عقد اکراهی
عقدی كه بدون رضايت شخص، انجام شود.
اگر امانت را با اکراه قبول کرد و بعد از آنکه اکراه برطرف شد باز هم مال را نگهداشت، ولی قصد قبول امانت یا قصد رضایت به عقد اکراهی را نداشت ضامن است.
عنوان مسئله:
اگر امانت را با اکراه قبول کرد و بعد از آنکه اکراه برطرف شد باز هم مال را نگهداشت، ولی قصد قبول امانت یا قصد رضایت به عقد اکراهی را نداشت ضامن است.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در یک نزاع خانوادگی که مدّتی پس از عقد رخ داده، شخصی غیر از داماد، بدون توجّه به عقد ضمان و ایجاب و قبول به پدرزن گفته است من مهریه او را می دهم، آیا شرعا ضامن است؟
- به اصرار پدرم در هفت سالگی به عقد ازدواج دایم پیرمردی درآمدم. آن موقع در این باره هیچ خبر نداشتم، حالا که بالغ شدم، پدر و مادر با زور و اکراه به خانه شوهرم می فرستند. من همیشه به پدر و مادرم می گفتم: من اصلاً نمی دانم عروسی من کی انجام شده و شوهرم را تا به حال ندیدم. ولی از آغاز عقد و پس از بلوغ اصلاً بر این نکاح رضایت نداشته ام و مصلحت عقلایی هم در این نکاح نیست. حکم شرع مقدس اسلام درباره صحّت عقد مذکور چیست؟
- آیا در استفاده از اموال دیگران رضایت زبانی شرط است یا به صرف احتمال رضایت، می توان در آن مال تصرف کرد؟
- اگر کسی بگوید من ضامن فلان شخص می شوم که اگر پول یا مال را نداد من می دهم، آیا در این صورت ضامن است؟ و اگر چند نفر ضامن شخصی شدند، اگر مدیون نداد چه کسی باید بپردازد؟
- صیغه ی عقد دایم جاری شده و عاقد می گوید: با وکالت از زوج بوده است و دو شاهد هم حاضر بودند. ولی زوج می گوید که عقد باطل است، زیرا من از مجلس بیرون رفتم و دختر را عوض کرده بودند و صیغه بدون وکالت و رضایت من جاری شده است. زوج شهادت شهود را هم قبول ندارد. آیا قول وی پذیرفته می شود؟
- در صورتی که پسر و دختر در ازدواج با همدیگر رضایت نداشته باشند و با حاکم شدن نظر پدر و مادر به عقد هم درآیند و بعد از مراسم عقد و عروسی به خاطر عرف مردم به چنین ازدواجی رضایت دهند، آیا این ازدواج مشروع است یا خیر؟
- پدری دختر 13 ساله ی خود را به مرد 40 ساله، بدون مشورت او نامزد کرده و مبلغی از خواستگار گرفته است. موقع عقد دختر مخالفت کرده، ولی پدر با تهدید و کتک او را به عقد مجبور کرده است. عاقد هم از پدر طرفداری کرده و با گرفتن بله به طور جبر و اکراه صیغه را جاری کرده است. حکم چنین عقدی چیست؟
- چه لزومی دارد که صیغه عقد با ادا کردن الفاظ مخصوص جاری شود، در حالی که می توان از طریق حالات و حرکات زوجین از قصد و رضایت آن ها مطّلع شد؟
- تصرف در دیواری که مال دو نفر است توسط یکی از شرکاء تا چه حد مشروع است؟ آیا ساخت و ساز، گذاشتن تیرآهن روی آن، لباس انداختن، میخ کوفتن و... هم باید با رضایت شریک انجام شود؟ و بدون رضایت او چه حکمی خواهد داشت؟
- اگر در معامله ای، فروشنده توسّط فاکس، پیشنهاد فروش مکتوب خود را ارسال و خریدار نیز قبولی خود را فاکس نماید، آیا ایجاب و قبول واقع و عقد بیع محقّق می گردد یا حتما باید قرارداد مبایعه نامه حضوری باشد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر اجرای عقد نکاح دائم همراه با فشار و شکنجه روحی اعمال شده باشد از طرف خانواده زوجه نسبت به زوج و زوج بر اثر اکراه و اجبار، حاضر به قبول یک هزار سکه بهار آزادی به عنوان مهریه می شود، آیا این عقد و مهریه صحیح است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر امانت دار ادّعا کند که امانت را بازگردانده، و صاحب مال منکر باشد، قول کدام یک پذیرفته می شود؟
- [سایر] سلام؛ آیا دادگاه میتواند بدون رضایت شاکی، قبل از برگرداندن امانت، مجرم را از زندان آزاد نماید؟
- [آیت الله مظاهری] اگر امانت دار ادّعا کند که امانت را بازگردانده، و صاحب مال منکر باشد، قول کدام یک پذیرفته می شود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا ضامن میتواند ضمانت خود را بدون رضایت طلبکار فسخ نماید؟
- [آیت الله مظاهری] نماز خواندن با لباسی که به صورت امانت یا قرض نزد ماست و نمیدانیم صاحب آن رضایت دارد یا نه چه حکمی دارد؟
- [سایر] اگر دختر عقد را با کراهت اجازه دهد؛ ولی در باطن به آن رضایت داشته باشد آیا عقد صحیح است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه بعد از یک سال اعلان کردن، صاحب مال پیدا نشود و مال را به عنوان امانت برای صاحبش نگهداری کند و مال از بین برود تکلیف چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] دختری داشتم با اکراه شوهر رفته حتی من هم بخاطر ترس از جانم مجبور به امضا و موافقت شدم، این عقد چگونه است؟
- [آیت الله سیستانی] اگر فردی در حالت خواب به امانت دیگران ضرر وارد کند و سپس آنرا به صاحبش برگرداند و او ملتفت نشود آیا ضامن ضرر هست یا خیر ؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر کسی را در قبول و نگهداری امانت مجبور کنند، حکم امانت بر او مترتب نمیشود، مگر اینکه بعد از برطرف شدن اجبار، به آن راضی شود.
- اگر کسی امانتدار را با اکراه به تلف کردن مال وادار کرد، وادارکننده ضامن است و بنابر اقرب تلفکننده ضامن نیست، به شرط آنکه از آنچه بر آن اکراه شده بود، تجاوز نکرده باشد.
- اگر مال کسی را گرفت، ولی نه بهعنوان امانت، و نه بهعنوان دیگر، ضامن است.
- امانتگذار هر وقت بخواهد میتواند امانت را پس بگیرد و همچنین امانتدار، هر وقت بخواهد میتواند امانت را به صاحبش برگرداند، و اگر مالک امانت را طلب کند و امانتدار با اینکه ردّ امانت برایش ممکن است، امانت را ندهد، ضامن است و بعد از آن حکم غصب را پیدا میکند؛ زیرا بدون رضایت مالک نزد او میماند.
- اگر انسان به صاحب مال بفهماند که برای نگهداری مال او حاضر نیست، چنانچه او مال را بگذارد و برود، و این شخص هم مال را برندارد و آن مال تلف شود، کسی که امانت را قبول نکرده ضامن نیست، ولی احتیاط مستحب آن است که اگر ممکن باشد آن را نگهداری نماید.
- اگر صاحب مال بمیرد و چند وارث داشته باشد، کسی که امانت را قبول کرده باید مال را به همه ورثه بدهد، یا به کسی بدهد که همه آنان گرفتن مال را به او واگذار کردهاند، پس اگر بدون اجازه دیگران تمام مال را به یکی از ورثه بدهد، ضامن سهم دیگران است.
- اگر از بچه یا دیوانه چیزی را بهطور امانت قبول کند، باید آن را به صاحبش بدهد و اگر آن چیز، مال خود بچه یا دیوانه است، باید به ولیّ او برساند و چنانچه مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد، ولی اگر برای اینکه مال از بین نرود آن را از بچه گرفته، چنانچه در نگهداری آن کوتاهی نکرده باشد، ضامن نیست.
- اگر کسی که امانت را قبول کرده بمیرد، یا دیوانه شود، وارث یا ولیّ او باید هرچه زودتر به صاحب مال اطلاع دهد، یا امانت را به او برساند.
- اگر صاحب مال دیوانه شود، کسی که امانت را قبول کرده باید فوراً امانت را به ولیّ او برساند و یا به ولیّ او خبر دهد، و اگر بدون عذر شرعی مال را به ولیّ او ندهد و از خبر دادن هم کوتاهی کند و مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
- اگر امانتگذار مالی را از امانتگیرنده غصب کرده، امانتگیرنده میتواند از مال امانت به همان مقدار بهعنوان تَقاصّ بردارد و پس ندهد، و اگر امانتگذار مال شخص دیگری را غصب کرده و آن را امانت گذاشته، پس بر امین واجب است آن مال را به غاصب پس ندهد، بلکه در صورت امکان باید از رسیدن آن به دست غاصب جلوگیری نماید، و اگر غاصب بمیرد و ورثه او امانت را مطالبه کنند، واجب است امین منکر وجود امانت شود، ولی در صورت علم به غصبی بودن جایز نیست آن را بهعنوان امانت قبول کند، مگر آنکه اطمینان داشته باشد که میتواند به مالک اصلی برگرداند.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] کسی که امانت را قبول میکند اگر در نگهداری آن کوتاهی نکند و تعدّی یعنی زیاده روی هم ننماید و اتّفاقاً آن مال تلف شود ضامن نیست.
- [آیت الله سیستانی] کسی که نمیتواند امانت را نگهداری نماید ، در صورتی که امانت گذار ملتفت حال او نباشد ، باید قبول نکند ، و اگر قبول کرد و تلف شد ، ضامن است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر صاحب مال برای نگهداری مال خود جایی را معین کند ولی به کسی که امانت را قبول کرده نگوید که آن را به جای دیگر نبر، چنان چه امانت دار احتمال دهد که در آنجا از بین برود، می تواند آن را به جای دیگری که مال در آنجا محفوظ تر است ببرد و چنان چه مال در آنجا تلف شود ضامن نیست.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر از بچه ای چیزی را به طور امانت قبول کند اگر آن چیز مال خود بچه است و ولیّ در امانت گذاشتن بچّه اجازه نداده باشد لازم است آن مال را به ولیّ او برساند و چنانچه در رساندن مال به آنان کوتاهی کند و تلف شود باید عوض آنرا بدهد ولی اگر برای این که مال از بین نرود آن را از بچه گرفته چنانچه در نگهداری آن کوتاهی نکرده باشد ضامن نیست و همچنین است اگر امانت گذار دیوانه باشد.
- [آیت الله اردبیلی] اگر صاحب مال برای نگهداری مال خود جایی را معیّن کند ولی به کسی که امانت را قبول کرده نگوید که: (آن را به جای دیگر نبر)، چنانچه امانتدار احتمال دهد که در آنجا از بین برود، باید آن را به جای دیگری که مال در آنجا محفوظتر است ببرد و چنانچه مال در جای اوّل تلف شود ضامن است، مگر آن که صاحب مال هم احتمال تلف شدن مال را در آنجا بدهد که در این صورت کسی که امانت را قبول کرده ضامن نیست.
- [امام خمینی] اگر صاحب مال برای نگهداری مال خود جایی را معین کند ولی به کسی که امانت را قبول کرده نگوید که آن را به جای دیگر نبر، چنانچه امانتدار احتمال دهد که در آنجا از بین میرود باید آن را به جای دیگری که مال در آنجا محفوظتر است ببرد، و چنانچه مال در آن جای اول تلف شود ضامن است مگر آن که صاحب مال هم احتمال تلف شدن مال را در آنجا بدهد که در این صورت کسی که امانت را قبول کرده ضامن نیست.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر انسان به صاحب مال بفهماند که برای نگهداری مال او حاضر نیست ، چنانچه او مال را بگذارد و برود و این شخص مال را برندارد وآن مال تلف شود ؛ کسی که امانت را قبول نکرده ضامن نیست ، ولی احتیاط مستحبّ آن است که اگر ممکن باشد آن را نگهداری نماید . ( مسذله 2328 ) کسی که چیزی را امانت می گذارد ، هر وقت بخواهد می تواند آن را پس بگیرد و کسی هم که امانت را قبول می کند ، هر وقت بخواهد می تواند آن را به صاحبش برگرداند .
- [آیت الله مظاهری] امانتدار و کسی که مال را امانت میگذارد باید هر دو رشید باشند پس اگر مال خود را به بچّه یا دیوانه به طور امانت بدهد و آن مال تلف شود بچّه یا دیوانه یا ولیّ آنها ضامن نیست.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر صاحب مال برای نگهدار ی مال خود جائی را معیّن کند ولی به کسی که امانت را قبول کرده نگوید که ان را به جای دیگر نبر ، چنانچه امانت دار احتمال دهد که در آنجا از بین می رود باید آن را به جای دیگری که مال در آنجا محفوظ تر است ببرد و چنانچه مال در انجا تلف شود ضامن نیست مگر آنکه صاحب مال هم احتمال تلف شدن مال را درآنجا بدهد در این صورت لازم نیست از انجا ببرد .
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر صاحب مال برای نگهداری مال خود جایی را نام ببرد و کسی که امانت را قبول کرده بداند آن محلّ در نظر صاحب مال خصوصیّتی نداشته، بلکه یکی از موارد حفظ آن بوده، میتواند آن را به جای دیگری ببرد که مال در آنجا محفوظتر یا مثل محلّ اوّلیست و چنانچه مال در آنجا تلف شود ضامن نیست.