اذان و اقامه
این مقاله درباره اذان و اقامه که ذکرهای مخصوص اعلان وقت نماز و آمادگی برای آن می‌باشد است.
آیا گفتن اذان و اقامه برای زنان مستحب است؟ اگر مستحب نیست، بجای آن چه ذکری را باید بگوید؟
استحباب اذان و اقامه برای مردان در شریعت امری قطعی و یقینی است.[1] اما در مورد استحباب آن برای زنان، کمی تفاوت وجود دارد. نخست روایات این موضوع را ذکر می‌کنیم: امام صادق(ع) فرمود: خانم‌ها به‌جای اقامه بگویند: "الله اکبر. أشهد أن لا إله إلا الله و أشهد أن محمداً عبدُهُ و رسولُه".[2] از حضرتشان در روایت دیگری پرسیده می‌شود که آیا زنان برای نماز خود اذان بگویند؟ ایشان در پاسخ می‌فرمایند: «اگر انجام دهد؛ کار نیکویی انجام داده است و اگر انجام ندهد و تنها تکبیر (الله اکبر) بگوید و شهادت به وحدانیت خداوند دهد و بگوید محمد رسول خدا است، کفایت می‌کند».[3] در روایت دیگری، زراره از امام صادق(ع) پرسید آیا زنان باید اذان بگویند؟ امام: «اگر شهادتین را بگوید کفایت می‌کند».[4] و در حدیث دیگری امام صادق(ع) فرمود: «بر زنان أذان و اقامه نیست، هرگاه اذان قبیله را بشنود بدان اکتفا ‌کند، و کافی است که شهادتین را بگویند، اما اگر أذان و اقامه بگویند فضیلت بیشتری دارد».[5] در مجموع این روایات، می‌توان حکم اذان و اقامه برای زنان را این‌گونه دانست: 1. اصل استحباب اذان و اقامه برای زنان وجود دارد و این عمل مشروعیت دارد؛ به این معنا که اگر زنان اذان و اقامه را به صورت کامل بگویند، اصل استحباب برای آنان باقی مانده و برای این فعل ثواب داده می‌شوند.[6] 2. این استحباب برای مردان تأکید بسیار دارد، اما برای زنان این استحباب بدون تأکید بوده و نمی‌توان برای زنان گفتن اذان و اقامه را مستحب مؤکّد دانست.[7] 3. همان‌گونه که در روایات آمده، زنان با گفتن بخشی از اذان و اقامه می‌توانند به استحباب عمل کنند. البته در مقدار آن کمی اختلاف نظر وجود دارد. شیخ انصاری در این مسئله چنین نظر داده است: «به زنان رخصت داده شده که در اذان به تکبیر و شهادتین، بلکه تنها به شهادتین اکتفا کنند و در اقامه نیز تنها اللَّه اکبر، اشهد ان لا اله الا اللَّه و انّ محمداً عبده و رسوله بگویند».[8] [1] . نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق، مصحح، قوچانی، عباس، آخوندی، علی، ج 9، ص 4، بیروت،‌ دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق؛ حسینی عاملی، سید جواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، ج 6،‌ ص 367، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، بی تا. [2] . «إِقَامَةُ الْمَرْأَةِ أَنْ تُکَبِّرَ وَ تَشْهَدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 6، ص 126، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [3] . «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنِ الْمَرْأَةِ تُؤَذِّنُ‏ لِلصَّلَاةِ فَقَالَ حَسَنٌ إِنْ فَعَلَتْ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ أَجْزَأَهَا أَنْ تُکَبِّرَ وَ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ(ص)»؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج 2، ص 58، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 81، ص 115، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق. [4] . «زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع النِّسَاءُ عَلَیْهِنَّ أَذَانٌ فَقَالَ إِذَا شَهِدَتِ الشَّهَادَتَیْنِ فَحَسْبُهَا»؛ تهذیب الأحکام، ج ‏2، ص 58؛ فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج 7، ص 614، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(ع)، اصفهان، چاپ اول، 1406ق. [5] . «الصَّادِقُ(ع): ‏لَیْسَ عَلَی الْمَرْأَةِ أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ إِذَا سَمِعَتْ أَذَانَ الْقَبِیلَةِ وَ تَکْفِیهَا الشَّهَادَتَانِ وَ لَکِنْ إِذَا أَذَّنَتْ وَ أَقَامَتْ فَهُوَ أَفْضَلُ»؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 298، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق؛ شیخ حرّ عاملی، هدایة الامة إلی أحکام الأئمة(منتخب المسائل)، ج 2، ص 249، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1412ق. [6] . ر.ک: امام خمینی، توضیح المسائل(محشّی)، گردآورنده، بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 518، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 5، ص 405، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق؛ مجلسی، محمد باقر، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، محقق، مصحح، رجائی‌، مهدی، ج 3، ص 475، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1406ق. [7] . مجلسی اول، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه، طباطبائی، سید فضل الله، ‌ج 2، ص 475، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، 1406ق. [8] . شیخ انصاری، مرتضی، صراط النجاة(محشّی)، محقق، مصحح، فلاح‌زاده‌، محمد حسین، ص 218، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415ق.
استحباب اذان و اقامه برای مردان در شریعت امری قطعی و یقینی است.[1] اما در مورد استحباب آن برای زنان، کمی تفاوت وجود دارد. نخست روایات این موضوع را ذکر می‌کنیم: امام صادق(ع) فرمود: خانم‌ها به‌جای اقامه بگویند: "الله اکبر. أشهد أن لا إله إلا الله و أشهد أن محمداً عبدُهُ و رسولُه".[2] از حضرتشان در روایت دیگری پرسیده می‌شود که آیا زنان برای نماز خود اذان بگویند؟ ایشان در پاسخ می‌فرمایند: «اگر انجام دهد؛ کار نیکویی انجام داده است و اگر انجام ندهد و تنها تکبیر (الله اکبر) بگوید و شهادت به وحدانیت خداوند دهد و بگوید محمد رسول خدا است، کفایت می‌کند».[3] در روایت دیگری، زراره از امام صادق(ع) پرسید آیا زنان باید اذان بگویند؟ امام: «اگر شهادتین را بگوید کفایت می‌کند».[4] و در حدیث دیگری امام صادق(ع) فرمود: «بر زنان أذان و اقامه نیست، هرگاه اذان قبیله را بشنود بدان اکتفا ‌کند، و کافی است که شهادتین را بگویند، اما اگر أذان و اقامه بگویند فضیلت بیشتری دارد».[5] در مجموع این روایات، می‌توان حکم اذان و اقامه برای زنان را این‌گونه دانست: 1. اصل استحباب اذان و اقامه برای زنان وجود دارد و این عمل مشروعیت دارد؛ به این معنا که اگر زنان اذان و اقامه را به صورت کامل بگویند، اصل استحباب برای آنان باقی مانده و برای این فعل ثواب داده می‌شوند.[6] 2. این استحباب برای مردان تأکید بسیار دارد، اما برای زنان این استحباب بدون تأکید بوده و نمی‌توان برای زنان گفتن اذان و اقامه را مستحب مؤکّد دانست.[7] 3. همان‌گونه که در روایات آمده، زنان با گفتن بخشی از اذان و اقامه می‌توانند به استحباب عمل کنند. البته در مقدار آن کمی اختلاف نظر وجود دارد. شیخ انصاری در این مسئله چنین نظر داده است: «به زنان رخصت داده شده که در اذان به تکبیر و شهادتین، بلکه تنها به شهادتین اکتفا کنند و در اقامه نیز تنها اللَّه اکبر، اشهد ان لا اله الا اللَّه و انّ محمداً عبده و رسوله بگویند».[8] [1] . نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق، مصحح، قوچانی، عباس، آخوندی، علی، ج 9، ص 4، بیروت،‌ دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق؛ حسینی عاملی، سید جواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، ج 6،‌ ص 367، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، بی تا. [2] . «إِقَامَةُ الْمَرْأَةِ أَنْ تُکَبِّرَ وَ تَشْهَدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 6، ص 126، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [3] . «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنِ الْمَرْأَةِ تُؤَذِّنُ‏ لِلصَّلَاةِ فَقَالَ حَسَنٌ إِنْ فَعَلَتْ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ أَجْزَأَهَا أَنْ تُکَبِّرَ وَ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ(ص)»؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج 2، ص 58، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 81، ص 115، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق. [4] . «زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع النِّسَاءُ عَلَیْهِنَّ أَذَانٌ فَقَالَ إِذَا شَهِدَتِ الشَّهَادَتَیْنِ فَحَسْبُهَا»؛ تهذیب الأحکام، ج ‏2، ص 58؛ فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج 7، ص 614، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(ع)، اصفهان، چاپ اول، 1406ق. [5] . «الصَّادِقُ(ع): ‏لَیْسَ عَلَی الْمَرْأَةِ أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ إِذَا سَمِعَتْ أَذَانَ الْقَبِیلَةِ وَ تَکْفِیهَا الشَّهَادَتَانِ وَ لَکِنْ إِذَا أَذَّنَتْ وَ أَقَامَتْ فَهُوَ أَفْضَلُ»؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 298، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق؛ شیخ حرّ عاملی، هدایة الامة إلی أحکام الأئمة(منتخب المسائل)، ج 2، ص 249، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1412ق. [6] . ر.ک: امام خمینی، توضیح المسائل(محشّی)، گردآورنده، بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 518، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 5، ص 405، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق؛ مجلسی، محمد باقر، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، محقق، مصحح، رجائی‌، مهدی، ج 3، ص 475، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1406ق. [7] . مجلسی اول، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه، طباطبائی، سید فضل الله، ‌ج 2، ص 475، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، 1406ق. [8] . شیخ انصاری، مرتضی، صراط النجاة(محشّی)، محقق، مصحح، فلاح‌زاده‌، محمد حسین، ص 218، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415ق.
عنوان سوال:
آیا گفتن اذان و اقامه برای زنان مستحب است؟ اگر مستحب نیست، بجای آن چه ذکری را باید بگوید؟
پاسخ:
استحباب اذان و اقامه برای مردان در شریعت امری قطعی و یقینی است.[1] اما در مورد استحباب آن برای زنان، کمی تفاوت وجود دارد. نخست روایات این موضوع را ذکر می‌کنیم:
امام صادق(ع) فرمود: خانم‌ها به‌جای اقامه بگویند: "الله اکبر. أشهد أن لا إله إلا الله و أشهد أن محمداً عبدُهُ و رسولُه".[2]
از حضرتشان در روایت دیگری پرسیده می‌شود که آیا زنان برای نماز خود اذان بگویند؟ ایشان در پاسخ می‌فرمایند: «اگر انجام دهد؛ کار نیکویی انجام داده است و اگر انجام ندهد و تنها تکبیر (الله اکبر) بگوید و شهادت به وحدانیت خداوند دهد و بگوید محمد رسول خدا است، کفایت می‌کند».[3]
در روایت دیگری، زراره از امام صادق(ع) پرسید آیا زنان باید اذان بگویند؟ امام: «اگر شهادتین را بگوید کفایت می‌کند».[4]
و در حدیث دیگری امام صادق(ع) فرمود: «بر زنان أذان و اقامه نیست، هرگاه اذان قبیله را بشنود بدان اکتفا کند، و کافی است که شهادتین را بگویند، اما اگر أذان و اقامه بگویند فضیلت بیشتری دارد».[5]
در مجموع این روایات، می‌توان حکم اذان و اقامه برای زنان را این‌گونه دانست:
1. اصل استحباب اذان و اقامه برای زنان وجود دارد و این عمل مشروعیت دارد؛ به این معنا که اگر زنان اذان و اقامه را به صورت کامل بگویند، اصل استحباب برای آنان باقی مانده و برای این فعل ثواب داده می‌شوند.[6]
2. این استحباب برای مردان تأکید بسیار دارد، اما برای زنان این استحباب بدون تأکید بوده و نمی‌توان برای زنان گفتن اذان و اقامه را مستحب مؤکّد دانست.[7]
3. همان‌گونه که در روایات آمده، زنان با گفتن بخشی از اذان و اقامه می‌توانند به استحباب عمل کنند. البته در مقدار آن کمی اختلاف نظر وجود دارد. شیخ انصاری در این مسئله چنین نظر داده است: «به زنان رخصت داده شده که در اذان به تکبیر و شهادتین، بلکه تنها به شهادتین اکتفا کنند و در اقامه نیز تنها اللَّه اکبر، اشهد ان لا اله الا اللَّه و انّ محمداً عبده و رسوله بگویند».[8] [1] . نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق، مصحح، قوچانی، عباس، آخوندی، علی، ج 9، ص 4، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق؛ حسینی عاملی، سید جواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، ج 6، ص 367، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، بی تا. [2] . «إِقَامَةُ الْمَرْأَةِ أَنْ تُکَبِّرَ وَ تَشْهَدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 6، ص 126، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [3] . «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنِ الْمَرْأَةِ تُؤَذِّنُ لِلصَّلَاةِ فَقَالَ حَسَنٌ إِنْ فَعَلَتْ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ أَجْزَأَهَا أَنْ تُکَبِّرَ وَ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ(ص)»؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج 2، ص 58، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 81، ص 115، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق. [4] . «زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع النِّسَاءُ عَلَیْهِنَّ أَذَانٌ فَقَالَ إِذَا شَهِدَتِ الشَّهَادَتَیْنِ فَحَسْبُهَا»؛ تهذیب الأحکام، ج 2، ص 58؛ فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج 7، ص 614، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(ع)، اصفهان، چاپ اول، 1406ق. [5] . «الصَّادِقُ(ع): لَیْسَ عَلَی الْمَرْأَةِ أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ إِذَا سَمِعَتْ أَذَانَ الْقَبِیلَةِ وَ تَکْفِیهَا الشَّهَادَتَانِ وَ لَکِنْ إِذَا أَذَّنَتْ وَ أَقَامَتْ فَهُوَ أَفْضَلُ»؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 298، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق؛ شیخ حرّ عاملی، هدایة الامة إلی أحکام الأئمة(منتخب المسائل)، ج 2، ص 249، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1412ق. [6] . ر.ک: امام خمینی، توضیح المسائل(محشّی)، گردآورنده، بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 518، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 5، ص 405، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق؛ مجلسی، محمد باقر، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، محقق، مصحح، رجائی، مهدی، ج 3، ص 475، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1406ق. [7] . مجلسی اول، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه، طباطبائی، سید فضل الله، ج 2، ص 475، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، 1406ق. [8] . شیخ انصاری، مرتضی، صراط النجاة(محشّی)، محقق، مصحح، فلاح‌زاده، محمد حسین، ص 218، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415ق.
- [آیت الله خامنه ای] می خواستم بدانم اگر در نماز ذکری را بجای ذکر دیگر بگوییم مثلاً ذکر سجده را بجای رکوع یا بجای تسبیحات اربعه حمد را بخوانیم حکم چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا گفتن اذان و اقامه، در نمازهای مستحبّی یا در غیر حالت نماز، باز هم مستحب است یا خیر؟
- [آیت الله بهجت] آیا اذان و اقامه ای که توسط امام جماعت گفته می شود، از اذان و اقامه مأمومین کفایت می کند؟
- [آیت الله بهجت] معنی "استقبال در اذان و اقامه" چیست؟ آیا "استقبال" در اذان و اقامه شرط است یا خیر؟
- [سایر] 1. اگر کسی بین اجزای اذان و اقامه حرف دیگری بزند یا اینکه اذان و اقامه بگوید و چیزی بگوید (مثلاً جواب تلفن یا جواب کسی را بدهد)، آیا آن اذان یا اقامه باطل می‌شود؟ 2. به صورت کلی بین اذان و اقامه تا نماز تا چند دقیقه اگر فاصله شود آن اذان باطل است و باید از اول بگوید؟ اگر اذان و اقامه را بگوید بعد یک کار مختصر چهار پنج دقیقهای پیش آید آیا لازم است دوباره بگوید؟
- [آیت الله بهجت] چه ذکری در قنوت مستحب است خوانده شود؟
- [آیت الله بهجت] کسی که مقیّد به اذان و اقامه در نمازهای یومیّه نیست، اگر در جمعی قرار گرفته و اذان و اقامه بگوید، آیا اذان و اقامه او باطل است؟ در صورت بطلان اذان و اقامه نماز او نیز باطل می شود یا نه؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا جمله أشهد أنّ علیّاً ولیّ الله جزء اذان و اقامه است؟ و آیا گفتن (اشرف الانبیاء والمرسلین) در اذان و اقامه صحیح است؟
- [آیت الله بهجت] آیا نماز قضا اذان و اقامه دارد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در نمازهای یومیه که باید اذان و اقامه گفته شود اگر اذان را از رادیو بشنود و خود اقامه بگوید نماز چگونه است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در جماعتی که مردان و زنان شرکت دارند اذان و اقامه نماز جماعت را باید مرد بگوید، ولی در جماعت زنان اذان و اقامه زنان کافی است.
- [آیت الله نوری همدانی] چیزهائی که در نماز یومیه واجب و مستحب است ، در نماز آیات هم واجب و مستحب می باشد ولی در نما ز آیات مستحب است بجای اذان و اقامه سه مرتبه به قصد امید ثواب بگویند الصلاهُ .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود مستحب است دوباره برای آن نماز، اذان و اقامه بگوید.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد، که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود، مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، مستحب است دوباره برای آن نماز اذان و اقامه بگوید.
- [آیت الله نوری همدانی] باید بین اذان و اقامه ندهد و اگر بین آنها بقدری فاصله دهد که اذانی را گفته اذان این اقامه حساب نشود ، مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز بقدری فاصله دهد فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود ، مستحب است دوباره برای آن نماز ، اذان و اقامه بگوید .
- [امام خمینی] باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بین آنها بقدری فاصله دهد که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز بقدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، مستحب است دوباره برای آن نماز، اذان و اقامه بگوید.
- [آیت الله اردبیلی] باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد که اذانی که گفته، اذان این اقامه حساب نشود، مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشوند، مستحب است دوباره برای آن نماز اذان و اقامه بگوید.
- [آیت الله مظاهری] باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود، مستحبّ است دوباره اذان و اقامه را بگوید و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، مستحب است دوباره برای آن نماز، اذان و اقامه بگوید.
- [آیت الله سبحانی] باید بین اذان و اقامه فاصله نیندازد و اگر بین آنها به قدری فاصله بیفتد، که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود، مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله بیندازد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، مستحب است دوباره برای آن نماز، اذان و اقامه بگوید.
- [آیت الله بروجردی] باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود، مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامة آن نماز حساب نشود، مستحب است دوباره برای آن نماز اذان و اقامه بگوید.