عدول از نماز جماعت به فرادی با داشتن عذر، در هر جای نماز، جایز است، ولی اگر این امر در حال اختیار و بدون عذر باشد نظر مراجع تقلید درباره‌ی آن، متفاوت است: 1. عده‌ای عدول را جایز دانسته، ولی اگر از ابتدا قصد عدول داشته باشد، آن را خلاف احتیاط استحبابی می‌دانند.[1] 2. گروهی نیز می‌گویند اگر از ابتدا قصد عدول نداشته باشد اشکالی ندارد، ولی اگر در ابتدای نماز قصد عدول کند، بنابر احتیاط، جایز نیست.[2] 3. برخی هم عدول از نماز جماعت به فرادا را بنا بر احتیاط، مطلقاً (خواه از اوّل تصمیم بر این کار داشته باشد یا در اثنای نماز) جایز ندانسته‌اند.[3] شایان ذکر است، بر فرض عدم جواز عدول، اگر کسی نیت فرادا کند، نماز جماعت وی باطل شده است، ولی اگر به وظیفه شخصی که نماز فرادا می‌خواند عمل کرده باشد، نماز او به فرادا صحیح است.[4] [1] . آیات عظام امام خمینی، اراکی، خامنه‌ای، شبیری، فاضل، نوری، بهجت؛ ر.ک: امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج‌1، ص 777، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، 1424ق؛ امام خمینی، سید روح اللّٰه، نجاة العباد، ص 145، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ایران، اول، 1422 ه‍ ق. [2] . آیات عظام خویی، تبریزی، وحید؛ تبریزی، جواد، استفتائات جدید، ج‌2، ص 103، قم، اول، بی‌تا؛ وحید خراسانی، حسین، توضیح المسائل، ص 281، م 1431، مدرسه امام باقر علیه السلام، قم، نهم، 1428 ه‍ ق؛ امام خمینی، توضیح المسائل، ج‌1، ص 777. [3] . آیات عظام گلپایگانی، صافی، سیستانی و مکارم؛ البته آیت الله مکارم شیرازی در این باره فتوا به عدم جواز می‌دهند. [4] . ر.ک: امام خمینی، توضیح المسائل، ج‌1، ص 777، ذیل مسئله 1423.
در چه حالتهایی میتوان نماز جماعت را به فرادا تغییر داد؟ آیا اساساً چنین کاری جایز است؟ یعنی در هر حالی میتوان این کار را انجام داد؟
عدول از نماز جماعت به فرادی با داشتن عذر، در هر جای نماز، جایز است، ولی اگر این امر در حال اختیار و بدون عذر باشد نظر مراجع تقلید دربارهی آن، متفاوت است:
1. عدهای عدول را جایز دانسته، ولی اگر از ابتدا قصد عدول داشته باشد، آن را خلاف احتیاط استحبابی میدانند.[1]
2. گروهی نیز میگویند اگر از ابتدا قصد عدول نداشته باشد اشکالی ندارد، ولی اگر در ابتدای نماز قصد عدول کند، بنابر احتیاط، جایز نیست.[2]
3. برخی هم عدول از نماز جماعت به فرادا را بنا بر احتیاط، مطلقاً (خواه از اوّل تصمیم بر این کار داشته باشد یا در اثنای نماز) جایز ندانستهاند.[3]
شایان ذکر است، بر فرض عدم جواز عدول، اگر کسی نیت فرادا کند، نماز جماعت وی باطل شده است، ولی اگر به وظیفه شخصی که نماز فرادا میخواند عمل کرده باشد، نماز او به فرادا صحیح است.[4] [1] . آیات عظام امام خمینی، اراکی، خامنهای، شبیری، فاضل، نوری، بهجت؛ ر.ک: امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنیهاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج1، ص 777، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، 1424ق؛ امام خمینی، سید روح اللّٰه، نجاة العباد، ص 145، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ایران، اول، 1422 ه ق. [2] . آیات عظام خویی، تبریزی، وحید؛ تبریزی، جواد، استفتائات جدید، ج2، ص 103، قم، اول، بیتا؛ وحید خراسانی، حسین، توضیح المسائل، ص 281، م 1431، مدرسه امام باقر علیه السلام، قم، نهم، 1428 ه ق؛ امام خمینی، توضیح المسائل، ج1، ص 777. [3] . آیات عظام گلپایگانی، صافی، سیستانی و مکارم؛ البته آیت الله مکارم شیرازی در این باره فتوا به عدم جواز میدهند. [4] . ر.ک: امام خمینی، توضیح المسائل، ج1، ص 777، ذیل مسئله 1423.
- [آیت الله خامنه ای] تغییر نیّت در اثنای نماز جماعت به فرادا چه حکمی دارد؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا در نماز جماعت اهل سنّت در مکه و مدینه هم میتوان برای درک ثواب، در تشهد آخر اقتدا کرد و بدون تکبیر مجدّد نماز را به طور فرادا ادامه داد؟
- [آیت الله سبحانی] اقتداء به کسی که قسمتی از نماز خود را به جماعت خوانده ولی حالا نمازش فرادا شده جایز است؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا در نماز جماعت اهل سنّت در مکه و مدینه هم میتوان برای درک ثواب، در تشهد آخر اقتدا کرد و بدون تکبیر مجدّد نماز را به طور فرادا ادامه داد؟
- [آیت الله مظاهری] در چه صورت خواندن نماز فرادا هنگام برپایی نماز جماعت در مسجد جایز است؟ اگر موحب هتک حرمت امام جماعت یا بی احترامی به نماز جماعت شود نماز خوانده شده چه حکمی دارد؟
- [آیت الله بهجت] آیا در بین نماز جماعت می توان نیّت فرادا نمود؟ این کار چگونه انجام می گیرد و در کجای نماز می توان این عمل را انجام داد؟
- [آیت الله بهجت] آیا امام جماعت می تواند قرائت حمد و سوره و اذکار را با لحن زیبا انجام دهد؟ (در حالی که خودش عادت به این کار در حال فرادا را ندارد.)
- [آیت الله بهجت] کسی که در نماز جماعت شکی برایش پیش نمی آید ولی در فرادا شک می کند، اگر معمولاً نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را به جماعت بخواند؛ برای محاسبه کثیر الشّک شدن باید چه کار کند؟
- [سایر] فقها چنین فتوا داده اند که در هنگام برپایی نماز جماعت نباید نماز گزار به صورت فرادا نماز بخواند و همچنین گفته اند: نماز فرادا در صورتی که موجب هتک حرمت امام جماعت شود جایز نیست. حال سؤال من این است که: 1. چگونه می توانم تشخیص دهم که آیا هتک حرمت اتفاق می افتد یا نه؟ 2. اگر به فرض، هتک حرمت نیز اتفاق افتد، آیا نماز فرادا باطل است؟
- [سایر] نماز فرادا با حضور قلب بهتر است یا نماز جماعت با حضور قلب کمتر؟
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر در بین نماز شک کند که اقتدا کرده یا نه؛ اگر بنایش بر جماعت خواندن بوده و احتمال دهد که از روی فراموشی نیت جماعت نکرده است؛ چنانچه در حالی باشد که وظیفه ماموم است مثلا به حمد و سوره امام گوش می دهد؛ می تواند نماز را به جماعت تمام کند. و اگر مشغول کاری باشد که هم وظیفه امام و هم وظیفه ماموم است مثلا در رکوع یا سجده باشد؛ باید نماز را به نیت فرادی تمام نماید.
- [آیت الله خوئی] اگر در بین نماز شک کند که اقتدا کرده یا نه، اگر بنایش بر جماعت خواندن بوده و احتمال دهد که از روی فراموشی نیت جماعت نکرده است، چنانچه در حالی باشد که وظیفه مأموم است، مثلًا به حمد و سوره امام گوش میدهد باید نماز را به جماعت تمام کند. و اگر مشغول کاری باشد که هم وظیفه امام و هم وظیفه مأموم است، مثلًا در رکوع یا سجده باشد، باید نماز را به نیت فرادی تمام نماید.
- [آیت الله جوادی آملی] .مستحب است کسی که اذان دیگری را می شنود , خواه اذان اعلام و خواه اذان نماز (اذان اِعظام ) جماعت یا فرادا آن را بدون فاصله بازگو کند و بازگو کردن اقامهای که میشنود, به امید ثواب, خوب است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر در بین نماز شک کند که اقتداء کرده یا نه، چنانچه در حالی باشد که وظیفه مأموم است مثلاً به حمد و سوره امام گوش می دهد می تواند نماز را به جماعت تمام کند و اگر مشغول کاری باشد که هم وظیفه امام و هم وظیفه مأموم است مثلاً در رکوع یا سجده باشد، باید نماز را به نیّت فرادی تمام نماید.
- [امام خمینی] اگر در بین نماز شک کند که اقتدا کرده یا نه، چنانچه در حالی باشد که وظیفه ماموم است، مثلا به حمد و سوره امام گوش می دهد باید نماز را به جماعت تمام کند، و اگر مشغول کاری باشد که هم وظیفه امام و هم وظیفه ماموم است مثلا در رکوع یا سجده باشد، باید نماز را به نیت فرادی تمام نماید.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر در بین نماز شک کند که اقتدا کرده یا نه ، چنانچه در حالی باشد که وظیفة ماموم است مثلاً به حمد و سورة امام گوش می دهد ، می تواند نماز را به جماعت تمام کند و اگر مشغول کاری باشد که هم وظیفة امام و هم وظیفة ماموم است مثلاً در رکوع یا سجده باشد ، باید نماز را به نیت فردای تمام نماید .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر در بین نماز شک کند که اقتدا کرده یا نه، چنان چه در حالی باشد که وظیفه مأموم است، مثلاً به حمد و سوره امام گوش می دهد، باید نماز را به جماعت تمام کند، و اگر مشغول کاری باشد که هم وظیفه منفرد و هم وظیفه مأموم است، مثلاً در رکوع یا سجده باشد، باید نماز را به نیت فرادی تمام نماید.
- [آیت الله بروجردی] اگر در بین نماز شک کند که اقتدا کرده یا نه، چنانچه در حالی باشد که وظیفهی مأموم است مثلاً به حمد و سورهی امام گوش میدهد باید نماز را به جماعت تمام کند و اگر مشغول کاری باشد که هم وظیفهی امام و هم وظیفهی مأموم است مثلاً در رکوع یا سجده باشد باید نماز را به نیت فُرادی تمام نماید.
- [آیت الله علوی گرگانی] حاضر نشدن به نماز جماعت از روی بیاعتنایی جائز نیست، وسزاوار نیست که انسان بدون عذر نماز جماعت را ترک کند.
- [آیت الله مظاهری] حاضر نشدن به نماز جماعت از روی بیاعتنایی جایز نیست و سزاوار نیست انسان بدون عذر نماز جماعت را ترک کند.