وقتی به دستشویی می روم فکر می کنم ادرار بر روی پاهایم پاشیده از چند سال پیش است که وقت دستشویی رفتن شلوارم را بالا می کشم شک دارم به اینکه جایی نجس شده، کارم شده لباس عوض کردن و آب کشیدن بررسی که می کنم چیزی نیست ولی باز شک دارم شدم مسخره خاص و عام همه به من می گن وسواسی، دیگه خسته شدم با خودم فکر می کنم شاید به مثلا ساق پام پاشیده به همه جا شک می کنم زندگیم داغون شده از ترس دستشویی رفتن آب هم نمی خورم، شده ده روز که تشنه ماندم آخه چیکار کنم نگید به شکت توجه نکن تا حالا از خیلی ها پرسیدم همین و گفتند ولی فایده نداشته خواهش می کنم کمکم کنید از ترس مردم و حرف هاشون هیچ کجا نمی رم آخه اگه برم دستشویی باید پاهامو بشورم کمکم کنید...

وقتی به دستشویی می روم فکر می کنم ادرار بر روی پاهایم پاشیده از چند سال پیش است که وقت دستشویی رفتن شلوارم را بالا می کشم شک دارم به اینکه جایی نجس شده، کارم شده لباس عوض کردن و آب کشیدن بررسی که می کنم چیزی نیست ولی باز شک دارم شدم مسخره خاص و عام همه به من می گن وسواسی، دیگه خسته شدم با خودم فکر می کنم شاید به مثلا ساق پام پاشیده به همه جا شک می کنم زندگیم داغون شده از ترس دستشویی رفتن آب هم نمی خورم، شده ده روز که تشنه ماندم آخه چیکار کنم نگید به شکت توجه نکن تا حالا از خیلی ها پرسیدم همین و گفتند ولی فایده نداشته خواهش می کنم کمکم کنید از ترس مردم و حرف هاشون هیچ کجا نمی رم آخه اگه برم دستشویی باید پاهامو بشورم کمکم کنید...

پرسشگر ارجمند از اینکه می توانیم یاور شما در گزینش مسیر صحیح زندگی باشیم به خود می بالیم.امیدواریم که پاسخ ارائه شده برای شما مفید باشد و بتوانید با بکار گیری نکات این پاسخ بر مشکل خود غلبه کنید.
ما سؤال شما را چندین بار مرور کردیم و نگرانی شما را کاملا درک مینمائیم . البته شما تنها نیستید که از این مشکل رنج می برید بلکه جوانان دیگری نیز هستند که متأسفانه به دلایلی به وسواس گرفتار شده اند . اما از آنجا که شما خود قبول دارید که دچار نوعی بیماری شده اید و به فکر درمان افتاده اید ،گام بلندی در این راه برداشته اید. آرزو می کنیم با استفاده از این پاسخ و مراجعه حضوری برای مشاوره بتوانید به صورت کامل بر بیماری وسواس غلبه نمائید. ظاهرا از سؤالتان نیز پیداست که چند سالی است به این فکر و عمل وسواسی مبتلا هستید، اما به هر حال اولین نکته که قبل از هر جیزی توجه به آن لازم است اینکه :
موثرترین عاملی که در درمان این بیماری موثر هست تصمیم جدی خود فرد است . اگرشخص واقعا می خواهد خود و خانواده و اطرافیان را از عوارض این بیماری نجات دهد باید عزم خود را جزم کند و مطمئن باشد که با پشتکار و حوصله به تدریج می توان بر این مشکل غلبه کرد . حتما می دانید با پاک کردن صورت مسئله و مثلا آب نخوردن و به دستشوئی نرفتن مشکل حل نمی شود و چه بسا باعث ضررهای جسمانی دیگری نیز شود، لذا اراده کامل خود را برای درمان کردن و مبارزه با این بیماری به کار بگیرید و امیدوار به موفقیت باشید .
دومین نکته اینکه : یکی از آفتهای درمان وسواس این است که درمان جو کمتر به توصیه های درمان گر توجه می کند و محور مقابله با مشکل را تفکر وفهم خود قرار می دهد . حال آنکه یکی از عوامل اصلی در به وجود آمدن بیماری وسواس شناخت غلط بیمار است، بنابراین :
گام اول : اولین قدم برای حل مشکل این است که فرد وسواسی باید تفکر،منطق و نگرش خود را اصلاح کند ، وگرنه حاصل تفکرات نادرست و منطق اشتباه چیزی جز همان افکار وسواسی نیست . اگربیمار بپذیرد که در حال حاضر در محاصره افکار واعمال وسواسی هست پس اول باید افکار خود را کنترل و آنها را اصلاح کند.
گام دوم : این است که باید علت اصلی این بیماری را شناسایی کنیم . تقریبا همه متخصصان ریشه وسواس را اضطراب می دانند، بنابراین وسواس زیر مجموعه بیماریهای اضطرابی است که ریشه آن باید شناسایی شود.
با توجه به آنچه که بیان شد باید گفت کسانی که دچار وسواس هستند باید بوسیله مشاوره حضوری با یک مشاور متعهد متخصص مشکل خود را مطرح کنند، چرا که سوال و پاسخ کتبی نمی تواند ثمربخشی زیاد و صد در صدی داشته باشد و نیاز را برطرف نماید، لذا چاره ای نیست جز اینکه به روان پزشک یا روان شناس بالینی مراجعه و به صورت حضوری و طی جلسات متعدد به حل بیماری وسواس بپردازید . ما تنها می توانیم شما را راهنمائی کنیم، اما درمان چیزی بیش از راهنمائی است و باید در یک بستر مناسب انجام گیرد .
بر این اساس مطالبی به عنوان راهنمائی بیان می شود تا زمینه ای برای درمان اصلی باشد:
وسواس در واقع فکر، کلمه یا تصویری است که علی رغم اراده انسان به هشیاری او هجوم می آورد، سازمان روانی او را تحت سیطره خود قرار می دهد . فکر وسواسی مثل یک سکسکه مغزی بی اراده تکرار می شود و در فرد اضطراب و کلافگی ایجاد می کند .این حالات برای شخص ایجاد مزاحمت کرده به طوری که وی را اسیر خود ساخته و دچار نوعی فلج همه جانبه خواهد ساخت که جز با انجام دوباره و تکرار افکار و اعمال مختلف، رضایت به ترک آنها نخواهد داد .
الگوهای وسواس
در این اختلال چهار الگوی عمده علائم را می‌توان یافت:
1- شایع ‌ترین الگو، وسواس آلودگی و متعاقب آن اقدام به شست‌ و شوی مکرر برای رفع آلودگی و یا کسب طهارت است، بنابراین عمل وسواس به شکل شستن یا تمیز کردن است.
2- دومین الگوی شایع وسواس، وسواس تردید و متعاقب آن اقدام جبری برای امتحان کردن است. مثلاً احتمال باز ماندن شیرگاز، کلید برق و... به سراغ فرد می‌آید و به دنبال آن چندین بار برای مطمئن شدن از بسته بودن شیرگاز و یا به خانه برمی‌گردد و به اجاق گاز مثلاً سر می‌زند.
3- افکار وسواسی سومین الگوی وسواس است این افکار که به طور تکراری و ناخواسته به سراغ فرد آمده و ذهن او را به خود مشغول می‌کند محتوای این افکار معمولاً عمل جنسی یا پرخاشگری یا آسیب ‌رساندن است و از نظر بیمار غیرقابل تحمل و شرم‌آور است.
4- چهارمین الگو، کندی وسواس است. این بیماران ساعتها وقت خود را صرف خوردن غذا یا اصلاح سر و صورت، مسواک یا آماده شدن برای خواب یا مرتب کردن لباسها می‌ کنند. لازم به ذکر است گاهی ترکیبی از دو یا چند الگوی فوق به سراغ فرد می‌آید.
عوامل بروز بیماری وسواس
اختلال وسواسی مانند غالب اختلالات روان پزشکی به دنبال تأثیر چند عامل ایجاد می شود که توجه به آن نقش مهمی در تشخیص و درمان آن خواهد داشت. در واقع این اختلال نوعی اختلال عصبی است که علل ارثی، روانی و خانوادگی دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1- گاهی ترشح ناموزون بعضی مواد شیمیایی در مغز باعث به وجود آمدن این بیماری می‌شود. طبق بررسی های دقیق و با روشهای مختلف عکس برداری از مغز، اثبات شده است که تعدادی هسته های قاعده ای در مغز وجود دارد که در ایجاد اختلال وسواس نقش دارند.
2- اضطراب نیز یکی از عوامل این بیماری است که البته گاهی علت آن اضطراب نیز برای فرد مبتلا به وسواس معلوم نیست.
3- گاهی بر اثر یک اتفاق مشکل آفرین و پرفشار مثل مرگ یکی از نزدیکان یا بعضی مسائل جنسی یا بیماری وسواس رخ می‌دهد.
4- عقده‌های فرو خورده، ناکامی‌های درون ریخته شده نیز گاهی باعث این بیماری می‌شود.
5- گاهی نیز احساس گناه‌کار بودن باعث وسواس شدن است.
نکاتی در باره درمان وسواس
این بیماری از آن جهت که هم به عنوان یک بیماری روان تنی شناخته شده است و هم زمینه ساز بسیاری از انحراف های دینی در انسان است، دارای روشهای درمانی متعدد است؛ مانند درمان دارویی، مشاوره و درمان روانی و توصیه های دینی.
درمان دارویی: بیماری وسواس چون دارای ریشه های هورمونی است و با فعالیت های هورمونی بدن نیز در ارتباط است، پزشکان با تجویز داروهایی سعی می نمایند فعالیت های هورمونی بدن را متعادل سازند و از این طریق کمک می کنند تا فرد بتواند راحت تر با این مشکل طرف شود و آن را از خویش براند.
مشاوره و درمان روانی: دراین نوع درمان ، از الگوهای مختلف برای کاهش این اختلال بهره می‌ گیرند که به برخی از آنها به طور اجمال اشاره می ‌کنیم زیرا از این تکنیک‌ها متناسب با نوع و شدت و ضعف بیماری استفاده می‌شود:
1- شناخت درمانی، در این روش طی جلسات مکرر و متعدد، بینش بیمار درباره تعارضهای درونی خود به کمک روان ‌درمان‌ گر تغییر می ‌یابد.
2- رفتار درمانی: روشهای متعدد و متنوعی است از کارشناس مربوطه بیمار را به کارها و فعالیت‌هایی جهت کاهش سطح اضطراب و در نتیجه فکر یا عمل وسواس او وا می‌ دارد.
3- گاهی نیز روانشناس با ایجاد ارتباط با خانواده بیمار به کاهش ناهماهنگی‌های احتمالی در خانواده و تصحیح ارتباطات خانوادگی آنها می‌ پردازد.
روشهای کلی درمان:
برای علاج و درمان این بیماری ابتدا باید نوع آن را شناخت و روش درمانی مناسب با آن را انتخاب نمود. ما در این قسمت به برخی از روشهای کلی مبارزه با این حالت اشاره می نماییم.
1- عدم پاسخ دهی: مهمترین و کلی ترین راه درمان وسواس، بی توجهی به پیام های آن و عدم پاسخ دهی عملی به آن است. این بیماری در صورتی ادامه می یابد و تشدید می شود که به نداهای درونی آن که مبتنی بر تکرار عمل، یا دقت بی مورد و یا قضاوت غیر منطقی و افراطی نسبت به امور است، پاسخ دهی عملی شود. برای مقابله با این حالت بهترین راه بی اعتنایی به این پیامها و ترتیب اثر ندادن به آنها است. اگر مدتی این روش عملی شود، به طور قطع از شدت ابتلا به آن کاسته خواهد شد.
2- تقابل به ضد: موفق ترین راه برای مبارزه با وسواس عملی بی اعتنائی به فکر و برعکس انجام دادن آن است. برای کسانی که از آلودگی و نجاست هراس دارند و این هراس منشا اضطراب و وسواس در آنها شده است، آلوده سازی عمدی شخص توسط خود او یا دیگران، از راههای درمان و رفع حساسیت به این امر است. اگر این روش با تکرار تحمل شود به طور قطع موثر خواهد بود. شما نیز سعی کنید با یک برنامه ریزی منظم به صورت تدریجی از تکرار نماز و اعمال دیگر بکاهید . و برعکس ندای درون خود عمل نمائید .
3- فرمان ایست: در منابع علمی جدید، برای متوقف کردن افکار وسواسی، علاوه بر درمانهای دارویی و قبل از آن درمانها، از روشهای خاصی استفاده می شود که مهمترین آنها روش توقیف فکر نام دارد، بدین ترتیب است که از بیمار خواسته می شود که به طور عمد افکار وسواسی خود را آزاد بگذارد و در این بین ناگهان درمانگر با صدای بلند و بیزار کننده، فریاد می زند : ایست !؟! به نظر می رسد این عمل جریان فکر وسواسی را متوقف می کند.
4- تلقین: شخص مبتلا به وسواس باید به خودتان تلقین کند که (وسواس) یک نوع کار شیطانی است و باید هر چه زودتر دست از آن بردارم.
5- به خدا توکل کند و از او استعانت بجوید تا هر چه زودتر بر این مشکل فایق آئید.
6- رساله عملیه مرجع تقلید خود را دقیقاً مطالعه کنید (به خصوص بخش‌های مربوط به طهارت، نجاست، غسل و وضو) وخود را ملزم کنید که برای غسل و وضو یا آب کشیدن بدن، لباس و یا چیزهای دیگر، به همان کیفیتی که در رساله آمده عمل نمایید و از زیاده‌روی جدّاً پرهیز کنید و بعد از این که طبق رساله غسل کردید یا چیزی را با آب شست و شو دادید و آب کشیدید، هیچ گونه شکی در طهارت آن به دل راه ندهید و اگر احساس می‌کنید، هنوز پاک نشده و یا غسل و وضو تحقق پیدا نکرده، اعتنا نکنید و با همان وضع نماز بخوانید و سایر کارهای خود را انجام دهید .
دعا، ذکر و عبادت
در منابع اسلامی وسواس پدیده شناخته شده ایست و به آن به عنوان وسوسه ای از سوی شیطان اشاره می شود. به عنوان مثال در کتاب اصول کافی (باب عقل و جهل ) آمده است : در نزد امام صادق (ع) شخصی را به عقل و درایت نام بردند و گفتند او وسواس دارد، حضرت فرمود : چگونه عاقل است که شیطان را اطاعت می کند؟
در این مورد حتی منابع اسلامی از قول معصومین (ع) روشهای متعددی را برای پیشگیری و درمان وسواس پیشنهاد کرده اند، که از آن جمله، بهره از ادعیه و اذکار خاصی از جمله (لا اله الاالله) و (لاحول و لا قوة الابا الله) می باشد که در حقیقت ماحصل همه آن روشها را می توان در ذکر خدا خلاصه کرد.
نکات تکمیلی
دانشجوی گرامی همانطور که می دانید، در روایات، اسلام دین سهله و سمحه دانسته شده است و معنایش همین است که احکام الهی، راحت و آسان است و خداوند هیچ گاه بر انسان‌ها سخت نمیگیرد، به همین جهت در هیچ حکمی سخت‌گیری نکرده است.
توجه داشته باشید که در زمان رسول خدا، پاک‌ترین و بهترین انسان‌ها زندگی میکردند. آب لوله کشی و امکانات امروز نبود، در حالی که حضرت فرمود: بهترین امت من آن است که با یک مد (750 گرم) آب، وضو گرفته و با یک من آب، غسل نماید. امت پیامبر، فقط کسانی نبودند که آن زمان زندگی میکردند بلکه همه اعصار بشری را شامل می شود.
بهر جهت اگر بخواهیم روایات متعددی که در آن شیوه و روش پیامبر و ائمه ( علیهم السلام ) را در طهارت و غسل و وضو بیان کنیم کتاب مستقلی می شود اما از مجموع آنها استفاده می شود که روش آن ها جه در طهارت لباس و بدن و سایر اشیایی که نجس شده بود خیلی آسان تر از آن چیزی است که ما و شما تصور میکنیم .در اینجا شاید ذکر ماجرا هایی با نقل قول آزاد نشان دهد که دین از ما چه خواسته و ما چگونه خود را بی سبب به مشقّت می اندازیم.
نقل شده که امام راحل (ره) در یکی از کشورهای مسلمان به هتلی رفتند که اکثراً مسافران غیر مسلمان در آن ساکن می شدند. برخی اطرافیان به ایشان فرموده بودند که حوله ها و سایر وسائل اینجا نجاست گرفته اند ؛ چون اکثر استفاده کنندگان قبلی این وسائل کافربوده اند. ایشان فرموده بودند: اینجا کشور مسلمان است و برای ما ثابت نیست که این وسائل نجس شده باشند.
باز شخصی می گفت: شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه ی علمیّه قم را دیدم که از صحن حمّام عمومی به طرف رختکن آن می آید. در خروجی حمام حوض آب کرّ گذاشته بودند که مردم هنگام خروج پایشان را در آن بزنند تا پاک شود. شیخ این کار را نکرد. به ایشان گفتم: آقا جان پای خود را به آب کرّ نزدید. می گوید: شیخ بزرگوار با حالت تعجّب فرمودند: مگر کف حمّام نجس است؟!! گفتم : چه عرض کنم. فرمودند: هر چه می خواهی عرض کن.
در پایان مجددا تأکید می شود حل چنین مشکلاتی نیازمند زمان است و باید با صبر و حوصله کافی و از طریق مشاوره حضوری یا حداقل مکاتبات متعدد راهکارهای ارائه شده پی گیری و مورد عمل قرار گیرد و انتظار معجزه و حل یک شبه نداشته باشید و از روانشناسان و کارشناسان این دفتر نیز چنین انتظاری متوقع نیست که مطمئناً شما نیز به این مطلب واقف و آگاهید.
کتاب هایی که می توانید در این زمینه مطالعه کنید:
1- وسواس و درمان آن، آیت الله مظاهری
2- وسواس و درمان آن، زمانی
3- درمان رفتاری وسواس، گیل استکتی، ترجمه بخشی پور رودسری و علی لو، نشر روان پویا
4- شناخت و درمان وسوسه و وسواس در اسلام، محمود ارگانی بهبهانی.
انشاءالله که در زندگی تان همیشه پیروز و سربلند باشید . منتظر مکاتبه بعدی شما نیز هستیم .
نویسنده: حسین رضائیان