چطور شد بعد از انقلاب شطرنج حلال شد؟ اگر بچه ای شطرنج داخل خانه می آورد، پدر و مادرش آن را در خانه نگه نمی داشتند و می گفتند: اگر شطرنج در خانه باشد، ملائکه نفرین می کنند و برکت نازل نمی شود؛ ولی حالا نه تنها در خانه ها هست، بلکه جمهوری اسلامی فدراسیون شطرنج درست کرده، چرا؟
(یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ) مائده (5)، آیه 90.؛ (ای کسانی که ایمان آورده اید، شراب و قمار و بت ها و تیرهای قرعه پلیدند (-(و)-) از عمل شیطانند. پس، از آنها دوری گزینید؛ باشد که رستگار شوید).
پرسش . از قدیم می گفتند: حلال و حرام پیامبرصلی الله علیه وآله، تا قیامت باقی است الکافی، ج 1، ص 58، باب البدع؛ (... سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ فَقَالَ حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالٌ أَبَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ لَا یَکُونُ غَیْرُهُ وَ لَا یَجِی ءُ غیرهُ).
در این باره گفتنی است که حلال خدا، تا روز قیامت حلال است و حرام خدا هم تا روز قیامت حرام است و حکم خدا، عوض نمی شود؛ ولی گاهی موضوع عوض می شود؛ به طور مثال، (شراب)، اول انگور است و در مرحله دوم، شراب می شود و در مرحله سوم، سرکه و اگر آن شراب را بجوشانند و دو سوم آن برود، شیره می شود. بنابراین، یک ماده و یک مایع، چه بسا حرام باشد؛ ولی وقتی ماهیتش عوض شود، حلال شود. الکافی، ج 6، ص 419 ؛ (عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ کُلُّ عَصِیرٍ أَصَابَتْهُ النَّارُ فَهُوَ حَرَامٌ حَتَّی یَذْهَبَ ثُلُثَاهُ وَ یَبْقَی ثُلُثُهُ). در این موارد، موضوع عوض می شود؛ ولی حکم خدا، ثابت است و این، معقول است.
از حضرت امام راحل (قدس سره الشریف) در این مورد سؤال کرده بودند که شطرنج امروزه از وسیله قمار، خارج شده، به عنوان یک بازی فکری و ورزش درآمده است و به همین علت، فدراسیون شطرنج، مانند فدراسیون فوتبال و والیبال، در بخش ورزشی، فعالیت می کند و این خودش قرینه بر این است که امروزه به شطرنج، به دید ورزش نگریسته می شود و نه وسیله قمار؛ گرچه ممکن است افراد اندکی هنوز با آن قمار کنند. امام خمینی(ره) جواب فرمود: بر فرض مذکور، اگر شرطبندی و بُرد و باخت نباشد، اشکالی ندارد.
پس مسئله، دو (اگر) دارد؛
1. اگر از وسیله قمار بودن، خارج شده باشد.
2. اگر شرطبندی در کار نباشد.
تحقق و تشخیص این اگرها و این که موضوع عوض شده یا نشده، با فقیه نیست؛ بلکه با اهل فن و عرف و یا خود شخص است.
در حال حاضر، تقریباً می دانیم که شطرنج از وسیله قمار بودن خارج شده، با این وجود، برخی از مراجع باز هم می فرمایند که حرام است. این چه توجیهی دارد؟
به تعبیر دیگر، سؤال کننده می گوید: وقتی برای مراجع ثابت می کنیم که شطرنج وسیله قمار نیست، باز هم می گویند حرام است!
در این باره باید دانست که برخی مراجع بزرگوار، موضوع حرمت شطرنج را قمار و برد و باخت نمی دانند؛ بلکه می گویند: در خصوص شطرنج، روایاتی هست که خود شطرنج بماهو شطرنج، موضوع حرمت است؛ چه با آن قمار شود یا نشود.
امام چرا این جور نمی فرمود؟
این، یک بحث اجتهادی است. امام راحل، سند این روایات را قابل خدشه می دانست. پس امام(ره)، این احادیث را دیده بود و با این وجود، نظر کارشناسی وی این بود که چون شطرنج وسیله قمار بوده، حرام شده است
و اگر از وسیله قمار بودن خارج شود، حکم، عوض می شود و خود وسیله شطرنج، موضوعیت ندارد.
