http://www.islamquest.net

چرا در باب افعال صیغۀ امر فتحه می گیرد؟
مطابق قواعد و دستورات علم صرف در زبان عربی طریقۀ ساختن فعل امر بدین صورت است: ساختار فعل امر از فعل مضارع معلوم است؛ به این صورت که نخست حرف مضارع از اوّل آن حذف می شود، آن گاه اگر اولین حرف آن دارای حرکت باشد همان فعل امر است؛ مثل: کرّم و تکرّم که در مضارع تکرّم و تتکرّم بوده است، اما اگر پس از حرف مضارع، اولین حرف آن ساکن باشد، همزه ای به اوّل آن اضافه می شود و نگاه به عین الفعل (حرف دوم از حروف اصلی) آن حروف باقیمانده می کنیم، اگر ضمّه باشد این همزه ضمّه می گیرد، اما اگر فتحه یا کسره داشته باشد همزه کسره می گیرد.[1] اما با توجه به این که باب افعال دارای خصوصیتی است و آن این که همزۀ آن در ماضی (أکرم)، مصدر (إکرام) و امر (أکرِم) همزۀ قطع است؛ یعنی چون در وسط کلام واقع شود تلفّظ می شود و ما بعد خود را از ما قبل قطع می کند در نتیجه همزۀ امر آن که مفتوح است همان همزه مفتوحه ماضی می باشد نه همزه عارضی و حرکت بر طبق عین الفعل؛ زیرا آن را از مضارع اصلی می گیریم و مضارع اصلی باب افعال، تُأَفعِلُ است -أفعل یُأفعل- که چون در صیغۀ سیزده مضارع دو همزه جمع می شد (أأفعل) همزۀ باب افعال را – همزه دوم – به جهت برطرف کردن ثقالت و سنگینی از مضارع انداختند.[2] بنابر این، فتحۀ همزۀ امر باب افعال اصلی است و عارضی نیست.   [1] شرتونی، معلم رشید، مبادئ العربیة، قسم صرف، ص 24، مؤسسه انتشارات دار العلم، قم، چاپ نهم، 1424 ه ق. [2] طباطبائی، سید محمد رضا، صرف ساده به ضمیمۀ صرف مقدماتی، مبحث فعل امر، ص 167، مؤسسه انتشارات دار العلم، چاپ پنجاه و نهم، 1384ه ش.
عنوان سوال:

چرا در باب افعال صیغۀ امر فتحه می گیرد؟


پاسخ:

مطابق قواعد و دستورات علم صرف در زبان عربی طریقۀ ساختن فعل امر بدین صورت است:
ساختار فعل امر از فعل مضارع معلوم است؛ به این صورت که نخست حرف مضارع از اوّل آن حذف می شود، آن گاه اگر اولین حرف آن دارای حرکت باشد همان فعل امر است؛ مثل: کرّم و تکرّم که در مضارع تکرّم و تتکرّم بوده است،
اما اگر پس از حرف مضارع، اولین حرف آن ساکن باشد، همزه ای به اوّل آن اضافه می شود و نگاه به عین الفعل (حرف دوم از حروف اصلی) آن حروف باقیمانده می کنیم، اگر ضمّه باشد این همزه ضمّه می گیرد، اما اگر فتحه یا کسره داشته باشد همزه کسره می گیرد.[1]
اما با توجه به این که باب افعال دارای خصوصیتی است و آن این که همزۀ آن در ماضی (أکرم)، مصدر (إکرام) و امر (أکرِم) همزۀ قطع است؛ یعنی چون در وسط کلام واقع شود تلفّظ می شود و ما بعد خود را از ما قبل قطع می کند در نتیجه همزۀ امر آن که مفتوح است همان همزه مفتوحه ماضی می باشد نه همزه عارضی و حرکت بر طبق عین الفعل؛ زیرا آن را از مضارع اصلی می گیریم و مضارع اصلی باب افعال، تُأَفعِلُ است -أفعل یُأفعل- که چون در صیغۀ سیزده مضارع دو همزه جمع می شد (أأفعل) همزۀ باب افعال را – همزه دوم – به جهت برطرف کردن ثقالت و سنگینی از مضارع انداختند.[2] بنابر این، فتحۀ همزۀ امر باب افعال اصلی است و عارضی نیست.   [1] شرتونی، معلم رشید، مبادئ العربیة، قسم صرف، ص 24، مؤسسه انتشارات دار العلم، قم، چاپ نهم، 1424 ه ق. [2] طباطبائی، سید محمد رضا، صرف ساده به ضمیمۀ صرف مقدماتی، مبحث فعل امر، ص 167، مؤسسه انتشارات دار العلم، چاپ پنجاه و نهم، 1384ه ش.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین