پیش از پرداختن به پاسخ، توضیح نکته ای ضروری به نظر می رسد و آن این که، احکام و دستورات اسلام هر چند بر اساس مصالح و مفاسد است، اما عقل بشر به تنهایی توانایی درک همه فواید و ضررهای احکام را ندارد، بلکه در این زمینه باید تابع وحی خداوند و سخنان معصومین باشد. به همین جهت در خصوص سؤالتان که آیا با کمک به افراد نیازمند، بیماران، ساختن مسجد و غیره می شود نخواندن نماز را جبران کنیم؟ باید ببینیم آیا در قرآن و سنت دلیلی بر این مطلب می توان یافت یا خیر؟ در پاسخ می گوییم: هر چند در فقه برخی از واجبات به صورت تخییری هستند؛ یعنی می توان به جای این عمل، عمل دیگری را انجام داد مثلا در کفاره روزه شخص مخیر است بین این که شصت روز روزه بگیرد یا شصت فقیر را سیر کند و یا به هر کدام یک سیر (750 گرم) طعام بدهد.[1] اما در باره نمازهای واجب از برخی روایات چنین استفاده می شود که چیزی نمی تواند جایگزین آن گردد، بلکه شرط قبولی سایر اعمال خوب، قبولی نماز است مانند این روایت که می فرماید: نماز اگر قبول شود اعمال دیگر نیز قبول خواهد شد و اگر قبول نگردد اعمال دیگر نیز قبول نمی شود.[2] در هر صورت هنگامی که دلیلی بر جایگزینی نداریم نمی توانیم بحسب گمان خود عمل کنیم که در این صورت حجتی در پیشگاه خداوند نداریم همان طور که اگر کسی دارای بیماری های متعددی باشد و پزشک برای هر کدام از بیماری ها داروی خاصی تجویز نموده باشد بیمار نمی تواند به جای داروی خاص (مثل داروی قلب) از داروی دیگر (مثل داروی دیابت) به صورت متعدد استفاده کند همچنین نمی توان با پرداختن به مستحبات و واجبات دیگر از واجب اساسی و مهمی مثل نماز غافل شد و چیزی را جایگزین آن نمود. گرچه می توان برخی از نمازهای مستحب مانند نماز شب را اگر قضا شد با دادن صدقه جبران کرد.[3] [1] توضیح المسایل مراجع، ج2، ص928. [2] محدث نوری، مستدرک الوسائل، جلد 3، ص 25. [3] و یستحب قضاء النوافل الراتبة الیومیة استحبابا مؤکدا و قد روی: أن من یترکها تشاغلا بالدنیا لقی الله مستخفا متهاونا مضیعا لسنة رسول الله ص فإن عجز عن القضاء تصدق عن کل رکعتین بمد فإن عجز فعن کل أربع فإن عجز فعن صلاة اللیل بمد و عن صلاة النهار بمد فإن عجز فعن کل یوم بمد و القضاء أفضل من الصدقة. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (ط- القدیمة)، ج1، ص 109.
