اختلافات احکام زکات بین شیعه و اهل سنت در چیست؟

زکات یکی از واجبات الهی و از فروع دین است که در قرآن کریم بر آن بسیار تأکید شده است.[1] از این‌رو؛ تمام مذاهب اسلامی در وجوب آن اشتراک نظر دارند و در احکام و مسائل کلی آن نیز اختلاف چندانی بین آنها نیست، با این وجود به برخی از شباهت‌ها و اختلاف‌هایی که در جزئیات وجود دارد اشاره می‌کنیم.
الف. شرایط وجوب زکات از نگاه فریقین
مذهب شیعه:
1. مالک؛ باید بالغ، عاقل و آزاد باشد و بتواند در آن مالی که زکاتش واجب است، تصرف کند.[2] در غیر این صورت زکات واجب نیست.
2. مال مورد نظر به مقدار نصاب باید برسد.[3]
مذهب اهل سنت:
1. از شرایط وجوب زکات بلوغ و عقل است و بر طفل و مجنون زکات واجب نیست، اما ولیّ و سرپرست آنها باید زکات را از اموالشان بدهد (فقط مذهب حنفی مخالف این مطلب است).[4]
2. مال مورد نظر به مقدار نصاب باید برسد.[5]
ب. اموالی که به آن زکات تعلق می‌گیرد
در این‌که شتر، گاو و گوسفند متعلق زکات هستند، بین مذاهب اتفاق نظر وجود دارد. همچنین اتفاق نظر وجود دارد که در اسب و قاطر و الاغ؛ زکات نیست و تنها مذهب حنفی در اسب نیز زکات را واجب دانسته است.[6]
همچنین در طلا و نقره بین مذاهب اتفاق نظر وجود دارد که بدان تنها خمس تعلق می‌گیرد. شیعه معتقد است که زکات فقط در مسکوکات است نه در شِمش طلا یا طلاهای زینتی اما چهار مذهب اهل سنت اتفاق نظر دارند که در شمش طلا (طلای غیر مسکوک و غیر زینتی) زکات واجب است اما در این‌که آیا در طلای زینتی هم زکات واجب است یا نه؟ اختلاف دارند.[7]
ج. زکات زراعت و میوه‌ها
حنفیه می‌گویند: در تمام چیزهایی که از زمین می‌روید به‌جز چوب و گیاه خشک و نِی زکات واجب است.
مالکیه و شافعیه نیز می‌گویند: زکات در همه چیزهایی که قابلیت ذخیره‌سازی برای مئونه خانواده را دارد؛ مانند گندم، جو، خرما، کشمش و... واجب است.
حنابله می‌گویند: در هر زراعت یا میوه‌ای که قابلت کیل و وزن شدن داشته باشد؛ زکات واجب است.
مذهب شیعه بر این نظر است که: زکات فقط در گندم و جو و خرما و کشمش واجب است.[8]
د. زکات مال التجاره
در بین مذاهب اهل سنت اتفاق نظر وجود دارد که به مال التجاره (مالی که با آن تجارت و کسب سود می‌کنند) زکات تعلق می‌گیرد. ولی در مذهب امامیه چنین چیزی واجب نیست.[9]
ه. مستحقین زکات
با توجه به این‌که در قرآن می‌فرماید: «زکات‌ها، مخصوص فقرا و مساکین و کارکنانی است که برای [جمع‌آوری] آن زحمت می‌کشند، و کسانی که برای جلب محبّتشان اقدام می‌شود، و برای [آزادی] بردگان، و [ادای دین] بدهکاران، و در راه [تقویت آیین] خدا، و واماندگان در راه؛ این، یک فریضه [مهم] الهی است؛ و خداوند دانا و حکیم است».[10]
تمام مذاهب اسلامی اتفاق نظر دارند که مستحقین زکات؛ همین هشت صنف موجود در این آیه هستند. البته نظرات مذاهب نسبت به تعریف و توضیح این هشت صنف مختلف و متفاوت است.[11]   [1] . بقره، 43؛ ر. ک: «معنای لغوی و اصطلاحی زکات و دلیل اهمیت آن در قرآن»، سؤال 29768. [2] . خمینی، سید روح الله، توضیح المسائل، ص 383، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول‌، 1426ق. [3] . همان. [4] . جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی مذاهب الاربعه ، ج 1، ص 328، بیروت، المکتبه العصریه، 1426ق. [5] . همان، ص 330 [6] . مغنیه، محمد جواد، الفقه علی مذاهب الخمسه، ص 169، تهران، مؤسسه الصادق، 1377ش. [7] . همان، ص 173 [8] . همان، ص 174. [9] . همان، ص 174؛ ر. ک: «موارد تعلّق زکات واجب و مستحب»، سؤال 9422. [10] . توبه، 60. [11] . ر. ک: الفقه علی مذاهب الخمسه، ص 177.