یتیم؛ در لغت به معنای مفرد و یکتا از هر چیز است، و در اصطلاح به کودکی که پدرش مرده باشد، اطلاق می‌گردد.[1] در شرع مقدس اسلام نیز یتیم به کودکی گفته می‌شود که پدر خود را از دست داده و به سن بلوغ نرسیده است و در این باره فرقی بین پسر و دختر نیست. و همین که به حدّ بلوغ برسد، دیگر یتیم بر او صدق نمی‌کند.[2] بر این اساس، اگر فردی به سن بلوغ رسیده باشد و یا آنکه قبل از آن، علائم بلوغ را در خود مشاهده کرده باشد، از لحاظ فقهی نمی‌توان به او یتیم گفت. در ضمن، گرچه فرزند بدون مادر شاید در مواردی دچار مشکلات بیشتری باشد، اما از لحاظ فقهی به او یتیم گفته نشده و احکام ویژه یتیم در مورد او جریان نمی‌یابد. شاید به این دلیل که سرپرستی که تأمین مالی او بر عهده‌اش می‌باشد(پدر)، هنوز در قید حیات است. [1] . عمید، حسن، فرهنگ عمید، واژه «یتیم»، اَشجَع، چاپ نخست، 1389ش. [2] . فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، ج‌2، ص 353، قم، امیر قلم، چاپ یازدهم.
سلام. منظور از یتیم دقیقاً کیست؟ مثلاً تا چه سن و سالی یتیم اطلاق میشود؟ تا قبل ازدواج طفل؟ آیا اصلاً یتیم فقط به طفل بدون پدر گفته میشود یا مادر را هم شامل میشود؟
یتیم؛ در لغت به معنای مفرد و یکتا از هر چیز است، و در اصطلاح به کودکی که پدرش مرده باشد، اطلاق میگردد.[1]
در شرع مقدس اسلام نیز یتیم به کودکی گفته میشود که پدر خود را از دست داده و به سن بلوغ نرسیده است و در این باره فرقی بین پسر و دختر نیست. و همین که به حدّ بلوغ برسد، دیگر یتیم بر او صدق نمیکند.[2]
بر این اساس، اگر فردی به سن بلوغ رسیده باشد و یا آنکه قبل از آن، علائم بلوغ را در خود مشاهده کرده باشد، از لحاظ فقهی نمیتوان به او یتیم گفت.
در ضمن، گرچه فرزند بدون مادر شاید در مواردی دچار مشکلات بیشتری باشد، اما از لحاظ فقهی به او یتیم گفته نشده و احکام ویژه یتیم در مورد او جریان نمییابد. شاید به این دلیل که سرپرستی که تأمین مالی او بر عهدهاش میباشد(پدر)، هنوز در قید حیات است. [1] . عمید، حسن، فرهنگ عمید، واژه «یتیم»، اَشجَع، چاپ نخست، 1389ش. [2] . فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، ج2، ص 353، قم، امیر قلم، چاپ یازدهم.
- [آیت الله مکارم شیرازی] با توجه به مساله 2031 رساله که اشاره دارد هرگاه پدر از قسم خوردن فرزند (در هر سن و سالی که باشد) جلوگیری کند یا شوهر از قسم خوردن زن مانع شود قسم آنان صحیح نیست،آیا منظور از فرزند در هر سن و سالی، حتی بعد از بلوغ فرزند و ازدواج و تشکیل زندگی مستقل را نیز شامل می شود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در رساله جنابعالی آمده: (اگر دختر عاقله بالغه رشیده نیاز به شوهر داشته باشد، و پدر او را از ازدواج با مردی که شرعاً و عرفاً کفو او است منع کند، اجازه پدر در این جا شرط نیست.) آیا منظور، ازدواج دائم است یا شامل موقّت هم می شود؟ اگر شامل ازدواج موقّت می شود، هم کفو بودن در آن به چه معنایی است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در رساله جنابعالی آمده: (اگر دختر عاقله بالغه رشیده نیاز به شوهر داشته باشد، و پدر او را از ازدواج با مردی که شرعاً و عرفاً کفو او است منع کند، اجازه پدر در این جا شرط نیست.) آیا منظور، ازدواج دائم است یا شامل موقّت هم می شود؟ اگر شامل ازدواج موقّت می شود، هم کفو بودن در آن به چه معنایی است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] الف - هرگاه جدایی فرزند از مادر یا خواهر و برادرش به سلامت روانی طرفین بالاخصّ کودک لطمه وارد کند (یعنی مشقّت غیر قابل تحمّل برای طرفین ایجاد گردد) آیا میتوان حضانت طفل را تا رسیدن به سنّ بلوغ یا رشد به یکی از والدین واگذار کرد؟ ب - آیا دادگاه میتواند با توجّه به شرایط خاصّ والدین و حفظ مصالح طفل بدون در نظر گرفتن سنّ طفل (2 و 7 سال) او را به پدر و یا مادر واگذار کند؟ ج - پس از رسیدن اطفال به سنّ بلوغ یا رشد آیا پدر و مادر در رابطه با حضانت او تکلیف دارند؟ د - هرگاه بستگان محجور از قبول قیمومیّت محجور امتناع کنند آیا میتوان آنان را ملزم به قبول این مسئولیت کرد؟
- [آیت الله سبحانی] آیا پدر می تواند طفل چند ماهه ی خود را از شیر و مِهر مادر محروم کند و نگذارد مادر بچه اش را ببیند؟
- [آیت الله بروجردی] آیا بر پدر و مادر لازم است که مراقبت کنند از طفل خود که چیزی رانجس نکند یا خیر؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر سقط جنین با رضایت کامل پدر و مادر، توسط دکتر جراح، یا تزریق آمپول، انجام شود، دیه آن به عهده کیست؟ و اگر دکتر دارو را بدهد و مادر مصرف کند و جنین سقط شود، به عهده کیست؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا دادگاه اسلامی میتواند با توجه به شرایط خاص والدین و حفظ مصالح طفل بدون در نظر داشتن سن طفل (2 و 7 سال) حضانت وی را به پدر واگذار نماید؟
- [سایر] اگر سقط جنین با رضایت کامل پدر و مادر توسط پزشک انجام گیرد، دیه آن به عهده کیست؟
- [آیت الله بهجت] آیا دختری که به سن رشد رسیده و پدر و پدر بزرگ ندارد، می تواند خودش ازدواج کند؟
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . پدر و جد پدری طفل اگر برای طفل مفسدهای نداشته باشد، و نیز وصی پدر و وصی جد پدری اگر برای طفل مصلحت باشد، میتوانند مال طفل را بفروشند، مجتهد عادل هم با نبودن ولیّ و با رعایت مصلحت میتواند مال دیوانه یا طفل یتیم یا مال کسی را که غایب است بفروشد.
- [آیت الله سیستانی] پدر وجدّ پدری طفل ، و نیز وصیّ پدر و وصیّ جدّ پدری بر طفل میتوانند مال طفل را بفروشند ، و در صورت نبودن همه آنها مجتهد عادل هم در صورتی که مصلحت اقتضا کند میتواند مال دیوانه ، یا طفل یتیم ، یا مال کسی را که غائب است بفروشد .
- [آیت الله خوئی] پدر و جد پدری طفل و نیز وصی پدر، و وصی جد پدری بر طفل میتوانند مال طفل را بفروشند و مجتهد عادل هم درصورتی که ضرورت اقتضا کند میتواند مال دیوانه یا طفل یتیم یا مال کسی را که غایب است بفروشد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] پدر و جد پدری طفل و نیز وصی پدر و جد پدری می توانند مال طفل را بفروشند و مجتهد عادل هم در صورتی که ضرورت اقتضا کند می تواند مال دیوانه یا طفل یتیم یا مال کسی را که غائب است بفروشد.
- [آیت الله وحید خراسانی] پدر و جد پدری طفل و نیز وصی پدر و وصی جد پدری طفل که او را قیم بر صغیر قرار داده اند می توانند مال طفل را بفروشند و بنابر احتیاط واجب معامله به مصلحت طفل باشد و مجتهد عادل هم در صورت نبودن پدر و جد پدری و وصی ان دو می تواند مال یتیم را در صورتی که به مصلحت او باشد بفروشد و همچنین مال دیوانه و غایب را در صورتی که ضرورت اقتضا کند
- [آیت الله علوی گرگانی] پدر وجدّ پدری طفل و نیز وصیّ پدر در تصرّف در اموال صغار و همچنین وصیّ جدّ پدری در تصرّف اموال قاصرین یا قیم منصوب از طرف پدر یا جدّ میتوانند مال طفل را بفروشند و نیز مجتهد عادل هم میتواند مال دیوانه یا یتیم یا مال کسی را که غائب است بفروشد و احتیاط در این موارد رعایت مصلحت وغبطه است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] پدر و جدّ پدری طفل و نیز وصیّ پدر و وصیّ جدّ پدری (که به ایشان برای تصرّف در اموال کودک وصیّت شده است) در صورتی که مفسده نداشته باشد، میتوانند مال طفل را بفروشند و مجتهد عادل هم میتواند مال دیوانه یا طفل یتیم یا مال کسی را که غایب است بفروشد، ولی بنا بر احتیاط فقط در صورت ضرورت به این کار اقدام ورزد.
- [آیت الله وحید خراسانی] پدر و جد پدری نمی توانند زن دایمی طفل خودرا طلاق بدهند و اگر پدر یا جد پدری برای طفل خود زنی را متعه کند اگرچه مقداری از زمان تکلیف بچه جزء مدت متعه باشد مثلا برای پسر چهارده ساله خودش زنی را دو ساله متعه کند چنانچه صلاح بچه باشد می توانند مدت ان زن را ببخشند
- [آیت الله اردبیلی] عمّه و خاله پدر و عمّه و خاله پدرِ پدر وعمّه و خاله مادر و عمّه و خاله مادر مادر هر چه بالا روند، به انسان محرمند و با آنان نمیتوان ازدواج کرد.
- [آیت الله مظاهری] صاحبِ رحم اجارهای در احکام محرمیّت و ارث و ازدواج و ... ، مادرِ طفل محسوب نمیشود. ولی اگر آن زن پس از تولّد بچّه، شیر داشته باشد و به او شیر کامل بدهد، مادرِ رضاعی طفل میشود و همه احکام مادرِ رضاعی برای او صدق میکند. همچنین اگر آن زن به عقد صاحب نطفه درآمده باشد، در بدو تولّد به او محرم است.