نقش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کشور ما چیست و چه تفاوتی با ارتش دارد؟ در صحبتی که با یک نفر ظاهرا پیرو گرایشات اصلاح طلبی داشتم وی می گفت سپاه هزینه مضاعف بر کشور وارد می کند و توجیهی ندارد

نقش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کشور ما چیست و چه تفاوتی با ارتش دارد؟ در صحبتی که با یک نفر ظاهرا پیرو گرایشات اصلاح طلبی داشتم وی می گفت سپاه هزینه مضاعف بر کشور وارد می کند و توجیهی ندارد

سپاه پاسداران در آینه کلام امام خمینی رحمه‌الله
امام خمینی رحمه‌الله در بخشی از سخنان خود در حمایت از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فرمود: (من از سپاه راضی هستم و به هیچ‌وجه نظرم از شما برنمی‌گردد. اگر سپاه نبود، کشور هم نبود. من سپاه پاسداران را بسیار عزیز و گرامی می‌دارم. چشم من به شماست. شما هیچ سابقه‌ای جز سابقه اسلامی ندارید).
ایشان همچنین درباره نقش سپاه در پشتیبانی از جمهوری اسلامی فرمود: (سپاه پاسداران که رُکنی بزرگ در پیروزی انقلاب اسلامی است، با اقتدا به مولای خود سید مظلومان علیه الصلوة والسلام نجات‌بخش ملت ایران و اسلام عزیز از شب‌های تاریک و ظلمانی ستمشاهی بود و در پاسداری از انقلاب و هدف‌های آن، عاملی مؤثر و رُکنی رکین بوده و هست).
سپاه پاسداران در سایه‌سار کلام رهبر
رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت اللّه‌ خامنه‌ای درباره جایگاه سپاه در نظام جمهوری اسلامی ایران می‌فرماید: (سپاه در تاریخ شناخته شده خود ما، یک پدیده کم‌نظیر و شاید بی‌نظیر است؛ یعنی سپاه، موجودی است که ولادت و رشد و نمای آن در صحنه انقلاب، آن هم در عرصه دشوارترین آزمون‌های انقلاب بود).
ایشان در جای دیگر می‌فرماید: (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در سایه روحیه انقلابی و معنویتی که از سرچشمه جوشان دل منوّر و روح مصفای آن امام عارفان و قُدوه صالحان، پیوسته می‌جوشید و بیش از همه، جوانان رزمنده و خالص سپاه و بسیج را سیراب می‌کرد، توانست نقش تعیین کننده‌ای در دفع حمله ایادی استکبار به جمهوری اسلامی، ایفا... و حفظ و استمرار نظام را تضمین کند).
وجود نیرو های مختلف نظامی و انتظامی در کشور به دلیل تقسیم حوزه های عملیاتی و فعالیت های گوناگونی که هریک از این نیروها بر عهده دارند سبب شده تا ضمن پرهیز از موازی کاری ، دستاورد های درخشانی را در حوزه های گوناگون خصوصا تامین امنیت کشور ، مقابله با تهدیدات داخلی و خارجی و خنثی سازی توطئه های دشمنان داشته باشند.
الف. فلسفه وجودی سپاه:
دفاع از کیان انقلاب اسلامی و حفاظت داخلی شهرها از تهدیدات دشمنان از وظایف اصلی سپاه است اما حفاظت از مرزها از وظایف اصلی ارتش است.
علاوه بر اینکه برای بالا بردن ضریب امنیتی کشور به طور معمول کشورها در صورت توانایی از چندین سازمان در عرض هم دیگر استفاده می کنند تا احتمال تبانی و خیانت به حداقل برسد از این رو سپاه پاسداران جزء نیروهای مصرح در قانون می باشد.
بر اساس اصل یکصد و پنجاهم قانون اساسی (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی این انقلاب تشکیل شده برای ادامه نقش خود در نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن پا برجا می ماند. حدود وظایف و قلمرو مسئولیت این سپاه در رابطه با وظایف و قلمرو مسئولیت نیروهای مسلح دیگر با تاکید بر همکاری و هماهنگی برادرانه میان آنها بوسیله قانون تعیین می شود).
و به موجب ماده اول اساسنامه سپاه پاسداران (مصوب 15/6/1361): (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نهادی است تحت فرماندهی عالی مقام رهبری که هدف آن نگهبانی از انقلاب اسلامی ایران و دستاوردهای آن و کوشش مستمر در راه تحقق آرمانهای الهی و گسترش حاکمیت قانون خدا طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران و تقویت کامل بنیه دفاعی جمهوری اسلامی از طریق همکاری با سایر نیروهای مسلح و آموزش و سازماندهی نیروهای مردمی می باشد).
بنا براین در زمینه ضرورت تشکیل سپاه به دو نکته می توانیم اشاره بکنیم: 1- دیدگاه حضرت امام (ره) در مورد بسترسازی برای حضور مردم در عرصه های مختلف و تشکیل نهادهای انقلابی و مردمی 2- حفظ انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به مرور عواملی همچون بحران های منطقه ای در استان های کردستان، خوزستان، سیستان و بلوچستان و منطقه ترکمن صحرا و ظهور روزافزون جریان ها و سازمان های سیاسی- نظامی و تحرکات و تهدیداتی که آمریکا برای مقابله با انقلاب انجام می داد و فروپاشی بخش عمده ای از بدنه اصلی ارتش، باعث شد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فرمان حضرت امام (ره) تشکیل شود. بر اساس تصور بنیانگذاران، سپاه پاسداران در ابتدا بیشتر رسالت فرهنگی، سیاسی و امنیتی برای خود قائل بود و به همین دلیل سازماندهی آن محدود به درون شهرها می شد و تشکیلات نظامی گسترده ای نداشت.
کارکردهای سپاه: نقش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در امنیت و توسعه پایدار کشور
1- اقدامات سپاه در برقراری امنیت داخلی
1-برخورد با بقایای رژیم شاه؛ در روزهای اول پس از پیروزی انقلاب، مقابله با عوامل باقیمانده رژیم پهلوی و عوامل نفوذی که به دنبال ایجاد اخلال در امنیت کشور بودند و همچنین حفاظت از مراکز حساسی که به دست نیروهای انقلاب بود، توسط سپاه انجام گرفت. پس از آن کشور با توطئه های مختلفی توسط گروهکها برای براندازی انقلاب اسلامی مواجه شد که سپاه هم بنا بر رسالت انقلابی خویش برخوردهایی را با این گروهکها انجام داد. 2-انهدام گروهک فرقان. برنامه این گروهک تروریستی این بود که در همان روزهای اول تمام مسئولین بلندپایه انقلاب را ترور کند. با تلاش اطلاعاتی که سپاه پاسداران انجام داد توانست این گروهک را به طور کامل منهدم نماید. 3- خنثی سازی کودتای نوژه. کودتای نوژه با طراحی استکبار جهانی برای براندازی نظام جمهوری اسلامی طرح ریزی شده بود که سپاه با فعالیت های اطلاعاتی و عملیاتی و با کمک عناصر متدین ارتشی توانست دقیقاً یک روز قبل از انجام کودتا، مرکزیت آن را در پایگاه نوژه متلاشی کند. 4- انهدام سازمان منافقین در داخل کشور. منافقین در ابتدا سعی داشتند با ایجاد جنگ روانی و فعالیت های سیاسی نظر مردم را به خود جلب کرده و نیروهای انقلاب را منزوی کنند، اما با شکست در براندازی سیاسی و خلع بنی صدر از مسئولیت فرماندهی کل قوا در 30 خرداد سال 1360، منافقین وارد فاز نظامی شدند و فاجعه هایی مانند هفتم تیر و هشتم شهریور را انجام دادند که سپاه توانست با دستگیری های گسترده عناصر تروریست این گروهک، آنها را در داخل کشور منهدم نماید و بقیه مجبور به فرار از کشور شدند. 5- انهدام گروهکهای تروریستی چپ. خنثی سازی حرکت گروههای چپ به خصوص حزب توده که دارای سابقه ای بیش از چهل سال مبارزه بود، از شاهکارهای بخش اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی بود که سپاه در آن شرایط حساس توانست با ضربات متوالی که به این حزب وارد کرد تا اوایل سال 1362 بخش های اطلاعاتی و نظامی حزب توده را نابود کند و بخش های دیگر را دستگیر نماید. برخورد سپاه با گروهکهای تروریستی چپ در جنگ های شمال کشور و بحران آمل در 6 بهمن 1360 از دیگر اقدامات در این زمینه می باشد. 6- برقراری امنیت در شمالغرب کشور در کنار ارتش. تقریباً از همان روزهای اول انقلاب بود که گروهکهای دموکرات و کومله در کردستان اقدام به ضدیت با انقلاب اسلامی کردند و برنامه های زیادی را برای دستیابی به اهداف شوم استکبار جهانی طراحی و اجرا کردند. اولین آن حمله به پاسگاه و برخی پادگانهای نظامی و سرقت امکانات آنها بود.
بعد از اولین فرمان تاریخی حضرت امام (ره) در 27 مرداد 1358 مبنی بر حرکت دولت، ارتش و ژاندارمری برای خاتمه غائله پاوه بود که سپاه توانست نقش بسیار مؤثری را ایفا نماید و بعد از آن به مرور با حضور گسترده سپاه در کردستان و استقرار در نقاط حساس و شهرهای مهم کردستان مثل سردشت و مهاباد و سنندج و تقویت و افزایش آمادگی دفاعی خود در این شهرها توانست بحران را کنترل و محدود کند و به مرور امنیت را به کردستان برگرداند. 7- برقراری امنیت در جنوب شرق کشور. 8- مقابله با اغتشاشات داخلی. فعالیت دیگر سپاه در زمینه امنیت داخلی بحث مقابله با اغتشاشات و ناامنی هایی بود که در دوران سازندگی در داخل شهرها انجام گرفت که با همکاری نیروی انتظامی توانست این اغتشاشات و ناامنی هایی که با هدف ضربه زدن به حیثیت جمهوری اسلامی انجام می گرفت را مهار کند.
9- حفاظت از شخصیت ها، اماکن حیاتی و هواپیماها.
2- اقدامات سپاه برای مقابله با تهدیدات خارجی
در ابتدا سپاه نه سازمان مناسب و نه توان و تجهیزات مناسبی برای مقابله با تهدیدات خارجی در اختیارداشت. لذا وقتی که رژیم بعث عراق حمله خود را آغاز کرد عمدتاً به دلیل ویژگی که سپاه داشت ابتدا مقاومت در شهرها را آغاز کرد. همین مقاومت ها به ویژه مقاومتهایی که نیروهای سپاه به همراه نیروهای مردمی در شهرهایی مثل خرمشهر، سوسنگرد، اهواز و آبادان انجام دادند استراتژی تصرف سریع خوزستان توسط حزب بعث را به شکست کشاند. در گام بعدی سپاه به مرور در غیر از شهرها در مناطق دیگر در مقابل دشمن خط تشکیل داد و با انجام عملیاتهای دستبرد و شبیخون پیشروی دشمن را سد کرد و دشمن را مجبور کرد که به لاک دفاعی فرو رود. بعد از آنکه عملیاتهای صرفاً کلاسیک در جنگ به نتیجه نرسید، نیروهای سپاه به همراه نیروهای مردمی که روز به روز تعدادشان بیشتر می شد توانستند با انجام عملیاتهای محدود بر تجربیات نظامی و دفاعی خودشان بیفزایند و همین امر باعث توسعه سازمان سپاه شد. بعد از عزل بنی صدر از جانشینی فرماندهی کل قوا و رفع مانع برای حضور گسترده سپاه در جنگ و وحدتی که بین سپاه و ارتش به وجود آمد طراحی و اجرای عملیاتهای عمده مانند عملیات ثامن الائمه، طریق القدس، فتح المبین و بیت المقدس برای آزادسازی مناطق اشغالی انجام گرفت. هرکدام از این عملیاتها با غنایمی که گرفته می شد و تجاربی که به دست می آمد باعث توسعه سازمان رزمی سپاه می شد.
3- فعالیتهای فرهنگی سپاه
از آنجایی که اصل 150 قانون اساسی جمهوری اسلامی، مسئولیت نگهبانی و پاسداری از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن رابه عنوان مأموریت سپاه تعریف کرده است ، هرگونه تهدیدی که علیه انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن انجام بگیرد، مقابله با آن جزو مأموریتهای سپاه می باشد. یکی از این تهدیدات ، تهدیدات فرهنگی است که از همان روزهای اول انقلاب مطرح بوده است.
اهم اقدامات فرهنگی سپاه عبارتند از:
1- مقابله با فعالیتهای فرهنگی گروههای منحرف که برای کمرنگ کردن ارزشهای انقلابی و اسلامی در ذهن جوانان و جذب آنها انجام می گرفت. 2- مقابله با عملیات روانی که گروهکهای ضد انقلاب و جریانهای انحرافی سیاسی- فرهنگی در سطح کشور انجام می دادند. 3- جلوگیری از انحراف انقلاب و استحاله فرهنگی آن در درون کشور 4- تبلیغ و گسترش مکتب اسلام و نشر معارف اسلامی . 5- دفاع فرهنگی از رهبری حضرت امام (ره) و مشخصاً ولایت مطلقه فقیه 6- تبلیغ انقلاب و دستاوردهای آن 7- حضور فرهنگی و سیاسی در مناطق بحرانی کشور 8- ایجاد حرکت و انگیزه در مردم برای حضور در جنگ و پشتیبانی از آن 9- دمیدن روح امید و اعتماد به نفس در مردم و رزمندگان 10- توسعه و تقویت وحدت و انسجام داخلی در سطح کشور و در درون جبهه های جنگ.
4- فعالیت های سازندگی و امدادرسانی سپاه
برابر اصل 147 قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی نیروهای مسلح موظفند که با حفظ آمادگی رزمی خود در برنامه های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی دولت جمهوری اسلامی مشارکت کنند، که در همین دوران اول انقلاب و دوران جنگ تلاشهای گسترده ای را سپاه از ابتدا انجام می داد تا بتواند در کنار برقراری امنیت و پدافند داخلی در امر توسعه هم تلاشهایی را داشته باشد. ولی گستردگی فعالیتهای سازندگی سپاه بعد از جنگ بود که با تشکیل قرارگاه سازندگی تلاشهای گسترده ای را در زمینه راه سازی خطوط انتقال آب و گاز و اسکله سازی، ساختمان سازی، صنعت، کشاورزی و سد سازی، حمل و نقل دریایی و فعالیتهای دیگری که احساس نیاز می شد را انجام داده است. با تشکیل بسیج سازندگی به فرمان مقام معظم رهبری در نیروی مقاومت بسیج شکل دیگری از همکاری سپاه و بسیج در امر سازندگی کشور انجام شد.در همین بخش لازم است به فعالیتهای امدادرسانی که سپاه در حوادث غیر مترقبه انجام داده است اشاره ای کرد. زلزله های رودبار و منجیل و زلزله های کوچکی که در سالهای مختلف به وقوع پیوست، در خراسان، اردبیل، قزوین و جاهای دیگر و به خصوص در حادثه دلخراش زلزله بم، سپاه توانست در همان ساعات اولیه با حضور گسترده و سریع خود و مدیریت کردن بحرانی که به وجود آمده بود و به خصوص با ایجاد پل هوایی بین بم و سایر شهرها انتقال مجروحین و بعد از آن آواربرداری و کمک در امدادرسانی به مردم تلاش چشمگیری را انجام دهد.
5- سازماندهی و ساماندهی درون سازمانی سپاه
سپاه از همان ابتدا که شکل گرفت در حین درگیر بودن با مأموریتها خودش را سازمان و آموزش می داد و با کسب تجربیات جدید، فعالیتهای خودش را توسعه می داد. امروز سپاه با وجود 3 دانشگاه بزرگ، دانشگاه امام حسین (ع)، دانشگاه جنگ و دانشگاه بقیه الله و بیش از 30 دانشکده به یک توان علمی و تحقیقاتی بسیار گسترده ای دست پیدا کرده است که علاوه بر فعالیتهایی که برای یک مدیریت علمی در انجام مأموریتها انجام می دهد کمک بزرگی در عرصه جنبش نرم افزاری و تولید علمی کشور انجام داده است.
(منبع : ضرورت تشکیل سپاه،دکتر محمد تولایی روزنامه همشهری پنجشنبه 3 اردیبهشت 1383)
ب. فلسفه وجودی بسیج:
هر چند در زمان صلح، نیروهای مسلح (ارتش و سپاه و...) حراست از مرزها و همکاری در امنیت داخلی کشور (در حدود مقرر) را بر عهده دارند، اما زمان جنگ و بروز حوادث و اتفاقات فوق العاده، امکانات و توانایی های بیشتری می طلبد که جز با همکاری و همیاری مردم امکان پذیر نیست.
این همکاری و همیاری متکی بر دو اصل ایمان و عمل شهروندان می باشد. بنابراین برای آن که بتوان از توانایی مردم در صورت لزوم استفاده نمود، باید به همه افراد آموزش های لازم دفاعی و تأمینی داده شود تا هنگام ضرورت به کار آید.
تدوین کنندگان قانون اساسی با توجه به اهدافی که برای جمهوری اسلامی اعلام داشته و رسالتی که جامعه اسلامی به عهده دارد و اصولی که قانون اساسی بر آن پایه گذاری شده پیش بینی می کردند که خطرات زیادی متوجه امت اسلامی است و برای دفع این خطرات همه افراد کشور باید مشارکت داشته باشند. به همین مناسبت در اصل 110 جزء وظایف و اختیارات رهبری (بسیج نیروها) هم پیش بینی شده است و در این رابطه براساس اصل یکصد و پنجاه و یکم قانون اساسی به حکم آیه کریمه (واعدوا لهم ماستطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله و عدوکم و آخرین من دونهم...) دولت را موظف می دارد که برای همه افراد کشور برنامه و امکانات اموزش نظامی را بر طبق موازین اسلامی فراهم نماید، به طوری که همه افراد توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند. بر این اساس پیرو فرمان حضرت امام مبنی بر ایجاد آموزش و بسیج ارتش بیست میلیونی جهت پیشگیری و مقابله با هرگونه تهدید و تجاوز، قوانین لازم برای تبیین جایگاه و ساختار تشکیلاتی بسیج، اهداف شرح وظایف و... تهیه شده براساس ماده 35 قانون مصوب 28/10/1359 مجلس شورای اسلامی (هدف از تشکیل واحد بسیج مستضعفین ایجاد توانایی های لازم در کلیه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی به منظور دفاع از کشور، نظام جمهوری اسلامی و همچنین کمک به مردم هنگام بروز بلا و حوادث غیرمترقبه با هماهنگی مراجع ذی ربط می باشند).
ماده 36 قانون یاد شده وظایف بسیج را بدین شرح پیش بینی نموده است:
1. آموزش نظامی در حد توانایی دفاع از جمهوری اسلامی ایران و تمامیت ارضی کشور.
2. تعلیم و تربیت در زمینه های عقیدتی، سیاسی و تخصص های مورد نیاز.
3. سازماندهی اعضاء بسیج.
4. طرح های دفاعی با هماهنگی سایر ارگان های ذی ربط (ر.ک: حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، سید محمد هاشمی، نشر دادگستر، چاپ پنجم، 1380، ج2، ص 355).
بر این اساس با توجه به اهداف و وظایف قانونی بسیج باید در تبیین جایگاه بسیج در کشور به این نکته توجه اساسی داشته باشیم که بسیج یک نهاد چند جانبه است نه یک نهاد نظامی صرف، بلکه حتی مانند سایر نهادهای نظامی رسمی هم نیست بلکه نهادی مردمی است فراتر از جایگاه نظامی که در زمینه های مختلف، فرهنگی، عقیدتی، تربیتی و علمی نقش بسیار ارزنده ای می تواند در آموزش جوانان و سایر اقشار و اصناف مختلف جامعه داشته باشد از این رو با توجه به تمامی این کارهایی که می توانیم از نهاد بسیج به عنوان یکی از عوامل جامعه پذیری جوانان و اقشار مختلف جامعه اسلامیمان نام برد که موفقیت های بسیار زیادی نیز در زمینه های مذکور به دنبال داشته است؛ بررسی عملکرد بسیج در زمینه های مختلف دفاعی، علمی، فرهنگی، سازندگی و... از اول انقلاب تاکنون، به خوبی بیانگر اهمیت و ضرورت این نیروی مردمی برای جامعه اسلامی ماست به عنوان نمونه آیا پیروزی در مقابل توطئه های گوناگون استکبار جهانی و دشمنان ایران، از جنگ تحمیلی گرفته تا ایجاد اغتشاش و ناامنی در شهرها و... آیا بدون حضور نیروهای مخلص و جان بر کف بسیج امکان پذیر بود؟
آیا می توان نقش بسیار مؤثری که نیروهای بسیج در تضمین بقا و تداوم انقلاب اسلامی داشته و دارند را منکر شد؟!!
کینه و دشمن عمیق مخالفان نظام اسلامی با بسیج به خوبی مؤید این موضوع است. آنچه که گره های کور نظام را در مواقع حساس باز کرد ه است همین حضور مؤثر و تشکل یافته نیروهای مردمی در قالب بسیج است.
از سوی دیگر اگر مقایسه ای بین بودجه های هنگفتی که در قسمت های مختلف دولت، مصرف می شود با بودجه بسیار اندک بسیج داشته باشیم و دستاوردهای هر کدام را نیز در نظر بگیریم، به خوبی مشخص می شود که بسیج یکی از نادرترین مراکزی است که علی رغم تحمیل هزینه های بسیار ناچیزی بر دولت، دستاوردهای بسیار گران سنگی برای جامعه و نظام اسلامی داشته و دارد. به علاوه اگر بخواهیم کارکردهایی که بسیج هم اکنون انجام می دهد به تشکیلات نظامی کنونی بسپاریم و یا تشکیلات رسمی دیگری به وجود بیاوریم هزینه های بسیار کلانی بر دولت تحمیل می کند، لذا برخی کشورها مانند چین برخی فعالیت های مشابه را به نیروهای مردمی می دهند. از این رو نادیده گرفتن نقش و جایگاه حساس بسیج اقدامی غیر منصفانه و در تنافی با مصالح جامعه، منافع ملی کشورمان و آرمان ها و اهداف والای انقلاب اسلامی می باشد .
در جهت آشنایی بیشتر با چگونگی تشکیل بسیج و جایگاه آن در نظام اسلامی و نظرات حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری درباره آن و... به مراجعه کتاب روزها و رویدادها، مرکز فرهنگی تربیتی نور ولایت، نشر پیام مهدی(عج) قم، 1378، صص 420 - 416 نمایید. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 28/100122886)