دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی): اگر قبرستان مذکور زمین وقفی و ملک خصوصی کسی نبوده و همچنین از مکان‌های عمومی و مورد نیاز و استفاده اهالی در مناسبت‌ها نیز نباشد و ساخت مسجد هم در آن موجب هتک یا نبش قبرهای مسلمانان نشود، اشکال ندارد. دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی): اگر زمین؛ وقف برای دفن نباشد اشکال ندارد. دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): در صورتی می توان قبرستان را تبدیل به مسجد کرد که در حال حاضر به هیچ وجه اجازه دفن در آن جا ندهند و ساختن مسجد موجب نبش قبر مخصوصاً قبور علما نشود ولی نماز خواندن در آن مسجد به هر حال جایز است در ضمن توجه داشته باشید در صورتی که زمین وقف برای قبرستان شده باشد، تنها باید در همین مورد از آن استفاده شود، مگر این که دفن در آن به جهاتی امکان پذیر نباشد که در این صورت باید بفروشند و پول آن را صرف خرید زمینی جهت قبرستان کنند و آن را وقف نمایند و چنانچه به اندازه کافی قبرستان دارند، می توان از آن زمین برای مسجد و حسینیّه و کتابخانه و مانند آنها استفاده کرد. پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است: اگر زمین قبرستان وقف خاص برای قبرستان نباشد، یا مسجد به گونه ای ساخته شود که امکان دفن در این زمین از بین نرود – مثلاً در ارتفاع – و منعی در وقف نامه ی زمین برای این امر نباشد، بنا شدن مسجد در قبرستان بلامانع است. البته اگر زمین وقف خاص قبرستان باشد و مسجد مانع از دفن گردد، چنین چیزی جایز نیست، مگر این که امکان استفاده از زمین به عنوان قبرستان به دلایلی، مانند قرار گرفتن زمین در منطقه ی مسکونی و احتمال سرایت آلودگی، از بین برود و بنا بر نظر فقیه جامع الشرایط کاربری زمین از قبرستان به مسجد تغییر یابد. لینک به سایت استفتائات این سؤال، پاسخ تفصیلی ندارد.
دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی): اگر قبرستان مذکور زمین وقفی و ملک خصوصی کسی نبوده و همچنین از مکانهای عمومی و مورد نیاز و استفاده اهالی در مناسبتها نیز نباشد و ساخت مسجد هم در آن موجب هتک یا نبش قبرهای مسلمانان نشود، اشکال ندارد. دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی): اگر زمین؛ وقف برای دفن نباشد اشکال ندارد. دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): در صورتی می توان قبرستان را تبدیل به مسجد کرد که در حال حاضر به هیچ وجه اجازه دفن در آن جا ندهند و ساختن مسجد موجب نبش قبر مخصوصاً قبور علما نشود ولی نماز خواندن در آن مسجد به هر حال جایز است در ضمن توجه داشته باشید در صورتی که زمین وقف برای قبرستان شده باشد، تنها باید در همین مورد از آن استفاده شود، مگر این که دفن در آن به جهاتی امکان پذیر نباشد که در این صورت باید بفروشند و پول آن را صرف خرید زمینی جهت قبرستان کنند و آن را وقف نمایند و چنانچه به اندازه کافی قبرستان دارند، می توان از آن زمین برای مسجد و حسینیّه و کتابخانه و مانند آنها استفاده کرد. پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است: اگر زمین قبرستان وقف خاص برای قبرستان نباشد، یا مسجد به گونه ای ساخته شود که امکان دفن در این زمین از بین نرود – مثلاً در ارتفاع – و منعی در وقف نامه ی زمین برای این امر نباشد، بنا شدن مسجد در قبرستان بلامانع است. البته اگر زمین وقف خاص قبرستان باشد و مسجد مانع از دفن گردد، چنین چیزی جایز نیست، مگر این که امکان استفاده از زمین به عنوان قبرستان به دلایلی، مانند قرار گرفتن زمین در منطقه ی مسکونی و احتمال سرایت آلودگی، از بین برود و بنا بر نظر فقیه جامع الشرایط کاربری زمین از قبرستان به مسجد تغییر یابد. لینک به سایت استفتائات این سؤال، پاسخ تفصیلی ندارد.
- [آیت الله خامنه ای] ساخت مسجد در قبرستان متروکه
- [آیت الله بهجت] آیا در قبرستانی که زمین آن وقف قبرستان شده، می توان مسجد ساخت؟ و اگر مسجدی ساخته شود، آیا نماز خواندن در آن صحیح است؟
- [آیت الله خامنه ای] قبرستان متروکی در وسط شهر وجود دارد که وقفیت آن معلوم نیست، آیا ساخت مسجد در آن جایز است؟
- [آیت الله نوری همدانی] در شهر همدان قبرستان متروکهای است که حدود شصت سال قبل، زمین آن برای قبرستان خریداری شده است و قسمتی از این قبرستان را شهرداری همدان جهت احداث مسجد به اهالی محل واگذار نموده است که ساخت مسجد نیز - به علّت اینکه فاصله زمین مورد نظر با مسجد جامع محلّ حدود یک کیلومتر میباشد - ضرورت دارد، لکن هنوز صورت قبرها باقی است، نظر حضرتعالی در باره ساخت مسجد در این محل مذکور چیست؟
- [آیت الله بهجت] آیا زمین موقوفه برای قبرستان یا غیر آن را می توان مسجد کرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا می توان در طبقه دوم مسجد، حسینیه و مانند آن ساخت؟
- [آیت الله بهجت] آیا می توان سهم امام را در ساخت مسجد و حسینیّه هزینه کرد؟
- [آیت الله جوادی آملی] یک) در وسط قبرستان مخروبهای، سه باب مدرسه ساخته شده و آن را به دو بخش تقسیم کرده است. در بخشی از قبرستان حدود صد سال است که مردهای دفن نشده است و نشانی از قبور احتمالی در آن وجود ندارد آیا میتوان در این قسمت، مسجد بنا کرد؟ دو) هنگام پی کند برای ساخت مسجد در قبرستان مخروبه، استخوانهای میت مؤمن از زیر خاک بیرون آمد، اکنون تکلیف چیست؟ سه) چنانکه در سؤال نخست گفته شد، این قبرستان به دو بخش تقسیم شده است؛ در قسمتی که آثار و نشانههای قبور نمایان است ولی اکنون مردهای در آن دفن نمیشود، قرار است پارک یا فضای آموزشی یا مسجد ساخته شود آیا میتوان برای ساخت مسجد نبش قبر کرد؟ پاسخ یک: الف) در قسمتی که در آن قبور مسلمین است، نمیشود مسجد ساخت. ب) در قسمتی که در آن آثار، قبر وجود ندارد و جدا از قبرستان محسوب میشود، ساختن مسجد، جایز است. پاسخ دو: الف) آنچه از بدنِ مؤمن در هنگام کندن زمین، ظاهر شد، باید دفن شود. ب) اگر نشانه قبرستان بودنِ زمین، معلوم شد، نمیتوان در آن مسجد ساخت. ج) اگر زمین قبرستان متروک باشد، به طوری که در آن مرده دفن نمیشود، ساختن نمازخانه، جایز است. پاسخ سه:
- [آیت الله سبحانی] آیا می توان زکات اموال را در مورد ساخت مسجد و یا تزویج فرزند و تحصیل مصرف نمود؟
- [آیت الله سبحانی] اگر زمینی وقف ساخت مسجد شود آیا می توان طبقه زیر آن را سرویس بهداشتی قرار داد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] مسجدی که خراب نشده و قابل استفاده است اگر نیاز به توسعه دارد می توان آن را خراب کرد و بهتر و بزرگتر ساخت.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] دفن مسلمان در قبرستان کفار و دفن کافر در قبرستان مسلمانان بنا بر احتیاط جایز نیست.
- [آیت الله علوی گرگانی] دفن مسلمان در قبرستان کفّار ودفن کافر در قبرستان مسلمانان جائز نیست.
- [آیت الله شبیری زنجانی] دفن مسلمان، در قبرستان کفار و دفن کافر در قبرستان مسلمانان جایز نیست.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . دفن مسلمان، در قبرستان کفار و دفن کافر، در قبرستان مسلمانان جایز نیست.
- [آیت الله مظاهری] دفن مسلمان در قبرستان کفّار و دفن کافر در قبرستان مسلمانان جایز نیست.
- [آیت الله سبحانی] دفن مسلمان، در قبرستان کفّار و دفن کافر در قبرستان مسلمانان جایز نیست.
- [آیت الله وحید خراسانی] دفن مسلمان در قبرستان کفار و دفن کافر در قبرستان مسلمانان جایز نیست
- [آیت الله سیستانی] دفن مسلمان در قبرستان کفّار ، و دفن کافر در قبرستان مسلمانان جایز نیست .
- [امام خمینی] دفن مسلمان در قبرستان کفار و دفن کافر در قبرستان مسلمانان جایز نیست.