روایات متعددی در این زمینه وجود دارد که ما به چند مورد اشاره می کنیم: 1. در کتاب فرائد السمطین و ینابیع المودّة نقل شده است: سُئِلَ الاِمامُ الرِّضا: وَ مَنِ الْقائِمُ مِنْکُمْ اَهْلَ الْبَیْتِ؟ قالَ: الرّابِعُ مِنْ وُلْدِی... وَ هوُ الَّذِی یَشُکُّ النّاسُ فِی وِلادَتِهِ وَ هُوَ صاحِبُ الْغَیْبَةِ قَبْلَ خُرُوجِهِ.1 از امام رضا علیه السلام پرسیده شد: قائم شما اهل بیت کیست؟ حضرت فرمودند: چهارمین فرزند من... و اوست کسی که مردم در ولادتش تردید می کنند و اوست کسی که پیش از قیامش غیبت خواهد داشت. 2. از روایت هایی که بر ولادت و زنده بودن حضرت مهدی علیه السلام در حال حاضر دلالت دارد، این روایت است: مَنْ ماتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِیْتَةَ الْجاهِلِیَّةِ.2 هر کس بمیرد و امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است. در استدلال به این حدیث، ذکر چند نکته لازم است: نکته اول: این روایت را تعداد زیادی از بزرگان اهل سنت (البته با کمی اختلاف در عبارت) نقل کرده اند، از جمله طِیالیسی در مُسْند؛ حافظ عَبْدُالرزّاق در المصنف؛ ابن سَعْد در طَبَقات؛ اِسْکافی در المعیار و الموازنه و احمد حنبل بارها در مسند. ازاین رو، می توان آن را از نظر معنی متواتر دانست. نکته دوم: روایت به مردم عصر خاصی اختصاص ندارد؛ زیرا به صورت کلی و عام فرموده است: (هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد....) بنابراین، معلوم می شود در هر عصر و زمانی، امام زنده ای وجود دارد که حکومت بر جهان، حق او و امامت و رهبری جامعه، شایسته مقام اوست و هیچ گاه زمین از وجود چنین پیشوایی خالی نخواهد ماند. در زمان حاضر نیزما جز حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف، کسی را مناسب و در خور این مقام نمی شناسیم. پس ایشان هم اکنون حاضر و زنده است. نکته سوم: باید توجه داشت مقصود از امامی که شناخت او، وظیفه مردم هر عصر و زمانی خوانده شده، بی تردید هر کسی نیست که بر جامعه حکومت می کند؛ زیرا شناخت حاکم، به ویژه اگر ستمگر باشد، ارزش واهمیتی ندارد که وقتی صورت نگیرد، سبب شود انسان به مرگ جاهلیت از دنیا برود! 3. دلیل دیگر بر ولادت حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف، روایت های متعددی است که بر تشرف بعضی به خدمت آن حضرت دلالت دارند. از جمله حسن بن ایوب می گوید: همراه عده ای به خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیدیم تا درباره امام پس از ایشان بپرسیم. در مجلس چهل نفر حضور داشتند. حضرت دستور داد کسی از مجلس خارج نشود و پس از مدتی خطاب به عثمان بن سعید فرمودند: می خواهید بگویم برای چه در اینجا جمع شده اید؟ حاضران پاسخ دادند: بفرمایید. حضرت فرمودند: برای این که درباره امام پس از من بپرسید. همه گفتند: آری. در این هنگام پسری مانند پاره ماه که شبیه ترین مردم به امام حسن عسکری علیه السلام بود، وارد مجلس شد. حضرت با اشاره به او فرمودند: این پسر، امام شما پس از من است. فرمان او را اطاعت کنید و پس از من اختلاف نکنید که هلاک خواهید شد و دینتان تباه می شود.3 محی الدین عربی نیز در کتاب فتوحات المکیه درباره حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف می نویسد: (وَ هُوَ فی زَمانِنَا الیَوْمَ مَوْجُودٌ.)4 او در ادامه آورده است: عُرِّفتُ بِهِ سَنَةَ خَمْس وَ تِسْعین وَ خَمْسْ مِأَة. وَ رَأَیْتُ الْعَلامَةَ اللَّتی لَهُ قَدْ اَخْفاهَا الْحَقُّ فیهِ عَنْ عُیُونِ عِبادِهِ وَ کَشَفَها لی بِمَدینةِ (فاسْ) حَتّی رَأَیْتُ خاتَمَ الْوِلایَةِ عَنْه.5 در سال 595 به محضرش رسیدم و علامت مخصوص ایشان را که از چشم دیگران پنهان شده است، مشاهده کردم... . 4. امام حسین علیه السلام فرمودند: به محضر جدم رسول الله صلی الله علیه و آله وارد شدم. حضرت مرا بر روی زانو نشاند و خطاب به من فرمودند: (خداوند از صلب تو نه امام را برگزیده است که نهمین آنان (قائم) ایشان است و همه آنان از جهت فضل و منزلت در پیشگاه خدا یکسانند).6 5. جوینی شافعی از عبدالله بن عباس نقل می کند: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّه صلی الله علیه و آله یَقُولُ: اَنَا وَ عَلِی وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ و تِسْعَةُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ.7 (ابن عباس می گوید) از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله شنیدم که فرمودند: (من و علی و حسن و حسین و نُه تن از فرزندان حسین پاک و معصوم هستیم). ممکن است گفته شود این در روایت آخر ثابت نمی کند که حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف متولد شده است؛ چون ممکن است آن حضرت از نسل امام حسین علیه السلام باشد و در آخرالزمان متولد شود. در پاسخ باید گفت: اولاً از ظاهر این دو روایت چنین برمی آید که نُه نفر پشت سر هم هستند؛ یعنی هر کدام فرزند امام پیشین است، چنان که درباره هشت امام این مطلب صادق است. ثانیا: دلالت این دو روایت به قرینه روایت هایی که در فصل نسب حضرت مهدی آخرالزمان بیان می کنیم و نیز روایتی که در ادامه خواهیم آورد، کامل می شود. شبراوی شافعی مصری در کتاب الاتحاف بحبّ الأشراف و ابن صباغ در کتاب فصول المهمه نقل می کنند که دعبل بن علی خزاعی (شاعر) گفته است: به خدمت حضرت رضا علیه السلام رسیدم و ضمن قصیده ای دو شعر خواندم. (شعر، عربی و مضمونش درباره خروج امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف است.) حضرت پس از شنیدن شعر، در حالی که می گریستند، سر بلند کردند و فرمودند: ای دعبل! در این دو شعر، جبرئیل به زبان تو سخن گفته است. آیا می دانی آن امام کیست که قیام می کند؟ گفتم: نمی دانم، فقط شنیده ام امامی از شما اهل بیت قیام خواهد کرد و زمین را از عدل و داد پُر خواهد ساخت. حضرت فرمودند: ای دعبل! امام پس از من، پسرم محمد است و امام بعدی، فرزندش علی و پس از او، حسن و امام پس از حسن، فرزند او حجت قائم است که در زمان غیبتش همه منتظر او هستند و پس از ظهورش همه پیرو اویند. اگر از عمر دنیا تنها یک روز باقی مانده باشد، خدا آن روز را آن قدر طولانی خواهد کرد تا او خروج کند و زمین را آن گونه که از ستم آکنده شده، از عدل پر سازد.8 پی نوشتها: 1. ابراهیم بن محمد جوینی شافعی، فرائد السمطین، بیروت، مؤسسة المحمودی، 1400ه . ق، چ 1، ج 2، ص 337. 2. ینابیع المودة، ج 3، ص 372. 3. شیخ سلیمان حسین بلخی قندروزی، ینابیع المودة، ج 3، ص 123. 4. محی الدین عربی، فتوحات المکیه، بیروت، دار صادر، بی تا، ج 1، ص 85. 5. همان. 6. ابوالمؤید موفق خوارزمی، مقتل الحسین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 1، ج 1، فصل 7، بی تا. 7. فرائد السمطین، ج 2، ح 430. 8. شبراوی شافعی مصری، الاتحاف بحبّ الاشراف، ایران، مؤسسه دارالکتاب الاسلامی، 1423ه . ق، چ 1، ص 332. منبع: www.irc.ir
روایات متعددی در این زمینه وجود دارد که ما به چند مورد اشاره می کنیم:
1. در کتاب فرائد السمطین و ینابیع المودّة نقل شده است:
سُئِلَ الاِمامُ الرِّضا: وَ مَنِ الْقائِمُ مِنْکُمْ اَهْلَ الْبَیْتِ؟ قالَ: الرّابِعُ مِنْ وُلْدِی... وَ هوُ الَّذِی یَشُکُّ النّاسُ فِی وِلادَتِهِ وَ هُوَ صاحِبُ الْغَیْبَةِ قَبْلَ خُرُوجِهِ.1
از امام رضا علیه السلام پرسیده شد: قائم شما اهل بیت کیست؟ حضرت فرمودند: چهارمین فرزند من... و اوست کسی که مردم در ولادتش تردید می کنند و اوست کسی که پیش از قیامش غیبت خواهد داشت.
2. از روایت هایی که بر ولادت و زنده بودن حضرت مهدی علیه السلام در حال حاضر دلالت دارد، این روایت است:
مَنْ ماتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِیْتَةَ الْجاهِلِیَّةِ.2
هر کس بمیرد و امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است.
در استدلال به این حدیث، ذکر چند نکته لازم است:
نکته اول:
این روایت را تعداد زیادی از بزرگان اهل سنت (البته با کمی اختلاف در عبارت) نقل کرده اند، از جمله طِیالیسی در مُسْند؛ حافظ عَبْدُالرزّاق در المصنف؛ ابن سَعْد در طَبَقات؛ اِسْکافی در المعیار و الموازنه و احمد حنبل بارها در مسند. ازاین رو، می توان آن را از نظر معنی متواتر دانست.
نکته دوم:
روایت به مردم عصر خاصی اختصاص ندارد؛ زیرا به صورت کلی و عام فرموده است: (هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد....) بنابراین، معلوم می شود در هر عصر و زمانی، امام زنده ای وجود دارد که حکومت بر جهان، حق او و امامت و رهبری جامعه، شایسته مقام اوست و هیچ گاه زمین از وجود چنین پیشوایی خالی نخواهد ماند. در زمان حاضر نیزما جز حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف، کسی را مناسب و در خور این مقام نمی شناسیم. پس ایشان هم اکنون حاضر و زنده است.
نکته سوم:
باید توجه داشت مقصود از امامی که شناخت او، وظیفه مردم هر عصر و زمانی خوانده شده، بی تردید هر کسی نیست که بر جامعه حکومت می کند؛ زیرا شناخت حاکم، به ویژه اگر ستمگر باشد، ارزش واهمیتی ندارد که وقتی صورت نگیرد، سبب شود انسان به مرگ جاهلیت از دنیا برود!
3. دلیل دیگر بر ولادت حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف، روایت های متعددی است که بر تشرف بعضی به خدمت آن حضرت دلالت دارند. از جمله حسن بن ایوب می گوید: همراه عده ای به خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیدیم تا درباره امام پس از ایشان بپرسیم. در مجلس چهل نفر حضور داشتند. حضرت دستور داد کسی از مجلس خارج نشود و پس از مدتی خطاب به عثمان بن سعید فرمودند: می خواهید بگویم برای چه در اینجا جمع شده اید؟ حاضران پاسخ دادند: بفرمایید. حضرت فرمودند: برای این که درباره امام پس از من بپرسید. همه گفتند: آری. در این هنگام پسری مانند پاره ماه که شبیه ترین مردم به امام حسن عسکری علیه السلام بود، وارد مجلس شد. حضرت با اشاره به او فرمودند: این پسر، امام شما پس از من است. فرمان او را اطاعت کنید و پس از من اختلاف نکنید که هلاک خواهید شد و دینتان تباه می شود.3
محی الدین عربی نیز در کتاب فتوحات المکیه درباره حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف می نویسد: (وَ هُوَ فی زَمانِنَا الیَوْمَ مَوْجُودٌ.)4 او در ادامه آورده است: عُرِّفتُ بِهِ سَنَةَ خَمْس وَ تِسْعین وَ خَمْسْ مِأَة. وَ رَأَیْتُ الْعَلامَةَ اللَّتی لَهُ قَدْ اَخْفاهَا الْحَقُّ فیهِ عَنْ عُیُونِ عِبادِهِ وَ کَشَفَها لی بِمَدینةِ (فاسْ) حَتّی رَأَیْتُ خاتَمَ الْوِلایَةِ عَنْه.5
در سال 595 به محضرش رسیدم و علامت مخصوص ایشان را که از چشم دیگران پنهان شده است، مشاهده کردم... .
4. امام حسین علیه السلام فرمودند:
به محضر جدم رسول الله صلی الله علیه و آله وارد شدم. حضرت مرا بر روی زانو نشاند و خطاب به من فرمودند: (خداوند از صلب تو نه امام را برگزیده است که نهمین آنان (قائم) ایشان است و همه آنان از جهت فضل و منزلت در پیشگاه خدا یکسانند).6
5. جوینی شافعی از عبدالله بن عباس نقل می کند:
سَمِعْتُ رَسُولَ اللّه صلی الله علیه و آله یَقُولُ: اَنَا وَ عَلِی وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ و تِسْعَةُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ.7
(ابن عباس می گوید) از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله شنیدم که فرمودند: (من و علی و حسن و حسین و نُه تن از فرزندان حسین پاک و معصوم هستیم).
ممکن است گفته شود این در روایت آخر ثابت نمی کند که حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف متولد شده است؛ چون ممکن است آن حضرت از نسل امام حسین علیه السلام باشد و در آخرالزمان متولد شود.
در پاسخ باید گفت: اولاً از ظاهر این دو روایت چنین برمی آید که نُه نفر پشت سر هم هستند؛ یعنی هر کدام فرزند امام پیشین است، چنان که درباره هشت امام این مطلب صادق است.
ثانیا: دلالت این دو روایت به قرینه روایت هایی که در فصل نسب حضرت مهدی آخرالزمان بیان می کنیم و نیز روایتی که در ادامه خواهیم آورد، کامل می شود.
شبراوی شافعی مصری در کتاب الاتحاف بحبّ الأشراف و ابن صباغ در کتاب فصول المهمه نقل می کنند که دعبل بن علی خزاعی (شاعر) گفته است:
به خدمت حضرت رضا علیه السلام رسیدم و ضمن قصیده ای دو شعر خواندم. (شعر، عربی و مضمونش درباره خروج امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف است.) حضرت پس از شنیدن شعر، در حالی که می گریستند، سر بلند کردند و فرمودند:
ای دعبل! در این دو شعر، جبرئیل به زبان تو سخن گفته است. آیا می دانی آن امام کیست که قیام می کند؟ گفتم: نمی دانم، فقط شنیده ام امامی از شما اهل بیت قیام خواهد کرد و زمین را از عدل و داد پُر خواهد ساخت. حضرت فرمودند:
ای دعبل! امام پس از من، پسرم محمد است و امام بعدی، فرزندش علی و پس از او، حسن و امام پس از حسن، فرزند او حجت قائم است که در زمان غیبتش همه منتظر او هستند و پس از ظهورش همه پیرو اویند. اگر از عمر دنیا تنها یک روز باقی مانده باشد، خدا آن روز را آن قدر طولانی خواهد کرد تا او خروج کند و زمین را آن گونه که از ستم آکنده شده، از عدل پر سازد.8
پی نوشتها:
1. ابراهیم بن محمد جوینی شافعی، فرائد السمطین، بیروت، مؤسسة المحمودی، 1400ه . ق، چ 1، ج 2، ص 337.
2. ینابیع المودة، ج 3، ص 372.
3. شیخ سلیمان حسین بلخی قندروزی، ینابیع المودة، ج 3، ص 123.
4. محی الدین عربی، فتوحات المکیه، بیروت، دار صادر، بی تا، ج 1، ص 85.
5. همان.
6. ابوالمؤید موفق خوارزمی، مقتل الحسین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 1، ج 1، فصل 7، بی تا.
7. فرائد السمطین، ج 2، ح 430.
8. شبراوی شافعی مصری، الاتحاف بحبّ الاشراف، ایران، مؤسسه دارالکتاب الاسلامی، 1423ه . ق، چ 1، ص 332.
منبع: www.irc.ir
- [سایر] آیا امام هادی علیه السلام از ولادت حضرت مهدی علیه السلام خبر داده است؟
- [سایر] آیا امام باقر علیه السلام از ولادت حضرت مهدی علیه السلام خبر داده است؟
- [سایر] آیا امام عسکری علیه السلام از ولادت حضرت مهدی علیه السلام خبر داده است؟
- [سایر] با سلام و خسته نباشید ولادت امام زمان در چه سال و در چه هنگامی بود؟ شب ولادت امام زمان به چه شبی نامگذاری شده است؟ آغاز امامت امام زمان در چه روزی بود؟
- [سایر] آیا امام علی علیه السلام از ولادت امام مهدی علیه السلام خبر داده است؟
- [سایر] آیا امام حسن علیه السلام از ولادت حضرت مهدی علیه السلام خبر داده است؟
- [سایر] آیا امام سجاد علیه السلام از ولادت حضرت مهدی علیه السلام خبر داده است؟
- [سایر] آیا امام صادق علیه السلام از ولادت حضرت مهدی علیه السلام خبر داده است؟
- [سایر] آیا امام کاظم علیه السلام از ولادت حضرت مهدی علیه السلام خبر داده است؟
- [سایر] آیا امام حسین(علیهالسلام) از ولادت حضرت مهدی(علیهالسلام) خبر داده اند؟
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولّی عَصْر ( عج ) که نماز جمعه واجب تَعْیینی نیست ، خرید و فروش و سایر معاملات ، پس از اذان جمعه حرام نیست .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مسلمانان باید در مورد اشخاص مجهول که ملبس به لباس علما و طلاب هستند تحقیق نمایند اگر به مقامی دیگر غیر از مقام علما و مجتهدین که نواب حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه می باشند ارتباط داشته باشند از آنها کناره گرفته و از ضلالت و اضلال آن ها بپرهیزند.
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولیّ عصر (عج ) نماز جمعه واجب تَخییری است ( یعنی مُکَلَّفْ می تواند روز جمعه بجای نماز ظهر نماز جمعه بخواند ) ولی جمعه اَفْضَلْ است وظهر اَحْوَط واحتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در زمان غیبت ولی عصر (عج) نماز جمعه واجب تخییری است (یعنی مکلّف می تواند روز جمعه به جای نماز ظهر نماز جمعه بخواند) ولی جمعه افضل است و ظهر احوط و احتیاط بیشتر در آن است که هردو را بجا آورد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . "أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ الله"جزو اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله"، به قصد قربت گفته شود. اللهُ أکْبَرُ خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند. أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ الله شهادت می دهم که نیست خدایی جز خدای یکتا و بی همتا. أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله پیغمبر و فرستاده خداست. أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أمِیرَ المُؤمِنینَ وَلِیُّ الله شهادت می دهم که حضرت علی علیه السلام أمیرالمؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. حَیَّ عَلَی الصَّلاَة بشتاب برای نماز. حَیَّ عَلَی الْفَلاَح بشتاب برای رستگاری. حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قَد قامَتِ الصَّلاَة به تحقیق نماز برپا شد. لا إلَهَ إِلاَّ الله نیست خدایی مگر خدای یکتا و بی همتا.
- [آیت الله بروجردی] (اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللهِ) جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از (اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ) به قصد قربت گفته شود.ترجمهی اذان و اقامه(اللهُ اکبر): یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.(اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الا اللهُ): یعنی شهادت میدهم که غیر خدایی که یکتا و بیهمتاست خدای دیگری سزاوار پرستش نیست.(اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت محمّد بن عبدالله) ص) پیغمبر و فرستادة خدا است.(اَشْهَدُ اَنَّ عَلیا اَمیرَالمؤمنینَ وَلِی اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت علی (علیه الصلوة و السلام)، امیرالمؤمنین و ولی خدا بر همهی خلق است.(حَی عَلَی الصَّلوة): یعنی بشتاب برای نماز.(حَی عَلَی الفَلاحِ): یعنی بشتاب برای رستگاری.(حَی عَلَی خَیرِ العَمَلِ): یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است.(قَد قامَتِ الصَّلوة): یعنی به تحقیق نماز بر پا شد.(لا اِلهَ اِلاَّ الله): یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بیهمتا است.
- [آیت الله نوری همدانی] اذان هیجده جمله است : اللهً اکبرُ چهار مرتبه اشهدً ان لا الهَ الا اللهً ، اشهدً انّ محّمداً رسولً اللهِ ، حیّ علی الصلاهِ، حیَّ علی الفلاحِ ، حیّ علی خیرِ العملِ ، الله اکبرُ ، لا الهَ الا اللهً هر یک دو مرتبه ، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه الله اکبرُ از اول اذان و یک مرتبه لا اِلَه الّا اللهً از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حیّ علی خیرِ العملِ باید دو مرتبه قد قامتِ الصلاهً اضافه نمود .
- [آیت الله سبحانی] اذان هیجده جمله است: اللّهُ أَکْبَر چهار مرتبه. أَشْهَدُ أَنْ لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ، أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلاَةِ، حَیَّ عَلَی الفَلاَح، حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ، اللّهُ أَکْبَر، لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ هر یک دو مرتبه. و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه اللّهُ أَکْبَر از اول اذان و یک مرتبه لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ باید دو مرتبه قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ اضافه نمود.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اذان هیجده جمله است: "اللهُ أکْبَرُ" چهار مرتبه؛ "أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ اللهُ" "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله" "حَیَّ عَلی الصّلاة" "حَیَّ عَلَی الْفَلاَح" "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل" "اللهُ أَکْبَرُ" "لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله" هر یک دو مرتبه. اقامه هفده جمله است یعنی: دو مرتبه "اللهُ أکْبَرُ" از اول اذان و یک مرتبه "لا إِلَهَ إِلاَّ الله" از آخر آن کم می شود وبعد از گفتن "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل"باید دو مرتبه "قَدْ قامَتِ الصَّلاة" اضافه نمود.
- [آیت الله خوئی] اذان هیجده جمله است:" الله اکبر" چهار مرتبه،" اشهد ان لا اله الا الله، أشهد ان محمداً رسول الله، حی علی الصلاة، حی علی الفلاح، حی علی خیر العمل، الله اکبر، لا اله الا الله"، هر یک دو مرتبه، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه" الله اکبر" از اوّل اذان، و یک مرتبه" لا اله الا الله" از آخر آن کم میشود، و بعداز گفتن" حی علی خیر العمل" باید دو مرتبه" قد قامت الصلاه" اضافه نمود.