آیا اگر ما به ولایت معنوی و قطب بودن ائمه علیهم اسلام اعتقاد نداشته باشیم در ایمان ما مشکلی وجود دارد؟ اخیرا به نقل از شهید مطهری در کتاب امامت و رهبری خوانده ام که استاد آیت الله بروجردی ولایت معنوی ائمه را قبول نداشته اند ... در مورد ولایت معنوی برای من توضیح کامله بدین. لطفا چون در سردرگمی نسبت به این امر هستم و کتاب مناسبی هم اگر لازم می بینید معرفی کنید مثلا اینکه اعمال ما در شبانه روز خدمت تمامی امامان عرضه می شود و اینکه علم اول و آخر در اختیار آنهاست.
این پرسش از چند سوال مرکب است که به ترتیب به آنها پاسخ داده می شود:
الف) اگر به ولایت معنوی و قطب بودن ایمان نداشته باشیم ایمان مشکل پیدا می کند؟
روایات فراوانی داریم که امامان را واسطه فیض و قطب عالم امکان می داند، طبقات ایمان به امامت امامان دوازده گانه و شناخت صحیح آنان اقتضا می کند که به معانی این روایات ایمان داشته باشیم و بزرگانی چون علامه طباطبائی از لوازم شیعه بودن اعتقاد به ولایت معنوی امام را دانسته است. به نمونه هایی از این روایات توجه شود.
1 امام صادق (ع) فرمود: از روزی که خداوند حضرت آدم را آفرید تا روز رستاخیز زمین هیچگاه خالی از حجت نبوده و نخواهد بود. یا حجت ظاهر و آشکار یا غایب و پنهان و اگر حجت خدا نباشد خدا ستایش نمی شود(محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، تهران، المکتبه الاسلامیه ، 1393 ه ق ج 52 ص 92) این روایت می رساند که وجود امام در ستایش و عبادت خدا محوریت دارد.
و همچنین فرمود: (اگر زمین بدون وجود امام بماند ساکنان خود را در کام خود فرو می برد) (صدوق، کمال الدین، قم، موسسه النشر الاسلامی جامعه مدرسین، 1405 ه ق ج 1 ص 201) به این مضمون روایات متعددی نقل شده است(همان باب 21 ج1 تا حدیث 15) این روایات می رساند که امام قطب عالم هستی است.
2 امام سجاد (ع) فرمود: (در پرتو وجود ماست که خداوند آسمان را از فروپاشی جز به اذن او نگه می دارد به واسطه ماست که خداوند باران نازل می کند و رحمت خود را می گستراند و برکات و نعمت های زمین را بیرون می آورد و اگر آن کس از ما که در زمین است نبود، زمین اهل خود را فرو می برد)(همان ج 22 و امام صدوق ق مطبقه الحکمه، ص 112، مجلس 35)
این حدیث نیز واسطه در فیض الهی بودن امامان را بخوبی اثبات می کند.
در باب نفوذ معنوی امامان حضرت علی را فرمود: (خدایا روی زمین هیچگاه از حجت های تو خالی نمی ماند، حجت هایی که گاهی حاضر و آشکار و گاهی از بیم مردم پنهان هستند تا دلایل آیین الهی محو و نابود نشود) (نهج البلاغه، حکمت 147)
این روایت می رساند که رهبران الهی در پنهان و آشکار وظیفه سنگینی رهبری را انجام می دهند و در همه حال در راهنمایی مردم می کوشند و هرگز از حوادث و اوضاع زمان غفلت ندارند به جهت ولایت و اختیاراتی که از جانب خدا به آنها داده شده پیوسته در اموال و نفوس تصرف می کنند و اوضاع را طبق مصالحی رهبری می نمودند.
از مجموع آنچه گفتیم بخوبی بدست می آید که امامان واسطه فیض الهی اعم از مادی و معنوی اند و قطب و محور عالم هستی می باشند، و ایمان نداشتن به این بعد از ولایت نقص ایمان است.
ب) شنیده ام آیه اله بروجردی ولایت معنوی را قبول نداشتند... به منبعی که داده بودید مراجعه شد چنین مطلبی یافت نشد و قاعدتاً هم نباید درست باشد چون توسلات محکمی که حضرت آیه الله به شخص امام زمان (عج) داشته و داستانهایی که از گره گشائی کارهای او توسط حضرت حجت نقل شده است نشان دهنده اعتقاد محکم او به ولایت معنوی امامان می باشد.
ج: ولایت معنوی چیست؟
(پیشوایی دینی در اسلام از سه جهت ممکن است مورد توجه قرار گیرد از جهت حکومت اسلامی و از جهت بیان معارف و احکام و از جهت رهبری و ارشاد معنوی.
شیعه معتقد است جامعه اسلامی به هر سه جهت نامبرده نیاز ضروری دارد) (شیعه در اسلام، علامه محمد حسین طباطبائی، واریان، دوم ،1380 ص 242)
علامه در توضیح ولایت معنوی می گوید: (امام چنان که نسبت به ظاهر اعمال مردم، پیشوا و رهنماست همچنان در باطن نیز سمت پیشوایی و رهبری دارد و اوست قافله سالار و کاروان انسانیت که از راه باطن به سوی خدا سیر می کند) برای روشن شدن این حقیقت به دو مقدمه ذیل باید توجه نمود:
اول: جای تردید نیست که به نظر اسلام و سایر ادیان آسمانی یگانه وسیله سعات و شقاوت (خوشبختی و بدبختی) واقعی و ابدی انسان همانا اعمال نیک و بد اوست که دین آسمانی تعلیمش می کند و همه از راه فطرت و نهاد خدا دادی نیکی و بدی آنها را درک می نماید. و خدای متعال از راه وحی و نبوت این اعمال را مناسب طرز تفکر، گروه بشر ... به صورت امر و نهی و تحسین و تقبیح بیان فرموده و در مقابل طاعت و ثمره آنها برابر نیکوکاران و فرمانبرداران زندگی جاوید شیرینی که مشتمل بر همه خواستهای کمالی انسانی می باشد نوید داده و برای بدکاران و ستمگران، زندگی جاوید تلخی را ... خبرداده است. از این بیان باید نتیجه گرفت که میان اعمال نیک و بد انسان و میان آنچه در جهان ابدیت از زندگی و خصوصیات زندگی هست، رابطه واقعی برقرار است که خوشی و ناخوشی زندگی آینده به خداست خدا مولود آن است... خلاصه انسان در باطن این حیات ظاهری، حیات دیگری باطنی (حیات معنوی) دارد که از اعمال وی سرچشمه می گیرد و رشد می کند و خوشبختی و بدبختی وی در زندگی آن سرا بستگی کامل به آن دارد.
دوم: ... در پیغمبران و امامان که هدایت و رهبری شان به امر خداست ... به دینی که (مردم را) هدایت می کنند و رهبری آن را بر عهده گرفته اند خودشان نیز عاطفه و به سوی حیات معنوی که مردم را سوق می دهند خودشان نیز دارای همان حیات معنوی می باشند، زیرا تا کسی را خود هدایت نکند هدایت دیگران را به دستش نمی سپارد و هدایت خاص الهی هرگز تخلف بردار نیست. از این بیان می توان نتایج ذیل را به دوست آورد.
1 در هر امتی، پیغمبر و امام آن امت در کمال حیات معنوی دینی که به سوی آن دعوت و هدایت می کنند مقام اول را حائز می باشند زیرا چنان که شاید و باید به دعوت خودشان عامل بوده و حیات معنوی آن را واجدند.
2 چون پیشرو و راهبر همه هستند از همه افضلند.
3 کسی که رهبری امتی را به امر خدا به عهده دارد چنان که در مرحله اعمال ظاهری رهبر و راهنماست، در مرحله حیات معنوی نیز رهبر و حقایق اعمال با رهبری او سیر می کند (همان ص 271)
در بخش دیگر در توضیح می گوید: (وظیفه امام تنها بیان صوری معارف و راهنمایی ظاهری مردم نیست و امام چنان که وظیفه راهنمایی صورت مردم را به عهده دارد همچنان ولایت و رهبری باطنی اعمال را به عهده دارد و اوست که حیات معنوی مردم را تنظیم می کند و حقایق اعمال را به سوی خدا سوق می دهد.)
بدیهی است که حضور و غیبت جسمانی امام در این باب تاثیری ندارد و امام از راه باطن به نفوس و ارواح مردم اشراف و اتصال دارد، اگرچه از چشم جسمانی ایشان مستور باشد... (همان ص 328)
د: عرض اعمال بر امامان
در این رابطه روایات فراوان آمده است از جمله در ذیل آیه 105 سوره توبه (بگو (هر گونه که می خواهید) عمل کنید خدا عمل شما را می بیند و رسول او و مومنان و نیز می بینید)(تفسیر صافی، فیض کاشانی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات ج2 ص 373)
روایات متعددی درباره عرض اعمال خدمت پیامبر اکرم (ص) در هر روز وارد شده است و همچنین روایاتی که مربوط به عرض اعمال خدمت امامان می باشد وارد شده است که به نمونه هایی اشاره می شود
1 امام رضا (ع) فرمود: اعمال شما هر روز و شب بر من عرضه می شود. راوی می گوید: این مسئله برای من خیلی بزرگ( و غیر باور) جلو ه کرد. حضرت (بلافاصله) فرمود: مگر در کتاب خدا نخوانده ای (قل اعملو ... هر گونه می خواهید عمل کنید خدا و رسول و مومنان اعمال شما را می بینید)
2 امام باقر (ع) فرمود: هیچ مومن و کافر نمی میرد مگر اینکه وقتی در قبر گذارده شداعمالش بر رسول خدا و بر امیرمومنان علی (ع) و همین طور باقی (ائمه و ) کسانی که واجب الطاعه هستند عرضه می شود (همان ص 374 )
ه) علم اولین و آخرین داشتن امامان
در این زمینه نیز روایات فراوانی وجود دارد از جلمه در ذیل آیه (نَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِّکُلِّ شَیْءٍ ) بر تو کتابی را نازل کردیم که بیان کننده همه چیز است روایاتی وارد شده است
1 امام صادق (ع) فرمود: (براستی من آنچه در آسمان ها و زمین است می دانم و آنچه در بهشت و جهنم است می دانم و می دانم آنچه درگذشته بوده و در آینده خواهد بود، سپس مدتی ساکت مانده دید بر مستمع سخنان حضرت بزرگ (وسنگین) جلوه کرده استسپس فرمود: این ها را از (قرآن) کتاب عزیز الهی می دانم که فرموده است بیان کننده همه چیز است) (همان)
این روایات و امثال آن نشان می دهد که امامان علم اولین و آخرین را دارا هستند.
9 معرفی کتاب
در زمینه ولایت اهل بیت خضوصاً ولایت معنوی اهل بیت به این کتابها مراجعه کنید.
1 شیعه در اسلام، علامه سید محمد حسین طباطبائی، بخش امامت، خصوصاً امام دوازدهم
2 معنویت تشیع، علامه سید محمد حسین طباطبائی
3 امامت استاد مرتضی مطهری
4 ولاها و ولایت ها استاد مرتضی مطهری
5 ترجمه بدایه المعارف، محمدرضا مظفر و سید محسن خرازی چ 2 بخش امامت مخصوصاً امام زمان (عج)
6 تجلی ولایت علی اکبر بابازاده
