شرح پرسش: با توجه به مطلبی که در زیر می آورم بهتر نیست که تا زمان ظهور حضرت ولی عصر از رفتن به مکه مکرمه خودداری کنیم ؟ طبق آمار بانک جهانی در سال 2008 درآمد کشور عربستان از توریسم یا به زبان ساده از : دکان زیارت مسلمین خانه کعبه معادل مبلغ 29865000000 دلار یا قریب سی میلیارد دلار بوده است. زائرین ایرانی که بصورت تمتع ویا عمره در همان سال به مکه رفته اند 1937000 نفر ( تقریبا2 میلیون نفر) بوده اند که مجموعا مبلغ 487000000 دلار یا بعبارتی قریب به مبلغ پنج میلیارد دلار درآمد تقدیم اقتصاد پادشاهان عربستان کرده اند و در میان تمام کشورهای اسلامی مقام اول را به خود اختصاص داده اند. نظر باینکه هواپیمائی جمهوری اسلامی قدرت جابجائی اینهمه زائر را نداشته است شرکت هواپیمائی عربستان قریب به 54 درصد از زائران ایرانی را به خود اختصاص داده است....طبق گزارش مقامات دیپلماتیک ایران در سال 2008 ماموران کشور عربستان بدترین و توهین آمیز ترین رفتار را با زوار ایرانی داشته اند و ایران از لحاظ توهین ماموران عربستان مقام اول را به خود اختصاص داده است. علمای عربستان در همان سال فتوی صادر کرده اند که ایرانیان شیعه کافر هستند. طبق یک گزارش دیپلماتیک دیگر زائران ایرانی ناخواسته ترین و منفورترین خارجی ها در عربستان محسوب می شده اند. با حسابی سرانگشتی با پولی که ایرانیان سالانه به عربستان (دشمن شیعه ایرانی) تقدیم می کنند می توان تعداد 170,000 مسکن روستائی احداث کرد. می توان 714.286 فرصت شغلی کشاورزی یا 200.000 فرصت شغلی صنعتی برای جوانان ایجاد کرد. می توان10.000.000.000 متر مربع ساختمان مدرسه و ورزشی در کشور ایجاد کرد. یا می توان با پول حجاج دوسال یک پالایشگاه سوپر مدرن با ظرفیت 75000 بشکه احداث کرد. یا با پول پنج سال حجاج می توان ایران را به صادر کننده بنزین مبدل ساخت و دیگر برای واردات بنزین محتاج اعراب نبود.... اما افسوس که با پول حجاج ایرانی قمارخانه های فرانسه توسط شاهزادگان عربستان که انحصار تجارت حج را در اختیار دارند آباد می شود. پاسخ اجمالی: سفر حج و عمره یکی از سفر های معنوی و مقدس است که در رشد و تعالی انسان ها و آشنایی با تاریخ و فرهنگ اسلام و ارتباط آنان با خالق مهربان تأثیر به سزا و غیر قابل انکاری دارد. هزینه حج تمتع و عمره و ثروتی که سالانه از این رهگذر از کشور ما خارج می شود، حقیقتی انکار ناپذیر است، اما باید توجه داشت با توجه به آثار و برکات این سفر معنوی و نیاز انسان امروز به مسافرت نمی توان آنرا تعطیل کرد، و تنها راه برای پائین آوردن هزینه مالی سفر حج و عمره، اشاعه فرهنگ مصرف صحیح و مبارزه با مصرف گرایی و تجمل پرستی است. پاسخ تفصیلی: سفر حج و عمره یکی از سفر های معنوی و مقدس است که در رشد و تعالی انسان ها و آشنایی با تاریخ و فرهنگ اسلام و ارتباط آنان با خالق مهربان تأثیر به سزا و غیر قابل انکاری دارد. شاید به همین دلیل است که چنین سفری در آیات قرآن و روایات معتبر مورد تشویق و ترغیب قرار گرفته است و قرآن مجید حج تمتع را برای همه کسانی که استطاعت و توانایی انجام آن را داشته باشند واجب شمرده شده است.[1] و ائمه ما فرموده اند کسی که حج واجب خود را ترک کند و با همین حالت از دنیا برود غیر مسلمان از دنیا رفته است.[2] همچنین در روایات ما ترعیب و تشویق هایی زیادی نسبت انجام عمره مستحبی شده است. هزینه حج تمتع و عمره و ثروتی که سالانه از این رهگذر از کشور ما خارج می شود، حقیقتی انکار ناپذیر است، اما باید توجه داشت: اولاً:حج تمتع یک عبادت واجب است که بر افراد مستطیع واجب می شود. نمی توان به بهانه خروج ارز و ضرر اقتصادی به کشور از انجام این تکلیف الهی جلوگیری کرد. ثانیاً: قسمت عمده این هزینه هایی که به درستی بیان کرده اید هزینه های جانبی این سفر معنوی است و الا یک سفر زیارتی بدون خرید سوغات یا حتی با خرید اندکی سوغات متعارف، هزینه اش در این حد نیست. و برای حل این مشکل باید فرهنگ سازی کرد و سطح آگاهی همه مردم کشور را در این زمینه بالا برد. باید به تلخی اعتراف کنیم که امروزه فرهنگ مصرف گرایی و تجمل گرایی که گریبان گیر اکثر خانواده های ایرانی است یکی از آفت های بزرگ اقتصاد کشور ما است که باید برای حل آن همه دستگاه های فرهنگی به صورت جدی وارد عمل شوند و با تعطیل کردن حج و عمره نه تنها این مشکل حل نمی شود که در قالب مسافرت به دیگر کشورها خود نمایی خواهد کرد. ثالثاً: بخشی از ثروتی که صرف هزینه های ضروری حج و عمره نظیر مواد غذایی مورد نیاز زائرین می شود مجدداً به داخل کشور بر می گردد؛ زیرا خوشبختانه سازمان حج و زیارت جمهوری اسلامی ایران موفق شده است بخش عظیمی از مواد غذایی مصرفی حجاج و عمره گزاران را از داخل تأمین کرده و به کشور عربستان صادر نماید. رابعاً: بخشی از این پول صرف خرید سوغات هایی می شود که ساخت کشور چین هستند و این کالاها گرچه اقلام با ارزشی نیستند، اما متأسفانه در بازارهای کشور عزیزمان به مراتب گرانتر از عربستان فروخته می شود و اگر زائرین آنها را از آنجا خریداری نکنند باید در داخل قیمت بیشتری برای آن بپردازند. بر این اساس در هر حال چه حج و عمره مسدود شود یا نشود، مقداری ارز از ناحیه این کالاها از کشور خارج می شود اگرچه با تهیه این کالاها در داخل کشور به مراتب ارز کمتری از کشور خارج خواهد شد. لذا مسئولین باید چاره اندیشی کنند که یا همان کالا در داخل تهیه شود یا تولیدات داخلی به گونه ای باشد که جنس مرغوب و کالای مورد نیاز، با قیمت ارزان به دست مشتری برسد. خامساً: مسافرت و جهانگردی یکی از نیازهای بشر امروزی است که مخارج زیادی را بر اقتصاد فرد و خانواده و کشور تحمیل می کند. هزینه ای که امروزه توسط برخی از هموطنان ما صرف سفر به کشورهایی نظیر ترکیه، امارات، مالزی، کشورهای اروپایی و... کم عددی نیست! اما مخارج سفر به حج و عمره با توجه به امکانات و مدت آن در مقایسه با مسافرت به کشورهای دیگر بسیار کم هزینه تر است. علاوه براین که به دلیل ویژگی خاص کشور عربستان و عدم فحشاء و بی بند و باری آشکار و علنی در این کشور بسیاری از خانواده ها این سفر را برای خود و فرزندانشان انتخاب می کنند که در صورت تعطیلی این سفر باید ابتلاء به فساد و فحشاء ناشی از سفر به کشورهای دیگر را به عنوان یکی از سوغات های سفر به دیگر کشورها پذیرا باشیم. بنابراین تنها راه برای پائین آوردن هزینه مالی سفر حج و عمره اشاعه فرهنگ مصرف صحیح و مبارزه با مصرف گرایی و تجمل پرستی است. پی نوشتها: [1] آل عمران،97: "وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلاً وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمینَ " یعنی: "برای خدا، حج آن خانه بر کسانی که قدرت رفتن به آن را داشته باشند واجب است. و هر که راه کفر پیش گیرد، بداند که خدا از جهانیان بی‌نیاز است‌." [2] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ لَمْ یَمْنَعْهُ مِنْ ذَلِکَ حَاجَةٌ تُجْحِفُ بِهِ أَوْ مَرَضٌ لَا یُطِیقُ فِیهِ الْحَجَّ أَوْ سُلْطَانٌ یَمْنَعُهُ فَلْیَمُتْ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً؛ کلینی محمد بن یعقوب، الکافی ج : 4 ص : 269، دارالکتب الاسلامیه. منبع: www.islamquest.net
آیا مناسب نیست برای جلوگیری از هزینه سنگین حج و عمره بر اقتصاد کشور، حج و عمره را تعطیل کنیم؟
شرح پرسش:
با توجه به مطلبی که در زیر می آورم بهتر نیست که تا زمان ظهور حضرت ولی عصر از رفتن به مکه مکرمه خودداری کنیم ؟ طبق آمار بانک جهانی در سال 2008 درآمد کشور عربستان از توریسم یا به زبان ساده از : دکان زیارت مسلمین خانه کعبه معادل مبلغ 29865000000 دلار یا قریب سی میلیارد دلار بوده است. زائرین ایرانی که بصورت تمتع ویا عمره در همان سال به مکه رفته اند 1937000 نفر ( تقریبا2 میلیون نفر) بوده اند که مجموعا مبلغ 487000000 دلار یا بعبارتی قریب به مبلغ پنج میلیارد دلار درآمد تقدیم اقتصاد پادشاهان عربستان کرده اند و در میان تمام کشورهای اسلامی مقام اول را به خود اختصاص داده اند. نظر باینکه هواپیمائی جمهوری اسلامی قدرت جابجائی اینهمه زائر را نداشته است شرکت هواپیمائی عربستان قریب به 54 درصد از زائران ایرانی را به خود اختصاص داده است....طبق گزارش مقامات دیپلماتیک ایران در سال 2008 ماموران کشور عربستان بدترین و توهین آمیز ترین رفتار را با زوار ایرانی داشته اند و ایران از لحاظ توهین ماموران عربستان مقام اول را به خود اختصاص داده است. علمای عربستان در همان سال فتوی صادر کرده اند که ایرانیان شیعه کافر هستند. طبق یک گزارش دیپلماتیک دیگر زائران ایرانی ناخواسته ترین و منفورترین خارجی ها در عربستان محسوب می شده اند. با حسابی سرانگشتی با پولی که ایرانیان سالانه به عربستان (دشمن شیعه ایرانی) تقدیم می کنند می توان تعداد 170,000 مسکن روستائی احداث کرد. می توان 714.286 فرصت شغلی کشاورزی یا 200.000 فرصت شغلی صنعتی برای جوانان ایجاد کرد. می توان10.000.000.000 متر مربع ساختمان مدرسه و ورزشی در کشور ایجاد کرد. یا می توان با پول حجاج دوسال یک پالایشگاه سوپر مدرن با ظرفیت 75000 بشکه احداث کرد. یا با پول پنج سال حجاج می توان ایران را به صادر کننده بنزین مبدل ساخت و دیگر برای واردات بنزین محتاج اعراب نبود.... اما افسوس که با پول حجاج ایرانی قمارخانه های فرانسه توسط شاهزادگان عربستان که انحصار تجارت حج را در اختیار دارند آباد می شود.
پاسخ اجمالی:
سفر حج و عمره یکی از سفر های معنوی و مقدس است که در رشد و تعالی انسان ها و آشنایی با تاریخ و فرهنگ اسلام و ارتباط آنان با خالق مهربان تأثیر به سزا و غیر قابل انکاری دارد.
هزینه حج تمتع و عمره و ثروتی که سالانه از این رهگذر از کشور ما خارج می شود، حقیقتی انکار ناپذیر است، اما باید توجه داشت با توجه به آثار و برکات این سفر معنوی و نیاز انسان امروز به مسافرت نمی توان آنرا تعطیل کرد، و تنها راه برای پائین آوردن هزینه مالی سفر حج و عمره، اشاعه فرهنگ مصرف صحیح و مبارزه با مصرف گرایی و تجمل پرستی است.
پاسخ تفصیلی:
سفر حج و عمره یکی از سفر های معنوی و مقدس است که در رشد و تعالی انسان ها و آشنایی با تاریخ و فرهنگ اسلام و ارتباط آنان با خالق مهربان تأثیر به سزا و غیر قابل انکاری دارد. شاید به همین دلیل است که چنین سفری در آیات قرآن و روایات معتبر مورد تشویق و ترغیب قرار گرفته است و قرآن مجید حج تمتع را برای همه کسانی که استطاعت و توانایی انجام آن را داشته باشند واجب شمرده شده است.[1] و ائمه ما فرموده اند کسی که حج واجب خود را ترک کند و با همین حالت از دنیا برود غیر مسلمان از دنیا رفته است.[2] همچنین در روایات ما ترعیب و تشویق هایی زیادی نسبت انجام عمره مستحبی شده است.
هزینه حج تمتع و عمره و ثروتی که سالانه از این رهگذر از کشور ما خارج می شود، حقیقتی انکار ناپذیر است، اما باید توجه داشت:
اولاً:حج تمتع یک عبادت واجب است که بر افراد مستطیع واجب می شود. نمی توان به بهانه خروج ارز و ضرر اقتصادی به کشور از انجام این تکلیف الهی جلوگیری کرد.
ثانیاً: قسمت عمده این هزینه هایی که به درستی بیان کرده اید هزینه های جانبی این سفر معنوی است و الا یک سفر زیارتی بدون خرید سوغات یا حتی با خرید اندکی سوغات متعارف، هزینه اش در این حد نیست. و برای حل این مشکل باید فرهنگ سازی کرد و سطح آگاهی همه مردم کشور را در این زمینه بالا برد. باید به تلخی اعتراف کنیم که امروزه فرهنگ مصرف گرایی و تجمل گرایی که گریبان گیر اکثر خانواده های ایرانی است یکی از آفت های بزرگ اقتصاد کشور ما است که باید برای حل آن همه دستگاه های فرهنگی به صورت جدی وارد عمل شوند و با تعطیل کردن حج و عمره نه تنها این مشکل حل نمی شود که در قالب مسافرت به دیگر کشورها خود نمایی خواهد کرد.
ثالثاً: بخشی از ثروتی که صرف هزینه های ضروری حج و عمره نظیر مواد غذایی مورد نیاز زائرین می شود مجدداً به داخل کشور بر می گردد؛ زیرا خوشبختانه سازمان حج و زیارت جمهوری اسلامی ایران موفق شده است بخش عظیمی از مواد غذایی مصرفی حجاج و عمره گزاران را از داخل تأمین کرده و به کشور عربستان صادر نماید.
رابعاً: بخشی از این پول صرف خرید سوغات هایی می شود که ساخت کشور چین هستند و این کالاها گرچه اقلام با ارزشی نیستند، اما متأسفانه در بازارهای کشور عزیزمان به مراتب گرانتر از عربستان فروخته می شود و اگر زائرین آنها را از آنجا خریداری نکنند باید در داخل قیمت بیشتری برای آن بپردازند. بر این اساس در هر حال چه حج و عمره مسدود شود یا نشود، مقداری ارز از ناحیه این کالاها از کشور خارج می شود اگرچه با تهیه این کالاها در داخل کشور به مراتب ارز کمتری از کشور خارج خواهد شد. لذا مسئولین باید چاره اندیشی کنند که یا همان کالا در داخل تهیه شود یا تولیدات داخلی به گونه ای باشد که جنس مرغوب و کالای مورد نیاز، با قیمت ارزان به دست مشتری برسد.
خامساً: مسافرت و جهانگردی یکی از نیازهای بشر امروزی است که مخارج زیادی را بر اقتصاد فرد و خانواده و کشور تحمیل می کند. هزینه ای که امروزه توسط برخی از هموطنان ما صرف سفر به کشورهایی نظیر ترکیه، امارات، مالزی، کشورهای اروپایی و... کم عددی نیست! اما مخارج سفر به حج و عمره با توجه به امکانات و مدت آن در مقایسه با مسافرت به کشورهای دیگر بسیار کم هزینه تر است. علاوه براین که به دلیل ویژگی خاص کشور عربستان و عدم فحشاء و بی بند و باری آشکار و علنی در این کشور بسیاری از خانواده ها این سفر را برای خود و فرزندانشان انتخاب می کنند که در صورت تعطیلی این سفر باید ابتلاء به فساد و فحشاء ناشی از سفر به کشورهای دیگر را به عنوان یکی از سوغات های سفر به دیگر کشورها پذیرا باشیم.
بنابراین تنها راه برای پائین آوردن هزینه مالی سفر حج و عمره اشاعه فرهنگ مصرف صحیح و مبارزه با مصرف گرایی و تجمل پرستی است.
پی نوشتها:
[1] آل عمران،97: "وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلاً وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمینَ " یعنی: "برای خدا، حج آن خانه بر کسانی که قدرت رفتن به آن را داشته باشند واجب است. و هر که راه کفر پیش گیرد، بداند که خدا از جهانیان بینیاز است."
[2] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ لَمْ یَمْنَعْهُ مِنْ ذَلِکَ حَاجَةٌ تُجْحِفُ بِهِ أَوْ مَرَضٌ لَا یُطِیقُ فِیهِ الْحَجَّ أَوْ سُلْطَانٌ یَمْنَعُهُ فَلْیَمُتْ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً؛ کلینی محمد بن یعقوب، الکافی ج : 4 ص : 269، دارالکتب الاسلامیه.
منبع: www.islamquest.net
- [سایر] آیا هزینه حج و عمره در کارهای خیر،ثواب حج و عمره را دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] کمک هزینه حج و عمره و امثال آن را می توان در راه دیگر هزینه کرد؟
- [آیت الله مظاهری] اخیراً با پول حج یا عمره معاملاتی صورت می گیرد و در موقع اعزام به حج یا عمره به این پول سود تعلق گرفته و از هزینه عمره یا حج کم می شود، آیا به پول پس انداز شده جهت حج یا عمره در صورت گذشتِ سال، خمس تعلق می گیرد؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر مسلمانی در یک کشور اسلامی بمیرد و در آنجا گورستان ویژه مسلمین وجود نداشته باشد و از سویی انتقال او به یک کشور اسلامی مستلزم زحمت فراوان و هزینه سنگین باشد، آیا میشود او را در قبرستان کفار به خاک سپرد؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا هزینه سفرهای زیارتی به عتبات عالیات و عمره مفرده و حجّ مستحبّی، جزء مخارج سال حساب میشود یا خمس به آن تعلّق میگیرد؟
- [آیت الله سبحانی] آیا هزینه معالجات زن هر چه سنگین باشد برعهده شوهر است؟
- [سایر] در دوران جنگ تحمیلی وضعیت درآمدهای نفتی عراق و نقش آن در اقتصاد این کشور چگونه بود؟
- [سایر] نظام آموزشی کشور چه سهمی در برطرف کردن مشکلات اقتصادی و در واقع، موزه های اقتصاد اسلامی و آوردن آنها در متون آموزش دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] وام جعاله کمک هزینه عمره چه حکمی دارد؟
- [سایر] با توجه به اینکه پول سبب رونق مناسک دینی می شود، آیا اقتصاد زیر بنای اصلی تاریخ و بشریت نیست؟
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کسی از درآمد سال مالی مستطیع شد و در همان سال به حج مشرف شد، هزینه مسافرت او خمس ندارد ; همچنین است اگر از درآمد سال مالی به حج مستحبی برود، جزء هزینه سال محسوب میشود و خمس ندارد.
- [آیت الله اردبیلی] (حجّ تمتّع) مرکب از دو عمل عبادیِ (عمره تمتّع) و (حجّ تمتّع) میباشد که به ترتیب زیر بیان میشود:
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که برای حج یا عمره احرام بسته، اگر بمیرد حنوط کردن او جایز نیست؛ مگر این که در احرام حج بعد از حلق یا تقصیر و سعی بین صفا و مروه، یا در عمره مفرده پس از حلق یا تقصیر بمیرد.
- [آیت الله بروجردی] کسی که برای حج یا عمره احرام بسته است، اگر پیش از تمام کردن طواف حج یا عمره بمیرد، نباید او را با آب کافور غسل دهند و به جای آن باید با آب خالص غسلش بدهند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کسی که برای حج یا عمره احرام بسته است، اگر پیش از تقصیر در احرام عمره و پیش از انجام سعی در احرام بمیرد، حنوط کردن او جایز نیست.
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی حجّ واجب میّت را تبرّعاً به جا آورد بر ورثه واجب نیست برای او نایب بگیرند و مقدار هزینه حجّ به ورثه میرسد.
- [آیت الله مظاهری] کسی که روزه واجب گرفته یا برای حجّ یا عمره احرام بسته بهتر است غسل ارتماسی نکند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که برای حج یا عمره احرام بسته است؛ اگر بمیرد؛ حنوط کردن او جایز نیست مگر اینکه در احرام حج بعد از تمام کردن سعی بمیرد.
- [آیت الله خوئی] کسی که برای حج یا عمره احرام بسته است، اگر بمیرد حنوط کردن او جایز نیست، مگر در احرام حج بعد از تمام کردن سعی بمیرد.
- [آیت الله مظاهری] کسی که فوت کرده و حجّ واجب بر ذِمّه اوست و مال او به مقدار هزینه حجّ نیست بر ورثه واجب نیست که حجّ او را ادا کنند، گرچه سزاوار است میّت را بری الذمّه کنند.