http://www.islamquest.net

در آیات قرآن، سنت و احادیث اهل بیت (ع) فراوان مشاهده می شود که انسان ها را به فراگیری علم تشویق نموده اند، سؤال این جا است که آیا علم مورد تشویق و تأیید اسلام، شامل علوم دانشگاه ها و مؤسسات آموزشی و علوم بشری؛ مانند شیمی، فیزیک ، ریاضی و ... می شود، یا فقط علوم دینی و تفقه در دین مورد نظر است؟
پاسخ این پرسش زمانی روشن می شود که گستره و دایره حرکت و حضور دین در زندگی انسان، و هدف از خلقت وی شناخته شود. از آن جا که دین اسلام برای تمام ابعاد زندگی انسان دارای برنامه و قانون است و در مکتب حیات بخش اسلام، انسان خلیفه خدا در روی زمین است و خداوند تمام آنچه را در زمین و آسمان ها است مسخّر انسان گردانید و وی را نعمت عقل ارزانی داشت؛ بنابراین، این انسان - چه در جنبه فردی، یا اجتماعی- باید به آن وظیفه و مسؤلیت و به ابزارهایی که وی را به آن مقصد می رساند، آگاه باشد. از این رو، شناخت ابزار و وسائطی که بین او و خداوند ارتباط برقرار می کند و مایه تکاملش می شود، ضروری است و این همان علم دین است. همان گونه که شناخت امور مربوط به طبیعت و استفاده از آنها ضرورت دارد. امیر مؤمنان علی (ع) در این باره می فرماید: "علم بر چهار دسته است؛ 1. تفقه در دین برای شناخت خداوند، احکام و ...، 2. علم طب (پزشکی) برای سلامت جسم، 3. علم نحو (ادبیات) برای حفظ زبان از خطا و اشتباه، 4. علم نجوم و ستارگان برای شناخت زمان. پیامبر گرامی اسلام (ص) آن را در دو علم خلاصه کرده و فرموده است: "علم بر دو قسم است؛ 1. علم دین، 2. علم طب. بر این اساس فقهاء گفته اند: فراگیری علم یا بر انسان واجب عینی است، یا واجب کفایی، یا مستحب و یا حرام. 1. علمی که آموختنش بر هر انسان واجب است، آن علم خداشناسی، اثبات نبوّت پیامبر (ص) و امامت و معاد است. 2. علمی که فراگیری آن واجب کفایی است؛ عبارت است از: علم اصول فقه، کیفیت استدلال و اقامه برهان و علم طب برای معالجه انسان ها، علم ریاضی، به جهت نیاز در معاملات، تقسیم ارث و ... 3. دانشی که تعلیمش مستحب است، هر دانشی است که مردم به اندازه نیاز جامعه به فراگیری آن مشغول اند؛ یعنی به اندازه کافی متخصص در آن رشته وجود دارد. 4. علم حرام، هر علمی که آموختنش، به جهت قبحش از طرف شارع نهی شده است. مثل سحر، کهانت، قیافه و... .
عنوان سوال:

در آیات قرآن، سنت و احادیث اهل بیت (ع) فراوان مشاهده می شود که انسان ها را به فراگیری علم تشویق نموده اند، سؤال این جا است که آیا علم مورد تشویق و تأیید اسلام، شامل علوم دانشگاه ها و مؤسسات آموزشی و علوم بشری؛ مانند شیمی، فیزیک ، ریاضی و ... می شود، یا فقط علوم دینی و تفقه در دین مورد نظر است؟


پاسخ:

پاسخ این پرسش زمانی روشن می شود که گستره و دایره حرکت و حضور دین در زندگی انسان، و هدف از خلقت وی شناخته شود. از آن جا که دین اسلام برای تمام ابعاد زندگی انسان دارای برنامه و قانون است و در مکتب حیات بخش اسلام، انسان خلیفه خدا در روی زمین است و خداوند تمام آنچه را در زمین و آسمان ها است مسخّر انسان گردانید و وی را نعمت عقل ارزانی داشت؛ بنابراین، این انسان - چه در جنبه فردی، یا اجتماعی- باید به آن وظیفه و مسؤلیت و به ابزارهایی که وی را به آن مقصد می رساند، آگاه باشد. از این رو، شناخت ابزار و وسائطی که بین او و خداوند ارتباط برقرار می کند و مایه تکاملش می شود، ضروری است و این همان علم دین است. همان گونه که شناخت امور مربوط به طبیعت و استفاده از آنها ضرورت دارد. امیر مؤمنان علی (ع) در این باره می فرماید: "علم بر چهار دسته است؛ 1. تفقه در دین برای شناخت خداوند، احکام و ...، 2. علم طب (پزشکی) برای سلامت جسم، 3. علم نحو (ادبیات) برای حفظ زبان از خطا و اشتباه، 4. علم نجوم و ستارگان برای شناخت زمان. پیامبر گرامی اسلام (ص) آن را در دو علم خلاصه کرده و فرموده است: "علم بر دو قسم است؛ 1. علم دین، 2. علم طب. بر این اساس فقهاء گفته اند: فراگیری علم یا بر انسان واجب عینی است، یا واجب کفایی، یا مستحب و یا حرام. 1. علمی که آموختنش بر هر انسان واجب است، آن علم خداشناسی، اثبات نبوّت پیامبر (ص) و امامت و معاد است. 2. علمی که فراگیری آن واجب کفایی است؛ عبارت است از: علم اصول فقه، کیفیت استدلال و اقامه برهان و علم طب برای معالجه انسان ها، علم ریاضی، به جهت نیاز در معاملات، تقسیم ارث و ... 3. دانشی که تعلیمش مستحب است، هر دانشی است که مردم به اندازه نیاز جامعه به فراگیری آن مشغول اند؛ یعنی به اندازه کافی متخصص در آن رشته وجود دارد. 4. علم حرام، هر علمی که آموختنش، به جهت قبحش از طرف شارع نهی شده است. مثل سحر، کهانت، قیافه و... .





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین