی گفته می‌شود که در فارسی عوامانه کلمه (نفهمی) در برابر آن است؛ یعنی اگر علم نداشته باشد و عملی را انجام دهد، این کلمه بر او صادق است، همانطور اگر بداند ولی نتواند خود را کنترل کند باز این کلمه بر او صادق است. از ابن‌عباس نقل شده که در اثبات جاهلیت عرب همین آیه بس که(4):(قَدْ خَسِرَ الَّدینَ قَتَلُوا اولادَهُم سَفَهاً بِغیْر عِلْمٍ و حَرَّموا ما رَزَقَهُمُ اللهُ افْتراءً عَلَی اللّهِ قَدْ ضَلّوا و ما کانُوا مُهْتَدین؛(5).
زیان کردند کسانی که به سفاهت، بی هیچ حجتی، فرزندان خود را کشتند وبه خدا دروغ بستند و آنچه را به ایشان روزی داده بود، حرام کردند. اینان گمراه شده‌اند و راه هدایت را نیافته‌اند.(
اما آنچه که درباره ویژگیهای عصر جاهلی به طور خلاصه می توان نگاشت این است که:
مردم شبه جزیره عربستان، قبل از اسلام در فتنه و نزاع دائمی بسر می‌بردند.
اکثر مردم آن پیش از اسلام بت‌پرست بودند.
قبیله‌گرایی، فخرفروشی، به نسب و نیز شرابخواری در جامعه جاهلیت آن روز به شدت رواج داشت.
گمراهی از ویژگیهای اصلی مردم عصر جاهلیت بود.
آنان پیروی از پیشینیان را بر پذیرش احکام آسمانی اسلام برتری می‌دادند.
امیرمؤمنان علی علیه‌السلام شیواترین بیان را درباره سطح فرهنگ و وضع زندگی مردم روزگار جاهلیت دارد. آن حضرت که خود از نزدیک شاهد زندگی مردم بوده، سیمای روزگار جاهلیت را ضمن خطبه‌ای ترسیم کرده است.
همانا خدا محمد- درود خداوند بر او و خاندانش باد- را برانگیخت، تا مردمان رابترساند و فرمان خدا را چنان که باید برساند. آن هنگام شما ای مردم عرب، بدترین آیین را برگزیده، در بدترین سرای خزیده بودید. در میان سنگستانهای ناهموار و مارهای زهر دار منزل گرفته بودید، آب تیره می‌نوشیدید و خوراکی گلو آزار می‌خوردید و خون یکدیگر را می‌ریختید و از خویشاوندان می‌بریدید، بتها در میان شما بر پا و سرتا پایتان گناه آلوده بود.(6)
از دیدگاه امیرمؤمنان (ع) مردم روزگار جاهلیت، بدترین نوع معیشت را داشته‌اند.
(1) سیره المصطفی/ترجمه، ج‌1، ص: 17
(2). تاریخ الادب العربی، العصر الجاهلی، ص 38. اخباری که در منابع اسلامی درباره دوران پیش از اسلام داریم در حدود یکصدو پنجاه سال قبل از اسلام را در برمی‌گیرد، نک: المفصل، ج 1، ص 73..
(3). احزاب، 33. آل عمران، 154. مائده، 50. فتح، 26.
(4). بلوغ الارب، ص 20.
(5). سوره انعام، 140.
(6) نهج البلاغه، خ 26، ترجمه شهیدی با اندک تغییر.)





مسئله مرتبط یافت نشد
1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین