چرا پاسور بازی کردن حرام است در صورتی که ما می دانیم فقط تعدادی از بازی های آن برای قمار به کار می رود و با شطرنج و دیگر آلات قمار فرق دارد؟

چرا پاسور بازی کردن حرام است در صورتی که ما می دانیم فقط تعدادی از بازی های آن برای قمار به کار می رود و با شطرنج و دیگر آلات قمار فرق دارد؟

فلسفه حرمت بازی با آلت قمار
توضیح وتبین این مطلب نیاز دارد که موضوع فوق رااز سایر ابعاد مورد بررسی قرار دهیم :
به طور کلی در اسلام بازی با آلات قمار حرام است و حکم به حرمت بازی با پاسور از باب آن است که به عنوان یکی از ابزارهای قمار شناخته می شود. بنابراین تا زمانی که به این عنوان شناخته می شود, حکم آن حرمت خواهد بود. البته اگر مرجع تقلید در صدق عنوان آلت قمار بودن پاسور تردید کند, فتوا به حرمت نمی دهد; چنان که از فتوای مرحوم آیت الله اراکی (ره ) چنین به دست می آید. در مورد شطرنج یک دیدگاه این است که : به طور کلی امروزه در سطح جهان آن را آلت قمار به حساب نیاورده و نوعی وسیله بازی فکری می شناسند. بر این اساس شطرنج از نظر موضوع حکم شرعی , تغییر ماهیت داده و به تبع آن حکمش نیز دگرگون شده است . برای توضیح بیشتر درباره حکم شرعی در بازی با شطرنج , پاسور و... باید به عنوان مقدمه نکاتی را متذکر شویم :
1- بازی ها به چهار گروه تقسیم می شوند: - بازی با آلات قمار با شرط بندی - بازی با آلات قمار بدون شرط بندی - بازی با غیر آلات قمار با شرط بندی - بازی با غیرآلات قمار, بدون شرطبندی
2- اگر چه درباره تعریف )قمار( میان علمائ اختلاف نظر هست ولی بدون تردید, قسم چهارم قمار نبوده و به هیچ وجه حرمتی ندارد. همان طور که تردیدی در قمار بودن بازی قسم اول و حرام بودن آن نیست . بلکه قسم سوم نیز تقریبا محل اتفاق نظر علمائ دینی است که حرام است و بسیاری از فقهائ, اصلا ملاک قماربازی را توائم بودن آن با برد و باخت و شرط بندی می دانند, خواه بازی با آلات قمار باشد و یا مانند فوتبال که فی نفسه حرام نیست اما اگر با شرطبندی و برد و باخت مالی همراه باشد, قمار محسوب شده و حرام می گردد. پس شرطبندی در هرگونه بازی حرام است مگر در موارد استثنایی مانند شنا و تیراندازی , (ر.ک : انصاری , شیخ مرتضی , المکاسب , ذیل بحث قمار از مکاسب محرمه - شهیدی تبریزی , حاج میرزا فتاح , هدایه الطالب الی اسرار المکاسب , قم , مکتبه آیت الله مرعشی النجفی , 1407, ص 95 - النجفی , محمد حسن , جواهرالکلام , ج 22, نجف , دارالکتب الاسلامیه , الطبعه السادسه , ص 109){
V. 3- تنها مورد محل اختلاف , قسم دوم است ; یعنی , بازی با آلات قمار بدون آن که با برد و باخت و شرط بندی همراه باشد, لکن قبل از هر چیز باید متذکر شد که قماربازی با بازی با آلات قمار متفاوت است و چه این که همان طور که گفته شد ممکن است قمار بازی صورت پذیرد بدون آن که با آلات قمار همراه باشد, وانگهی حرمت بازی ها صرفا به خاطر قمار بودن نیست , بلکه بازی با آلات قمار نیز براساس روایات و نیز فتوای فقهائ حرام است .
اما مقصود از آلت قمار این است که چیزی که نوعا با آن قمار بازی می کنند به عبارت دیگر در عرف متدینین و کسانی که تقید شرعی دارند, آن وسیله را ابزار قماربازی بدانند ولو آن که در برخی موارد خاص , چند نفر بدون برد و باخت و شرطبندی بلکه به قصد سرگرمی یا بازی فکری با آن بازی کنند, این بازی با آلت قمار است و طبق روایات حرام است اگر چه قمار به حساب نیاوریم .
اما دلیل تغییر حکم برخی بازی ها بدان جهت است که ممکن است در گذشته چیزی از آلات قمار محسوب شود ولی رفته رفته تغییر ماهیت داده دیگر در عرف متدینین از ابزار قمار محسوب نشود, بلکه به عنوان یک بازی تفریحی و سرگرمی یا یک بازی فکری درآید (چنان که برخی در مورد شطرنج اظهار می دارند), در این صورت حکم آن تغییر خواهد یافت زیرا حکم تابع موضوع است و اگر موضوع عوض شود, در واقع موضوع جدید, حکم جدید خواهد داشت بنابراین بهتر است به جای عبارت )تغییر حکم ( در این گونه موارد به عنوان )تغییر موضوع ( یاد کنیم تا افرادی که دقت کافی به عمل نمی آورند نگویند اگر حلال و حرام پیغمبر(ص ) ابدی است پس چرا حکم خدا عوض می شود و در یک زمان حرام است و در زمانی دیگر حلال .
4- گاهی مرجع تقلید به عنوان یک کارشناس امور دینی و با استفاده از آیات و روایات به طور کلی یک وسیله ای را از آلات و ابزار قمار می داند. در این صورت حکم به حرام بودن بازی با آن می دهد ولی گاهی ممکن است در صدق این عنوان شک داشته باشد, بنابراین فتوای هر مرجع تقلیدی برای مقلدین ایشان اعتبار دارد همان طور که به هر پزشکی اگر مراجعه کنید با توجه به تخصص او به دستورات او عمل می کنید, لذا ممکن است یک مرجع تقلید مانند حضرت آیت الله سیستانی یا صافی گلپایگانی بازی با شطرنج را مطلقا حرام بدانند ولی برخی مراجع دیگر مانند امام خمینی , مقام معظم رهبری , آیات عظام فاضل , مکارم و بهجت به عنوان آلت قمار بودن حرام می دانند که اگر از آلت قمار بودن خارج شود دیگر حرام نخواهد بود, بنابراین هرگونه بازی اگر همراه شرطبندی باشد و یا با آلات قمار باشد حرام است مانند تخته نرد و شرطبندی در فوتبال ولی در صورتی که قبلا از آلت قمار بوده و اکنون شک داریم که از آلات قمار است و یا در عرف جامعه اسلامی از آلات قمار خارج شده باشد باید نسبت به حکم آن به مرجع تقلید خود مراجعه کنیم .
برای اطلاع بیشتر درباره قمار از دیدگاه آیات و روایات و سابقه تاریخی آن در عصر قبل از بعثت , خوب است به مطالب زیر توجه شود.
خداوند متعال قمار را در ردیف می گساری و بت پرستی و از کارهای پلید شیطانی دانسته و دستور به اجتناب داده است )یا ایها الذین آمنوا انما الخمر والمیسر والانصاب والازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون ; ای کسانی که ایمان آورده اید, بدانید که شراب , قمار, بت ها و چوب های مخصوص برد و باخت , به تمامی پلید و ناپاک و از کارهای شیطانی است , پس از این کارها بپریزید تا رستگار شوید(, (مائده , آیه 90). )میسر( یعنی قمار و لذا قمارباز را )یاسر( گویند, ریشه آن )یسر( به معنی آسانی است و علت نامیدن قمار به )میسر( بدان جهت است که به وسیله قمار, مال دیگران توسط قمارباز به آسانی و بی زحمت به چنگ می آید, (قرشی , سید علی اکبر, قاموس قرآن , ج 7, تهران دارالکتب الاسلامیه , چاپ هشتم 1361, ص 263). چنان که از امام رضا(ع ) نقل شده است که )المیسر هوالقمار; میسر همان قمار است (, (الحر العاملی , محمد بن الحسن , وسائل الشیعه , ج 12, تهران , المکتبه الاسلامیه , 1403 ه, ص 119, ح 3). البته براساس روایات متعددی که از رسول خدا(ص ) و ائمه معصومین (ع ) نقل شده است بازی با آلات قمار نیز در ردیف )میسر( برشمرده شده است مانند روایت جابر از امام باقر(ع ) که آن حضرت فرمودند وقتی که آیه فوق نازل شد. )قیل یا رسول الله ما المیسر؟ فقال (ص ): کل ما تقومر به حتی الکعاب والجوز(; از پیامبر اکرم (ص ) پرسیدند یا رسول الله میسر چیست ؟ فرمودند: هر آنچه که با آن قمار بازی کنند حتی مانند قاب یا گردو(, (همان , ح 4). در آیه بعدی نیز خداوند متعال می فرماید شیطان همواره در صدد ایجاد دشمنی و کینه توزی میان شما اهل ایمان و نیز بازداشتن شما از یاد خدا و برپایی نماز است و قماربازی و می گساری ابزار شیطان در نیل به این هدف است , آیا باز هم دست از این کار برنمی دارید )انما یرید الشیطان ائن یوقع بینکم العداوه والبغضائ فی الخمر والمیسر و یصدکم عن ذکر الله و عن الصلوه فهل انتم منتهون (, (مائده , آیه 91). در آیه دیگر خداوند متعال باز هم می گساری و قماربازی را در یک ردیف و از گناهان کبیره دانسته است که گرچه ممکن است احیانا دارای منافعی هم باشد اما قطعا آثار زیان بار آن به مراتب بیشتر از سود آن است )یسئلونک عن الخمر والمیسر قل فیها اثم کبیر و منافع للناس و اثمهما اکبر من نفعهما(, (بقره , آیه 219). بر اساس آیه دیگر از قرآن که می فرماید: )حرمت علیکم المیته والدم ... وما ذبح علی النصب و ان تستقسموا بالازلام ذلکم فسق ...(, (مائده , آیه 3) می توان فهمید که تقسیم با ازلام نوعی قمار بوده که در اسلام تحریم شده است . اعراب دوگونه از لام (تیرهای مخصوص ) داشتند: یکی )ازلام ( امر و نهی و دیگری )ازلام قمار(. )ازلام قمار( عبارت بود از ده چوب تیر به نام های فذ, توائم , مسبل , نافس , حلس , رقیب , معلی , سفیح , منیح , وغد. هفت تای اولی دارای سهم بود به ترتیب از یک تا هفت سهم و سه تای اخیر سهمی نداشتند و کیفیت آن چنان که در تفسیر مجمع البیان , (طبرسی , پیشین , صص 244 - 245) آمده است چنان بود که شتری را سربریده و 28 قسمت می کردند و قماربازان ده نفر به عدد تیرها بودند, آنگاه تیرها را مخلوط کرده , هر کس یک تیر برمی داشت صاحب تیر )فذ( یک قسمت و صاحب تیر )توائم ( دو قسمت , تا آن که تیر )معلی ( به نام او آمده بود هفت سهم می برد و آنان که سه تیر )سفیح , منیح یا رغد) به دست آنها آمده بود, نه تنها چیزی نمی بردند, بلکه پول شتر را هم می پرداختند.
در این ایه کریمه , این کار فسق دانسته شده است یعنی قمار و بازی با آلات قمار که همراه برد و باخت باشد گناه بزرگ و خروج از طاعت خداوند سبحان و روی آوردن به معصیت می باشد, (همان , ص 245 و نیز: هاشمی رفسنجانی , علی اکبر, تفسیر راهنما, ج 4, قم , دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم , 1374, ص 233) و واضح است که نه تیرهای قمار خصوصیتی در تحریم داشته باشند و نه حیوان و گوشت آن دارای ویژگی خاص باشد, بنابراین اموال به دست آمده از هر نوع برد و باخت و قماری حرام است , (هاشمی رفسنجانی , همان ) (جز در مواردی مانند مسابقه تیراندازی یا اسب سواری استثنائ شده باشد). خلاصه این که بازی قمار که با برد و باخت مالی همراه است اعم از این که با آلات قمار باشد یا با هر وسیله دیگری حرام است و داخل در عناوین )میسر(, )ازلام ( می باشد و از نمونه های تصرف در مال دیگران به نارواست که براساس آیه شریفه )لاتائکلوا اموالکم بینکم بالباطل (, (بقره , آیه 188 - نسائ, آیه 29 و نیز ر.ک : آیات 161 نسائ و 34 توبه ) حرام بوده , براساس آیات قطعی قرآن و نیز روایات وارده حرام می باشد.
نکته مهم دیگر بازتاب روانی بازی قمار است که باید اعتراف کرد قمارباز همیشه بازنده است , چون اگر ببرد حریص تر می شود که باز هم دست به قمار بزند و مسلم است که او همیشه برنده نخواهد بود و سرانجام همه آن چیزهایی را که در دفعات قبل برده بود, خواهد باخت . مخصوصا چون ثروت بادآورده است , نه نتیجه کار و کوشش , قدر آن را نمی داند و به زودی آن را از دست می دهد.
چه قدر قساوت قلب می خواهد کسی که اموال و دارایی و گاهی تمام زندگی و خانه و کاشانه دوستش را بگیرد و او و خانواده اش به روز سیاه بیفتد و خود با دارایی آنها به عیش و نوش بپردازد, چنان که در برخی روایات وارد شده است , (ر.ک : وسایل الشیعه , پیشین , ج 12, صص 119 - 121) قریش (همان طور که امروزه نیز گاهی به چشم می خورد) آن قدر به قماربازی ادامه می دادند که حتی زن و بچه خود را بر سر این قمار گرو گذاشته و می فروختند و این است که بازی با آلات قمار نیز حتی اگر بدون برد و باخت باشد نیز حرام شمرده شده است تا کسی اصلا به این وادی خطرناک که شبکه شیطانی است نزدیک نشود.
کسی هم که می بازد و می کوشد برای جبران شکست روحی و مادی خود بازی را ادامه دهد, چون اعصابش خرد شده است چه بسا تمام زندگی خود را می بازد و برای تسکین شکست و ناراحتی های خود به انواع مواد مخدر و مشروبات الکلی کشیده می شود و در منجلاب مفاسد درمی آید و شاید بدین جهت باشد که شراب و قمار با هم در این آیات آمده است .
در خصوص برخی بازی ها مانند شطرنج , اگرچه از نظر فقهی اشکال آن برطرف شود ولی باید دانست که )فقه ( مرز نهایی میان حرام و واجب را مشخص می کند اما از دیدگاه برخی کارشناسان مانند )شانتال شوده (, قهرمان شطرنج فرانسوی , شطرنج یک ورزش خسته کننده است ... پرداختن به شطرنج سایر منابع ذهنی را از کار می اندازد و دیگر فعالیت های ذهن , بیهوده و پوچ می شود. شطرنج می تواند به مفهوم )نظریه پاسکالی ( با فشاری که بر یک نقطه از بدن (مغز) وارد می سازد اختلال حواس ایجاد کند. یکی دیگر از مضرات شطرنج , کینه و عداوتی است که میان بازیکنان پدید می آید, چنان که )الخین (, قهرمان دیگر شطرنج می گوید: )برای برنده شدن در بازی شطرنج , باید از حریف خود متنفر شد(. مهمتر از همه آن که بازی با پاسور و شطرنج و... عمر انسان را تلف و اعصابش را فرسوده و روانش را آشفته می سازد.
اما در مورد اینکه در سؤال ، بازی با آلات قمار نوعی سرگرمی و موجب ازدیاد حافظه شمرده شده باید گفت بسیاری از امور در زندگی وجود دارند که از طرق مختلف می توان به آن رسید که بعضی از این راهها جنبه شرعی داشته و مورد رضای خداوند است و بعضی دیگر جنبه غیر شرعی داشته و انجام آن هر چند به ظاهر فواید معدودی داشته باشد اما در شرع مقدس بنا به مصالح و مفاسدی که دارد حرام شمرده شده است .
و این خود گونه ای آزمایش برای بندگان است تا با عمل به آنچه در دین مبین اسلام مجاز دانسته شده و ترک منهیات دین شریف ، موجبات تعالی و سعادت خویش را فراهم نمایند پس صرف داشتن بعضی فایده های جزئی مجوز برای دست زدن به اعمال خلاف شرع نیست ، و اطرافیان باید با آگاهی دقیق از موارد منکر و به گونه ای که تبعات منفی نداشته باشد شخص را از ارتکاب آن باز دارند .