از دیدگاه امام علی(ع) چه چیزهایی باعث می‌شود تا دولت‌ها و حکومت‌ها فرو بپاشند؟ لطفاً اصل سخنان امام را بفرمایید.

در مجموعه سخنان امام علی(ع) مواردی را می‌توان یافت که در آنها به عوامل فروپاشی حکومت‌ها پرداخته شده است که در این نوشتار به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. ستم‌گری‏ و خون‌ریزی ناروا
امام علی(ع) ظلم و ستم را از اساسی‌ترین عوامل سقوط و تباهی دولت‌ها و جوامع بشری معرفی می‌کند و سرنوشت محتوم ستم‌کاران را نابودی، و از دست رفتن قدرت استبدادی آنها می‌داند؛ آن‌حضرت در سخنانی می‌فرمایند:
«بدترینِ حکمرانان، کسانی‌اند که بر شهروندان خود، ستم روا دارند».[1]
«کسی که بر شهروندان خویش ستم ورزد، مخالفان خود را یاری رسانده است».[2] ‏
«کسی که با شهروندان خویش با ستم رفتار کند، خداوند، دولتش را نابود می‌کند و نابودی و هلاکت او را سریع سازد».[3]
«هیچ پادشاهی نیست که خداوند، به وی نیرو و نعمت ارزانی دارد و او آن‌را در ستم بر بندگان، به کار گیرد؛ مگر آن‌که بر خداوند است که آن‌را از او باز ستاند. نمی‌بینی که خداوند فرموده است: "در حقیقتْ خداوند، حال قومی را تغییر نمی‌دهد تا آنان حال خود را تغییر دهند"[4] ».[5]
امام علی(ع) در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر می‌فرماید: «بپرهیز از خون‌ها و ریختن آنها به ناروا؛ چرا که چیزی مانند ریختن خون به ناحق، کیفر را نزدیک نسازد و گناه را بزرگ نگردانَد و نعمت را نَبَرد و رشته عمر را پاره نسازد، و خداوندِ سبحان، در روز رستاخیز، آغاز کننده داوری بین بندگان در خون‌هایی است که از یکدیگر ریخته‌اند. چرا که در آن، قصاص باشد؛ و اگر دچار خطا گشتی و تازیانه یا شمشیر یا دستت، در کیفر، زیاده‌روی کرد یا به مشت زدن و یا بیشتر از آن، [ناخواسته‏] مرتکب قتلی شدی، گردنکشی و غرور قدرت نباید تو را وا دارد که خود را برتر دانی و خون‌بهای کشته شده را به خانواده‌اش نرسانی».[6]
2. تدبیر نادرست‏
دولت‌مردان باید مدبّر و عاقبت اندیش باشند و رفتارهای سیاسی و اجتماعی‌شان با احاطه بر اوضاع و احوال و تحلیل درست از حوادث آینده باشد. بر اساس این ویژگی هیچ‌گاه آنها منفعلانه تابع و دنباله‌رو حوادث نمی‌شوند تا به هلاکت برسند، بلکه به صورت فعال، حوادث را رصد کرده و تصمیم مناسب را اتخاذ می‌کنند
امام علی(ع) در سخنانی می‌فرماید:
«تدبیر نادرست، سبب هلاکت گردد».[7]
«آفت پیشوایان، سستی و ناتوانیِ سیاسی است».[8]
«کسی که تدبیرش [از جامعه‏] عقب افتد، نابودی‌اش جلو افتد».[9]
3. خودکامگی و امتیازخواهی
خودکامگی و امتیازخواهی حاکمان و اطرافیان و حامیان آنها یکی از آفات مهم هر حکومتی است، البته در اموری که همه مردم باید در آن یکسان باشند، و آنها بیش از حق خود سهم‌خواهی می‌کنند؛ چیزی که افکار عمومی را بر ضد آنها می‌شوراند. این همان چیزی است که در زمان ما به عنوان رانت‌خواری (امتیاز ویژه طلبیدن) مشهور شده است!
‏امام علی(ع)، مالک اشتر را از این کار به شدت برحذر می‌دارد و می‌فرماید: «بپرهیز از امتیازخواهی‏ در آنچه مردم، در آن یکسان‌اند؛ و بپرهیز از غفلت در آنچه بدان توجّه شود، از آنچه در دیده‌ها نمایان است؛ چرا که آنچه به ناروا گرفته باشی، به دیگران برگردد و به زودی، پرده کارها از پیش دیده‌ات برداشته شود و داد ستمدیده را از تو بستانند».[10]
همچنین آن‌حضرت درباره عثمان فرمود: «در سخنی کوتاه، روش او را برای شما بگویم: او به استبداد و خودکامگی فرمان می‌داد و این، سبب تباهی کارها شد».[11]
4. به کار گماردن فرومایگان‏ و کنار گذاشتن نخبگان
‏امام علی(ع) می‌فرماید:
«چهار چیز نشانگر رو به زوال بودن حکومت‌ها است: ضایع کردن اصول [و مبانی‏]، چنگ زدن به فروع، به کار گماردن فرومایگان، و کنار گذاردن نُخبگان».[12]
«نابودی دولت‌ها در به کار گماردن مردمانِ پست است».[13]
5. اطاعت نکردن از رهبر و حاکم جامعه
عوامل گذشته ناشی از سوء عملکرد حاکمان بود، اما در جامعه‌ای که حاکمان شایسته‌ای نیز دارد، ممکن است فروپاشی رخ دهد که عامل این فروپاشی خود مردم و نیز مدیران میانی می‌باشند. به عنوان نمونه با آنکه نقش یک رهبر شایسته، تدبیر در اداره حکومت، برقراری عدالت، جلوگیری از پراکندگی و تشتت افراد جامعه و ایجاد وحدت میان آنها در صورت بروز هرگونه اختلاف و ... است، اما اگر اوامر و توصیه‌های چنین رهبری مورد توجه قرار نگیرد، عملاً نمی‌توان به دوام چنین حکومتی نیز امیدوار بود. امام علی(ع) می‌فرماید: «جایگاه رهبر چونان ریسمانی محکم است که مهره‌ها را متحد ساخته و به هم پیوند می‌دهد. اگر این رشته از هم بگسلد، مهره‌ها پراکنده و هرکدام به سویی خواهند افتاد و هرگز جمع آوری نخواهند شد».[14]
رهبر و حاکم یک جامعه؛ چونان محور آسیاب می‌باشد که همواره افراد به دور او در گردش منظم هستند، به طوری که نبایستی هریک از مدار خود انحراف یابد که زیربنای آن فرو ریزد؛ امام علی(ع) به این حقیقت این‌گونه اشاره می‌فرماید: «من چونان محور سنگ آسیاب باید بر جای خود استوار بمانم تا همه امور کشور، پیرامون من و به وسیله من به گردش درآید، اگر من از محور خود دور شوم، مدار آن بلرزد و سنگ زیرین آن فرو ریزد».[15]   [1] . تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق: درایتی، مصطفی، ص 410، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1366ش. [2] . همان، ص 581.  [3] . همان، ص 634. [4] . رعد، 11. [5] . دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، ج ‏1، ص 68، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، 1412ق. [6] . سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 443، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق. [7] . غرر الحکم و درر الکلم، ص 399. [8] . همان، ص 279. [9] . همان، ص 593.  [10] . نهج البلاغة، ص 444. [11] . همان، ص 73. [12] . همان، ص 800. [13] . همان، ص 392. [14] . نهج البلاغة، ص 203. [15] . همان، ص 175 – 176.