در بین دوست و آشنا معروف شده که من با وجود خوش استعدادی و داشتن امکانات زیاد فرد بیاراده و سست عنصری هستم، نمی‌دانم قضاوت آنها در مورد من تا چه حد درست است، حال سؤالم این است که چگونه و با استفاده از چه راهکاری می‌توانم اراده خودم را تقویت کنم؟
امام علی(علیه السلام) فرموده‌اند: (الظَّفَرُ بالحَزْمِ والجَزْمِ؛[1] پیروزی، با دوراندیشی واراده پایدار به دست می‌آید)
شایسته است قبل از هر چیز به این نکته اشاره نماییم که فرد با اراده کسی است که وقتی در مورد کاری به خوبی تأمل کرد و تصمیم به انجام آن گرفت، سعی می‌کند با ثبات قدم آن را به اجرا در آورد. او در حقیقت هدفی معقول دارد که تا به آن نرسیده، از تعقیب آن باز نمی ایستد؛ بنابراین پافشاری بر تصمیمی نادرست یا داشتن میلی قهرمانانه ثبات قدم نخواهد بود.
فرد سست اراده نیز کسی است که در مواجهه با کمترین مشکلی از انجام دادن کار، دل‌سرد شده و دست از کوشش برمی‌دارد. در حقیقت (افراد بیاراده، با هر میزان هوش و استعداد، امکان استفاده از فرصت‌های مناسب را در خود نمی‌یابند و اغلب به دلیل همین ضعف روانی، موقعیت‌های ارزشمند زندگی خود را از دست می‌دهند و به قولی اگر شانس هم به روی ایشان لبخند بزند، آنها بدان بی‌اعتنا خواهند بود)[2] برخی از علل ضعف اراده عبارتند از: توجه بیش از حد به امیال و خواسته‌های نفسانی مانند پرخوری، پرخوابی، غنا و موسیقی، تلقین‌های منفی، کم‌همتی، نداشتن انگیزه کافی، فقدان اعتماد به نفس، شکست‌های قبلی، آرمان‌گرایی افراطی و...
در راستای تقویت اراده، سعی کنید:
با واقع‌نگری هدف و یا اهداف دقیق و مشخصی برای خود ترسیم نمایید، اهدافی که معقول، قابل دستیابی، بدون افراط و تفریط و مطابق با توان و استعداد شما باشد؛ نه آنکه آرمانی، بلند پروازانه و خارج از توانایی های شما باشد.
توانایی ها و استعدادهای خود را بشناسید و در جهت رسیدن به هدف، آنها را به‌کار گیرید. در هر سری شوری است، خوشبخت کسی است که ذوقش را دریابد.
به تدریجی بودن تقویت اراده توجّه نموده و برای این‌کار برنامه ریزی و مدیریت زمان داشته باشید. سعی نمایید برای تمام کارها و فعالیت های شبانه‌روزی خود برنامه‌ای منظم و مدوّن داشته باشید. جدولی ترسیم کنید که در ستون افقی آن، ساعات شبانه‌روز و در ستون عمودی، ایام هفته را یادداشت کرده و تمام کارهای روزانه خود (از خواب و استراحت تا عبادت، ورزش، مطالعه و...) را در آن درج کنید. هیچ زمانی را خالی و بدون کار نگذارید. هر روز صبح با نگاهی به برنامه، به اجرای دقیق آن بپردازید و شب ها همچون یک محاسبه گر جدی و قاطع قبل از خواب، آن را محاسبه و ارزیابی کنید تا میزان موفقیت خود در انجام دادن کارها را بسنجید. در صورت موفقیت، خود را تشویق کنید و در صورت تخلف از برنامه و سهل انگاری در اجرا، خود را تنبیه نمایید.
همواره خودگویی‌های مثبت داشته باشید که (من اراده لازم برای انجام کارهایم را دارم)، (هیچ چیز نمی تواند اراده‌ام را متزلزل کند)، (آنچه را که به نظرم انجام دادنی است، انجام می دهم و هیچ مانعی نمی تواند مرا از آن باز دارد)، (اراده من هر روز محکم تر می شود)، و... .
بلند پروازی نکنید؛ زیرا بلند پروازی در ابتدا می‌تواند باعث دلسردی و یأس شود. از کارهای کوچک و هدف‌های کوتاه مدّت شروع کنید تا زودتر به موفقیت دست یابید و انگیزه شما برای ادامه مسیر مضاعف گردد؛ زیرا گرچه باید با همت و نقشه بزرگ وارد کار شد، ولی باید کار را از جای کوچک آغاز نمود.
در مورد فواید دنیوی و اخروی همّت و اراده بالا و ضررهای سستی اراده بیندیشید.
از مطالعه احادیثی که همّت و اراده بالا را ستوده و همچنین از مطالعه زندگی افراد موفقی که با همّت بالا به مراتب والایی رسیده‌اند، غافل نشوید.
از افراد و دوستانی که به شما افکار منفی القاء می‌کنند، دوری کرده و با افراد بلند همّت ارتباط صمیمی داشته باشید.
هر روز صبح حداقل بیست دقیقه به طور مرتب و در ساعتی معین ورزش کنید.
صبح‌گاهان، هرگاه که بیدار شدید بی درنگ برخیزید و از رختخواب بیرون روید. برای رفع خواب‌آلودگی از اتاق بیرون رفته و قدری نرمش کنید تا خواب‌آلودگی از بین برود.
در صورت امکان، چند دقیقه قبل از اذان صبح از خواب بیدار شده، نماز شب بخوانید و اگر در آن وقت بیدار نشدید، قضای آن را به جا آورید.
مقید باشید هر روز تعداد آیات معینی را قرائت کنید؛ مثلاً 30 تا 50 آیه و در صورت تمایل در هفته های بعد به میزان آن بیفزایید.
با هواهای نفسانی مخالفت کنید و از گناه دوری گزینید؛ زیرا این مسأله نقش بسیار مؤثّری در تقویت اراده و نهادینه کردن آن در درون انسان دارد. پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:
(الشَّدید مَن غَلَبَ علی نَفسِهِ؛[3] پهلوان وقوی (با اراده) کسی است که بر نفْس خود چیره شود).
هرگز ناامید نشوید و در برابر شکست ها و ناکامی ها ایستادگی کنید؛ زیرا برخی از شکست ها زمینه پیروزی های بزرگ را فراهم می کند. با تجربه‌اندوزی از نقاط ضعف و اشتباهات گذشته خود برای پی‌گیری و به انجام رساندن کارهای ناقص و ناموفق، جدیت به خرج دهید.
کارهایی را که به عهده می گیرید، ناتمام رها نکنید و آنها را به نحو احسن و تا رسیدن به نتیجه مطلوب ادامه دهید.
از پراکنده‌کاری و آشفتگی در کارها که موجب به هم‌ریختگی فکری می‌شود، بپرهیزید و به فعالیت‌های خود تمرکز و انسجام ببخشید.
در همه کارهای خود بر خداوند توکّل نموده و از او استمداد بجویید.
پی نوشت ها
____________
[1]. محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج 3، ص 54، ح 3866.
[2]. ژوزف مورفی، تقویت و تمرکز فکر، ترجمه هوشیار رزم‌آزما، ص 131.
[3]. محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج 13، ص 75، ح 21516.
