برای شادی و آرامش روح میّت انجام چه کارهایی شایسته است؟

پاسخ اجمالی:
با صبر بر مصیبت، و توجه به آثار آن و تفکر و درک در این امر که مرگ برای همه بوده و حقّ است، می توان مصیبت ها را بر خود آسان نمود.
برخی از اعمال مستحبی برای اشخاص فوت شده عبارت اند از: خواندن نماز وحشت در شب اول قبر، صدقه، دعا و خواندن قرآن. گفتنی است که نماز وحشت در شب اول قبر مستحب بوده، نه در همه شب­ها. به جای آن در سایر اوقات بهتر است به کارهای مستحبی دیگری برای آنان پرداخته شود.

پاسخ تفصیلی:
آسان شدن مصیبت­ها برای شخص مصیبت زده راه­هایی را می طلبد که مهم ترین آن بیان می شود:
الف) صبر بر مصیبت
صبر [1] یاور آدمی در زندگی است. یکی از اقسام صبر، صبر بر مصیبت بوده [2] که در آیات و احادیث دارای ارزش و ثواب بوده و توجه به آثار آن می تواند، یکی از راه­هایی باشد که غم و اندوه مرگ نزدیکان را بر انسان سبک نماید. در این جا به چند نمونه از آیات و احادیث اشاره می شود:
1. خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: (سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نیکوست سرانجام آن سرا (ی جاویدان)). [3] (قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، و کاهش در مال­ها و جان­ها و میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم و بشارت ده به استقامت‌کنندگان! آنها که هر گاه مصیبتی به ایشان می‌رسد، می‌گویند: ما از آنِ خدائیم و به سوی او بازمی‌گردیم! اینها، همان­ها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آنها هستند هدایت‌یافتگان). [4]
2. امام علی (ع) می فرماید: (از افزون­ترین دور اندیشی صبر کردن بر مصیبت­ها است). [5]
(از گنج­های ایمان صبر بر مصیبت­ها است). [6] (صبر بر مصیبت‌ها، [آدمی] را به مراتب شریف و بلند می رساند). [7]
ب) تفکر و درک واقعیت مرگ
باید این واقعیت را درک کرد و در آن اندیشید که مرگ برای همه بوده و حق است: (هر انسانی مرگ را می‌چشد، سپس شما را بسوی ما باز می‌گردانند). [8] همه موجودات از آنجایی که تجلّی حق تعالی هستند، و از اویند سر انجام هم به سوی او باز می گردند: (ما از آنِ خدائیم و به سوی او بازمی‌گردیم). [9]
از جمله آثار ایمانِ انسان به خدا، بیان این جمله شریف در قرآن کریم بوده که به هنگام ناگواری و مصیبت، توجّه به مفاد آیه شریفه و تلقین آن به خود، قلب را تسکین بخشیده، و آرامش می­دهد، و به هر اندازه این تلقین به حقیقت نزدیک­تر باشد، بیشتر تزلزل خاطر را برطرف نموده و دل را وقار و آرامش خواهد داد.
ج) انجام اعمال نیک برای مردگان
در احادیث سفارش به انجام اعمالی برای مردگان شده که برخی از آنان طبق شرایطی واجب و برخی هم مستحب است. به نمونه هایی از اعمال مستحبی که در روایات به آن سفارش شده اشاره می شود:
یک. صدقه دادن: یکی از افراد بنی ساعده که مادرش از دنیا رفته بود، به رسول اکرم (ص) عرض کرد: در غیاب من، مادرم از دنیا رفته اگر من برای او چیزی صدقه بدهم نفعش عاید وی می‌شود. آن حضرت فرمود: بلی. [10]
دو. خواندن قرآن: پیامبر اکرم (ص) فرمود: (هر کس به قبرستان گذر کند و یازده مرتبه (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) [سوره توحید] را بخواند و ثواب آن را به مرده‌ها ببخشد، به تعداد اموات به او اجر می‌دهند). [11]
سه. انجام کارهای نیک: امام صادق (ع) فرمود: (...صدقه، دعا و نیکی به میت می‌رسد و اجرش را به کننده این کارها و میت می دهند). [12] (هر مسلمانی به نیابت از اموات عمل خیری انجام دهد، خدای تعالی پاداش وی را چند برابر نماید و مردگان را از آن بهره‌مند سازد). [13]
چهار. خواندن نماز وحشت: مستحبّ است در شب اول قبر، دو رکعت نماز وحشت (نماز هدیه میّت در شب دفن [14] ) برای میّت بخوانند و دستورش در رساله های عملیه مراجع تقلید بیان شده است. [15] بنابراین، نماز وحشت در شب اول قبر مستحب بوده نه همه شب­ها، و می توان در اوقات دیگر اعمال دیگری همانند آنچه ذکر شد برای مادر خود خوانده تا روحش در آرامش باشد.

پی نوشتها:
[1] برای آگاهی بیشتر نمایه (ازدیاد صبر)، islamquest.net/fa/archive/question/9091را مطالعه کنید.
[2] دیلمی، شیخ حسن، ارشاد القلوب الی الصواب، ج 1، ص 126، نشر شریف رضی، قم، چاپ اول، 1412ق.
[3] رعد، 24.
[4] بقره، 155 – 157.
[5] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، ص 283، ح 6299، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1366 ش.
[6] همان، ص 282، ح 6298.
[7] همان، ص 262، ح 6269.
[8] عنکبوت، 57:(کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَیْنا تُرْجَعُون).‌
[9] بقره، 156:(إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ ).
[10] ملاحویش آل غازی، عبدالقادر ، بیان المعانی، ج 1، ص 203، مطبعة الترقی‌، دمشق، چاپ اول، 1382ق؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن‌، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ اول، 1364ش.
[11] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 10، ص 368، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.
[12] عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعة، ج 8، ص 279، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1409ق.
[13] حلّی، ابن فهد، عدة الداعی، ص 146، دارالکتاب الاسلامی، قم، 1407ق.
[14] عاملی (کفعمی)، ابراهیم بن علی، المصباح، ص 411، نشر دارالرضی، قم، چاپ دوم، 1405ق؛ وسائل الشیعة، ج 8، ص 168.
[15] موسوی (امام خمینی)، سید روح الله، توضیح المسائل (محشی)، ج 1، ص 348، محقق/ مصحح: سید محمد حسین بنی هاشمی خمینی‌، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، 1424ق.
منبع: www.islamquest.net