حسین علیه السلام
امام حسین (علیه‌السلام) سومین امام شیعیان می‌باشد.
آیا صحت دارد که امام حسین علیه السلام خون علی اصغر علیه السلام را به سوی دشمنان پرتاب کرده است؟
عموم مورخان واقعة عاشورا، از شهادت طفل کوچکی از فرزندان امام حسین علیه السلام به وسیلة تیر، یاد کرده اند. البته آنان در نام و چگونگی شهادت او اختلاف نظر دارند: بعضی صرفاً به کلمة (طفلی از امام حسین علیه السلام ) اکتفا کرده و نامی از او نبرده اند.[1] بعضی دیگر نام او را عبدالله[2] و عده ای هم نام او را علی (علی اصغر) گفته اند.[3] این اختلاف در جزئیات شهادت آن طفل هم وجود دارد[4]؛ با اینکه تمامی این مورخان شهادت او را به وسیلة تیر اندازی دشمنان می دانند، ولی در مورد چگونگی ریختن خون آن شهید (که مساله مورد سوال نیز است) اختلاف دارند: عده ای مانند شیخ مفید و شیخ طبری به واسطة حدیث ابومخنف (قدیمی ترین مورخ واقعة عاشورا) از امام باقر علیه السلام اینگونه نقل کرده اند که: امام کف دستش را به زیر محل خونریزی برد و هنگامی که پر شد آن را بر زمین ریخت: (فلما امتلاء کفه، صبه فی الارض)[5] عده ای دیگر هم مساله را به صورت دیگری نقل کرده اند: (امام پس از پر شدن کف دستش خون را به آسمان پرتاب کرد: (یاخذ الدم من نحره و لبته، فیرمی به الی السماء)[6] طبعاً با توجه به قدمت و اعتبار بیشتر منابعی که واقعه را به صورت اول (ریختن خون به زمین) ذکر کرده اند، ظاهراً باید این نقل را ترجیح دهیم، مگر اینکه پرتاب خون را به آسمان را مربوط به یک قضیة دیگر بدانیم که بسیار بعید است. ولی در هر حال آن چه که در سوال آمده است: (پرتاب خون به سوی دشمنان) در هیچ یک از منابع (حتی منابع متاخر و ضعیف) نیز نیامده است. نکتة بسیار مهم دیگر آن است که در هیچ یک از منابعی که ذکر کردیم، مسالة آب خواستن از لشکر دشمن برای این کودک نیامده است. آنها اکثراً شهادت این طفل را به هنگام وداع امام علیه السلام با او ذکر کرده اند. نقل آب خواستن از لشکر دشمن تنها در بعضی از منابع ضعیف و سست و بی ارزش مانند اسرار الشهادة[7] آمده است.[8] چنین عملی بوضوح با عزتمندی و غیرت امام حسین علیه السلام در تضاد است و متاسفانه این منابع سست جهت ترسیم واقعه ای صرفاً حزن آمیز و ترحم برانگیز، امام را در حالتی که برای کودکش جرعه ای آب از دشمن التماس می کند، ترسیم کرده اند. نتیجه گیری: از آن چه گفته شد، نتیجه گرفته می شود که پرتاب خون علی اصغر علیه السلام به سوی دشمنان صحت ندارد، آن چه که در کتب تاریخی آمده یا حاکی از ریختن خون به زمین است و یا پرتاب آن به سوی آسمان. -------------------------------------------------------------------------------- [1] . ابوحنیفه احمد بن داوود دینوری، الاخبار الطوال، مصر، مطبعة السعادة، چاپ اول، 1330ق، ص255؛ احمد بن ابی واضح یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، چاپ ششم، 1995م، ج2، ص245. [2] . احمد بن یحیی بلاذری، جمل من انساب الاشراف، تحقیق دکتر سهیل زکار، دارالفکر، چاپ اول، 1417ق، ج3، ص4078؛ ابوالفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبین، نجف، مطبعة الحیدریة، 1385ق، ص59؛ شیخ مفید، الارشاد، سلسلة المولفات، بیروت، دارالمفید، 1414ق، ج2، ص135؛ عزالدین بن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، 1387ق، ج3، ص294. [3] . احمد بن اعثم، الفتوح، دایرة المعارف العثمانیه، حیدرآباد، چاپ اول، 1391ق، ج5، ص209؛ محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، قم، المطبعة العلمیة، بی تا، ج 4، ص 109. [4] . جهت مطالعة بیشتر مراجعه کنید: به تحقیقی دربارة اول اربعین حضرت سید الشهداء، شهید قاضی طباطبایی، بنیاد علمی و فرهنگی شهید قاضی، چاپ سوم، 1368 ش، ص660 الی 679. [5] . محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دارالمعارف، چاپ دوم، بی تا، ج5، ص448؛ الارشاد، همان، ج2، ص135؛ فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری باعلام المهدی، نجف، مکتبة الحیدریة، چاپ سوم، 1390ق، ص247248. [6] . مقاتل الطالبین، همان، ص5960؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص109. [7] . فاضل دربندی، اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، تحقیق محمد جمعه بادی و عباس الجمری، قم، ذوی القربی، چاپ اول، 1420ق، ج2، ص609. [8] . جهت اطلاعات بیشتر نگاه کنید به مقالة (عزت طلبی در نهضت امام حسین علیه السلام ) نوشته نعمت الله صفری فروشانی، در فصلنامة حکومت اسلامی، شمارة 26، صص 79 الی 118.
عموم مورخان واقعة عاشورا، از شهادت طفل کوچکی از فرزندان امام حسین علیه السلام به وسیلة تیر، یاد کرده اند. البته آنان در نام و چگونگی شهادت او اختلاف نظر دارند: بعضی صرفاً به کلمة (طفلی از امام حسین علیه السلام ) اکتفا کرده و نامی از او نبرده اند.[1] بعضی دیگر نام او را عبدالله[2] و عده ای هم نام او را علی (علی اصغر) گفته اند.[3] این اختلاف در جزئیات شهادت آن طفل هم وجود دارد[4]؛ با اینکه تمامی این مورخان شهادت او را به وسیلة تیر اندازی دشمنان می دانند، ولی در مورد چگونگی ریختن خون آن شهید (که مساله مورد سوال نیز است) اختلاف دارند: عده ای مانند شیخ مفید و شیخ طبری به واسطة حدیث ابومخنف (قدیمی ترین مورخ واقعة عاشورا) از امام باقر علیه السلام اینگونه نقل کرده اند که: امام کف دستش را به زیر محل خونریزی برد و هنگامی که پر شد آن را بر زمین ریخت: (فلما امتلاء کفه، صبه فی الارض)[5] عده ای دیگر هم مساله را به صورت دیگری نقل کرده اند: (امام پس از پر شدن کف دستش خون را به آسمان پرتاب کرد: (یاخذ الدم من نحره و لبته، فیرمی به الی السماء)[6] طبعاً با توجه به قدمت و اعتبار بیشتر منابعی که واقعه را به صورت اول (ریختن خون به زمین) ذکر کرده اند، ظاهراً باید این نقل را ترجیح دهیم، مگر اینکه پرتاب خون را به آسمان را مربوط به یک قضیة دیگر بدانیم که بسیار بعید است. ولی در هر حال آن چه که در سوال آمده است: (پرتاب خون به سوی دشمنان) در هیچ یک از منابع (حتی منابع متاخر و ضعیف) نیز نیامده است. نکتة بسیار مهم دیگر آن است که در هیچ یک از منابعی که ذکر کردیم، مسالة آب خواستن از لشکر دشمن برای این کودک نیامده است. آنها اکثراً شهادت این طفل را به هنگام وداع امام علیه السلام با او ذکر کرده اند. نقل آب خواستن از لشکر دشمن تنها در بعضی از منابع ضعیف و سست و بی ارزش مانند اسرار الشهادة[7] آمده است.[8] چنین عملی بوضوح با عزتمندی و غیرت امام حسین علیه السلام در تضاد است و متاسفانه این منابع سست جهت ترسیم واقعه ای صرفاً حزن آمیز و ترحم برانگیز، امام را در حالتی که برای کودکش جرعه ای آب از دشمن التماس می کند، ترسیم کرده اند. نتیجه گیری: از آن چه گفته شد، نتیجه گرفته می شود که پرتاب خون علی اصغر علیه السلام به سوی دشمنان صحت ندارد، آن چه که در کتب تاریخی آمده یا حاکی از ریختن خون به زمین است و یا پرتاب آن به سوی آسمان. -------------------------------------------------------------------------------- [1] . ابوحنیفه احمد بن داوود دینوری، الاخبار الطوال، مصر، مطبعة السعادة، چاپ اول، 1330ق، ص255؛ احمد بن ابی واضح یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، چاپ ششم، 1995م، ج2، ص245. [2] . احمد بن یحیی بلاذری، جمل من انساب الاشراف، تحقیق دکتر سهیل زکار، دارالفکر، چاپ اول، 1417ق، ج3، ص4078؛ ابوالفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبین، نجف، مطبعة الحیدریة، 1385ق، ص59؛ شیخ مفید، الارشاد، سلسلة المولفات، بیروت، دارالمفید، 1414ق، ج2، ص135؛ عزالدین بن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، 1387ق، ج3، ص294. [3] . احمد بن اعثم، الفتوح، دایرة المعارف العثمانیه، حیدرآباد، چاپ اول، 1391ق، ج5، ص209؛ محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، قم، المطبعة العلمیة، بی تا، ج 4، ص 109. [4] . جهت مطالعة بیشتر مراجعه کنید: به تحقیقی دربارة اول اربعین حضرت سید الشهداء، شهید قاضی طباطبایی، بنیاد علمی و فرهنگی شهید قاضی، چاپ سوم، 1368 ش، ص660 الی 679. [5] . محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دارالمعارف، چاپ دوم، بی تا، ج5، ص448؛ الارشاد، همان، ج2، ص135؛ فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری باعلام المهدی، نجف، مکتبة الحیدریة، چاپ سوم، 1390ق، ص247248. [6] . مقاتل الطالبین، همان، ص5960؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص109. [7] . فاضل دربندی، اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، تحقیق محمد جمعه بادی و عباس الجمری، قم، ذوی القربی، چاپ اول، 1420ق، ج2، ص609. [8] . جهت اطلاعات بیشتر نگاه کنید به مقالة (عزت طلبی در نهضت امام حسین علیه السلام ) نوشته نعمت الله صفری فروشانی، در فصلنامة حکومت اسلامی، شمارة 26، صص 79 الی 118.
عنوان سوال:
آیا صحت دارد که امام حسین علیه السلام خون علی اصغر علیه السلام را به سوی دشمنان پرتاب کرده است؟
پاسخ:
عموم مورخان واقعة عاشورا، از شهادت طفل کوچکی از فرزندان امام حسین علیه السلام به وسیلة تیر، یاد کرده اند. البته آنان در نام و چگونگی شهادت او اختلاف نظر دارند:
بعضی صرفاً به کلمة (طفلی از امام حسین علیه السلام ) اکتفا کرده و نامی از او نبرده اند.[1]
بعضی دیگر نام او را عبدالله[2] و عده ای هم نام او را علی (علی اصغر) گفته اند.[3]
این اختلاف در جزئیات شهادت آن طفل هم وجود دارد[4]؛ با اینکه تمامی این مورخان شهادت او را به وسیلة تیر اندازی دشمنان می دانند، ولی در مورد چگونگی ریختن خون آن شهید (که مساله مورد سوال نیز است) اختلاف دارند:
عده ای مانند شیخ مفید و شیخ طبری به واسطة حدیث ابومخنف (قدیمی ترین مورخ واقعة عاشورا) از امام باقر علیه السلام اینگونه نقل کرده اند که: امام کف دستش را به زیر محل خونریزی برد و هنگامی که پر شد آن را بر زمین ریخت: (فلما امتلاء کفه، صبه فی الارض)[5]
عده ای دیگر هم مساله را به صورت دیگری نقل کرده اند: (امام پس از پر شدن کف دستش خون را به آسمان پرتاب کرد: (یاخذ الدم من نحره و لبته، فیرمی به الی السماء)[6] طبعاً با توجه به قدمت و اعتبار بیشتر منابعی که واقعه را به صورت اول (ریختن خون به زمین) ذکر کرده اند، ظاهراً باید این نقل را ترجیح دهیم، مگر اینکه پرتاب خون را به آسمان را مربوط به یک قضیة دیگر بدانیم که بسیار بعید است.
ولی در هر حال آن چه که در سوال آمده است: (پرتاب خون به سوی دشمنان) در هیچ یک از منابع (حتی منابع متاخر و ضعیف) نیز نیامده است.
نکتة بسیار مهم دیگر آن است که در هیچ یک از منابعی که ذکر کردیم، مسالة آب خواستن از لشکر دشمن برای این کودک نیامده است. آنها اکثراً شهادت این طفل را به هنگام وداع امام علیه السلام با او ذکر کرده اند. نقل آب خواستن از لشکر دشمن تنها در بعضی از منابع ضعیف و سست و بی ارزش مانند اسرار الشهادة[7] آمده است.[8]
چنین عملی بوضوح با عزتمندی و غیرت امام حسین علیه السلام در تضاد است و متاسفانه این منابع سست جهت ترسیم واقعه ای صرفاً حزن آمیز و ترحم برانگیز، امام را در حالتی که برای کودکش جرعه ای آب از دشمن التماس می کند، ترسیم کرده اند.
نتیجه گیری: از آن چه گفته شد، نتیجه گرفته می شود که پرتاب خون علی اصغر علیه السلام به سوی دشمنان صحت ندارد، آن چه که در کتب تاریخی آمده یا حاکی از ریختن خون به زمین است و یا پرتاب آن به سوی آسمان.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ابوحنیفه احمد بن داوود دینوری، الاخبار الطوال، مصر، مطبعة السعادة، چاپ اول، 1330ق، ص255؛ احمد بن ابی واضح یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، چاپ ششم، 1995م، ج2، ص245.
[2] . احمد بن یحیی بلاذری، جمل من انساب الاشراف، تحقیق دکتر سهیل زکار، دارالفکر، چاپ اول، 1417ق، ج3، ص4078؛ ابوالفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبین، نجف، مطبعة الحیدریة، 1385ق، ص59؛ شیخ مفید، الارشاد، سلسلة المولفات، بیروت، دارالمفید، 1414ق، ج2، ص135؛ عزالدین بن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، 1387ق، ج3، ص294.
[3] . احمد بن اعثم، الفتوح، دایرة المعارف العثمانیه، حیدرآباد، چاپ اول، 1391ق، ج5، ص209؛ محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، قم، المطبعة العلمیة، بی تا، ج 4، ص 109.
[4] . جهت مطالعة بیشتر مراجعه کنید: به تحقیقی دربارة اول اربعین حضرت سید الشهداء، شهید قاضی طباطبایی، بنیاد علمی و فرهنگی شهید قاضی، چاپ سوم، 1368 ش، ص660 الی 679.
[5] . محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دارالمعارف، چاپ دوم، بی تا، ج5، ص448؛ الارشاد، همان، ج2، ص135؛ فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری باعلام المهدی، نجف، مکتبة الحیدریة، چاپ سوم، 1390ق، ص247248.
[6] . مقاتل الطالبین، همان، ص5960؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص109.
[7] . فاضل دربندی، اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، تحقیق محمد جمعه بادی و عباس الجمری، قم، ذوی القربی، چاپ اول، 1420ق، ج2، ص609.
[8] . جهت اطلاعات بیشتر نگاه کنید به مقالة (عزت طلبی در نهضت امام حسین علیه السلام ) نوشته نعمت الله صفری فروشانی، در فصلنامة حکومت اسلامی، شمارة 26، صص 79 الی 118.
- [سایر] آیا امام حسین (ع) فرزندی به نام علی اصغر داشته ؟ و آیا نام دیگر علی اصغر عبدالله بوده ؟
- [سایر] آیا طلب آب از دشمن توسّط امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا برای حضرت علی اصغر (علیه السلام) صحّت دارد؟
- [سایر] آیا امام حسین(ع) کلمه (مُنّوا عَلَیّ) را برای طلب آب برای علی اصغر(ع) به کار بردند؟
- [سایر] چرا محمد حنفیه و ابن عباس با امام حسین(ع)همراهی نکردند؟
- [سایر] آیا علی اصغر (علیه السلام ) در قبر امام حسین (علیه السلام) و به روی سینه آن حضرت دفن شده است؟
- [سایر] آیا علی اصغر علیه السلام در قبر امام حسین علیه السلام و به روی سینه آن حضرت دفن شده است؟
- [سایر] آوردن علی اصغر شیر خوار در مقابل لشکر یزید توسط امام حسین(ع) التماس بود یا اتمام حجت؟
- [سایر] چرا امام حسین (ع) در عاشورا خون مبارکشان را به آسمان پرتاب کردند؟ فلسفه اش چیست؟
- [سایر] آیا حضرت علی اصغر علیه السّلام در هنگام «هل من ناصر ینصرنی» گفتن امام حسین علیه السّلام خودش را از گهواره پایین انداخت؟
- [سایر] قبر حضرت علی اصغر(علیه السلام) کجاست؟
- [آیت الله بروجردی] (اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللهِ) جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از (اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ) به قصد قربت گفته شود.ترجمهی اذان و اقامه(اللهُ اکبر): یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.(اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الا اللهُ): یعنی شهادت میدهم که غیر خدایی که یکتا و بیهمتاست خدای دیگری سزاوار پرستش نیست.(اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت محمّد بن عبدالله) ص) پیغمبر و فرستادة خدا است.(اَشْهَدُ اَنَّ عَلیا اَمیرَالمؤمنینَ وَلِی اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت علی (علیه الصلوة و السلام)، امیرالمؤمنین و ولی خدا بر همه‌ی خلق است.(حَی عَلَی الصَّلوة): یعنی بشتاب برای نماز.(حَی عَلَی الفَلاحِ): یعنی بشتاب برای رستگاری.(حَی عَلَی خَیرِ العَمَلِ): یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است.(قَد قامَتِ الصَّلوة): یعنی به تحقیق نماز بر پا شد.(لا اِلهَ اِلاَّ الله): یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بیهمتا است.
- [آیت الله سبحانی] اللّه اکبر یعنی خدای بزرگ تر از آن است که او را وصف کنند. أَشْهَدُ أَنْ لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ، یعنی شهادت می دهم که خدایی جز اللّه نیست. أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ، یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله(صلی الله علیه وآله)پیغمبر و فرستاده خداست. أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أمیرالمؤمنینَ وَلِیُّ اللّه، یعنی شهادت می دهم که حضرت علی(علیه السلام)امیرالمؤمنین، و ولی خدا بر همه خلق است. حَیَّ عَلَی الصَّلاَةِ، یعنی بشتاب برای نماز. حَیَّ عَلَی الفَلاَح، یعنی بشتاب برای رستگاری. حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ، یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قًد قامَتِ الصَّلاةُ، یعنی نماز برپا شده است. لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ، یعنی خدایی جز اللّه نیست.
- [آیت الله مظاهری] مکروه است که در گریه بر میّت صدا را خیلی بلند کنند. ______ 1) آیا تو بر پیمانی - که با آن ما را ترک کردی - وفاداری؟ پیمان بر شهادت به اینکه نیست خدایی غیر از خداوند متعال، او که یکتاست و شریکی برای او نیست و به اینکه محمد صلی الله علیه وآله وسلم بنده و رسول اوست و سید پیامبران و خاتم آنان است و به اینکه علی علیه السلام امیر مومنان و سید امامان و امامی است که خداوند متعال، فرمانبرداری از او را بر همه عالمیان واجب فرموده است و به اینکه حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و قائم آل محمد - که درودهای خداوند بر آنان باد - امامان مومنان و حجّتهای خداوند بر همه خلائق و امامان تو هستند، که پیشروان هدایت و نیکوکاری هستند. 2) هنگامی که دو فرشته نزدیک به خداوند (نکیر و منکر) که فرستادگان از جانب خدای متعالند، به سوی تو آمدند و از تو در مورد خدایت و پیامبرت و دینت و کتابت و قبلهات و امامانت سوال کردند،پس نترس و اندوهگین نشو و در جواب آنان بگو: خداوند، پروردگار من و محمد صلی الله علیه وآله وسلم، پیامبر من و اسلام، دین من و قرآن، کتاب من و کعبه، قبله من و امیر مومنان علی بن ابی طالب، امام من و حسن بن علی، امام من و حسین بن علی، امام من و زین العابدین، امام من و محمد باقر، امام من و جعفر صادق، امام من، و موسی کاظم، امام من و علی رضا، امام من و محمد جواد امام من و علی هادی، امام من و حسن عسکری، امام من و حجّت منتظَر، امام من میباشند، اینان - که درودهای خداوند بر آنان باد - امامان و سروران و رهبران و شفیعان من میباشند، در دنیا و آخرت به آنان دوستی میورزم و از دشمنان آنان دوری میجویم، سپس بدان ای فلان فرزند فلان. 3) بدرستی که خداوند متعال، بهترین پروردگار و محمد صلی الله علیه وآله وسلم، بهترین پیامبر و امیر مومنان علی بن ابی طالب و فرزندان معصوم او یعنی دوازده امام، بهترین امامان هستند و آنچه را محمد صلی الله علیه وآله وسلم آورده است حقّ است و مرگ حقّ است و سوال منکر و نکیر در قبر حقّ است و برانگیخته شدن (برای روز قیامت)، حقّ است و رستاخیز، حقّ است و صراط، حقّ است و میزان (اعمال)، حقّ است و تطایر کتب، حقّ است و بهشت، حقّ است و جهنم، حقّ است و آن ساعت معهود (روز قیامت)، خواهد آمد و هیچ تردیدی در آن نیست و به تحقیق خداوند متعال کسانی را، که در قبرها هستند، بر خواهد انگیخت. 4) خداوند تو را بر قول ثابت، پایدار فرماید و به راه مستقیم هدایت فرماید و بین تو و امامان تو در جایگاهی از رحمتش، شناخت ایجاد فرماید. 5) خداوندا زمین را از دو پهلوی او گشاده گردان و روح او را بسوی خودت بالا بر و او را با برهانی از خودت روبرو گردان، خداوندا (درخواست میکنیم)عفو تو را، عفو تو را. 6) خداوندا زمین را از دو پهلوی او گشاده گردان و روح او را بسوی خودت بالا بر و او را از جانب خودت با رضوان روبرو کن و قبر او را از بخشایش خودت آرام فرما، رحمتی که بوسیله آن از مهربانی هر کس دیگری بی نیاز گردد.
- [آیت الله علوی گرگانی] مستحبّ است قبر را به اندازه انسان متوسّط یا تا گلوگاه گود کنند، ومیّت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند، مگر آن که قبرستان دورتر، از جهتیبهتر باشد مثل آن که مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا بروند، و نیز مستحبّ است جنازه را در چند ذرعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند و اگر میّت مرد است در دفعه سوم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن، پارچهای روی قبر بگیرند و نیز مستحبّ است جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند و دعاهایی که دستور داده شده پیش از دفن و در موقع دفن بخوانند و بعد از آن که میّت را در لحد گذاشتند، گرههای کفن را باز کنند وصورت میّت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک زیر سر او بسازند و پشت میّت خشت خام یا کلوخی بگذارند که میّت به پشت بر نگردد و پیش از آن که لحد را بپوشانند دست راست را به شانه راست میّت بزنند و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میّت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و بشدّت حرکتش دهند وسه مرتبه بگویند: )اًّسْمَعْ اًّفْهَمْ یا فلانَ بْنَ فُلان( و به جای فلان بن فلان اسم میّت وپدرش را بگویند مثلاً اگر اسم او محمّد واسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند: )اًّسْمَعْ افْهَم یا مُحَمَّدِ بنَ عَلی( پس از آن بگویند: )هَل اَنْتَ عَلی العَهْدِ الَذی فارَقْتَنا عَلَیْهِ مِنْ شَهادَِْ أنْ لا اًّلهَ اًّلاّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَانّ مُحَمّداً صَلّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلهِ عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَسَیِّدُ النَّبیِّینَ وَخاتَمُ المَرْسَلینَ وَانَّ عَلیّاً أمیرُ المُؤمنِینَ وَسَیّدُ الوَصِیینَ وَاًّمام افْتَرَضَ اللّهُ طاعَتَهُ عَلی العالَمینَ وَاَنّ الحَسَنَ وَالحُسَیْنَ وَعَلیَّ بْنَ الحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلیّ وَجَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّد وَمُوسی بْنَ جَعْفَر وَعَلیَّ بْنَ مُوسی وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلی وَعَلیَّ بْنَ مُحَمَّد وَالحَسَنَ بْنَ عَلیّ وَالقائِمَ الحُجََّْ المَهدِیَّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ أئِمَُّْ المُؤمِنینَ وَحُجَجُ اللّهِ عَلی الخَلْقِ أجْمَعینَ وَأئِمَتُکَ أئِمَُّْ هُدی بِکَ أبْرار یا فلانَ بْنُ فُلان( و به جای فلان بن فلان اسم میّت وپدرش را بگوید و بعد بگوید: )اًّذا أتاکَ المَلَکانِ المُقَرَّبانِ رَسولَیْنِ مِن عِنْدِ اللّهِ تَبارَکَ وَتَعالی وَسَئَلاکَ عَنْ رَبِّکَ وَعَنْ نَبِیِّکَ وَعَنْ دِینِکَ وَعَنْ کِتابِکَ وَعَن قِبْلَتِکَ وَعَنْ أئِمَّتِکَ فَلا تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فِیجَوابِهِما اللّهُ رَبِّی وَمُحَمَّد صَلّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ نَبیّی وَالاسْلامُ دِینی وَالقُرآنُ کِتابیوَالکَعْبَُْ قِبْلَتی وَأمیرُ المُؤمِنینَ عَلیُّ بْنُ أبی طالِب اًّمامی وَالحَسَنُ بْنُ عَلی المُجْتَبی اًّمامی وَالحُسَینُ بْنُ عَلی الشَهیدُ بِکَربَلأ اًّمامی وَعَلی زَیْنُ العابِدینَ اًّمامیوَمُحَمّد الباقِرُ اًّمامی وَجَعْفَر الصادِقُ اًّمامی وَمُوسی الکاظِمُ اًّمامی وَعَلیالرِضا اًّمامی وَمُحَمَّد الجَوادُ اًّمامی وَعَلی الهادِی اًّمامی وَالحَسَنُ العَسْکَرَیُّ اًّمامی وَالحُجَُّْ المُنْتَظَرُ اًّمامی هؤلأ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم أجْمَعینَ أئِمَّتی وَسادَتیوَقادَتی وَشُفَعائی بِهِم أتَوَلّی وَمِنْ أعْدائِهِم أتَبَرَُ فِی الدُنیا وَالاَّخِرَْ ثُمَّ اعْلَم یا فلان بْنَ فُلان( و به جای فلان بن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید بعد بگوید: )اًّنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالی نِعْمَ الرَّبُ وَأنَّ مُحَمَّداً صَلّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ نِعْمَ الرَسُولُ واَنَّ عَلیَ بْنَ أبی طالِب وَأوْلادَهُ المَعْصومینَ و الأئِمََّْ الاًّثْنَیْ عَشَر نِعْمَ الأئِمََّْ وَأنَ ما جأَ بِهِ مُحَمَّد صَلّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلهِ حَقّ وَأنّ المَوْتَ حَقّ وَسُؤالَ مُنْکَر وَنَکیر فِی القَبْرِ حَقّ وَالبَعْثَ حَقّ وَالنُشُورَ حَقّ وَالصِراطَ حَقّ وَالمیزانَ حَقّ وَتَطایُرَ الکُتُبِ حَقّ وَانَّ الجَنََّْ حَقّ وَالنارَ حَقّ وَانَّ السّاعََْ آتیَْ لا رَیْبَ فیها وَأنَ اللّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی القُبُورِ پس بگوید أفَهِمْتَ یا فلان( و به جای فلان اسم میّت را بگوید پس از آن بگوید: )ثَبَّتَکَ اللّهُ بِالقَوْلِ الثّابِتِ وَهَداکَ اللّهُ اًّلی صِراطً مُسْتَقیم عَرَّفَ اللّهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَ أوْلِیائِکَ فِیمُسْتَقَرً مِن رَّحْمَتِهِ( پس بگوید: )أللّهُمَّ جافِ الأرْضَ عَنْ جَنْبَیْه وَاصْعَدْ بِرُوحِهِ اًّلَیْکَ وَلَقِّهِ مِنْکَ بُرْهاناً اللّهُمّ عَفوکَ عَفوَک(.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مستحب است، قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود کنند و میت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند، مگر آن که قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد مثل آن که مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا بروند و نیز مستحب است جنازه را در چند ذراعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه، زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند و اگر میت مرد است، در دفعه سوم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و دردفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن، پارچه ای روی قبر بگیرند، و نیز مستحب است جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند و دعاهایی که دستور داده شد، پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آن که میت را در لحد گذاشتند، گره های کفن را باز کنند و صورت میت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک زیر سر او بسازند و پشت میت خشت خام یا کلوخی بگذارند که میت به پشت برنگردد و پیش از آن که لحد را بپوشانند، دست راست را بشانه راست میت بزنند و دست چپ را به قوت بر شانه چپ میت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و بشدت حرکتش دهند و سه مرتبه بگویند: إسْمَعْ، إفْهَمْ یَا فُلاَنَ بْنَ فُلاَن و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگویند مثلاً اگر اسم او محمد است و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند: إسْمَعْ، إفْهَمْ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِی پس از آن بگویند: هَلْ أَنْتَ عَلَی الْعَهْدِ الَّذی فَارَقْتَنَا عَلَیْهِ مِنْ شَهَادَةِ أنْ لاَ إِلهَ إلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله عَبْدُهُ وَرَسوُلُهُ وَسَیّدُ النَّبِیّینَ وَخَاتَمُ الْمُرْسَلِینَ وَأنَّ عَلِیاً أمِیرُ المؤمِنِینَ وَسَیِّدُ الْوَصیّیِن وإمَامٌ افْتَرَضَ اللهُ طَاعَتَهُ عَلی الْعَالَمِینَ وَأَنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَیْنَ وَعلیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلیٍّ وَجَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّد وَموُسَی بْنَ جَعْفَرٍ وَعَلیَّ بْنَ موُسی وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلیٍّ وَعَلیَّ بْنَ مُحَمَّد وَالْحَسنَ بْنَ عَلیٍّ وَالْقائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدیَّ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِمْ أئِمَّةُ الْمُؤْمِنینَ وَحُجَجُ اللهِ عَلَی الْخَلْقِ أَجْمَعِین وَأَئِمَّتُکَ أَئِمَّةُ هُدی أَبْرارٌ یَا فُلاَنَ بْنَ فُلاَن و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگویند و بعد بگویند: إذا اتَاکَ الْمَلَکَانِ الْمُقَرَّبَانِ رَسوُلَیْنِ مِنْ عِنْدِ الله تَبَارَکَ وَتَعَالی وَسَئَلاَکَ عَنْ رَبِّکَ وَعَنْ نَبِیّک وَعَنْ دِینِکَ وَعَنْ کِتَابِکَ وَعَنْ قِبْلَتِکَ وَعَنْ أَئِمَّتِکَ فَلاَ تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فی جَوَابِهِمَا اللهُ رَبّی وَمُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله نَبِیّی وَالإسْلاَمُ دینی وَالْقُرْآنُ کِتَابی وَالْکَعْبَةُ قِبْلَتی وَأمیرُ الْمُؤمِنینَ عَلیُّ بْنُ أبیطَالِب إمَامی وَالْحَسَنُ بْنُ عَلی الْمُجْتَبی إمَامی وَالْحُسَیْنُ بْنُ عَلیٍّ الشَّهِیدُ بِکَرْبَلاء إِمَامی وَعَلِی زِیْنُ الْعَابِدینَ إمَامی وَمُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ إمَامی وَجَعْفَرٌ الصَّادِقُ إمَامی وَموُسَی الْکَاظِمُ إمَامی وَعَلِیٌّ الرِّضَا إمَامی وَمُحَمَّدٌ الْجَوَادُ إمَامی وَعَلیٌّ الْهَادی إمَامی وَالْحَسَنُ الْعَسْکَری إمَامی وَالْحُجَّةُ الْقائِمُ الْمُنْتَظَرُ إمَامی هَؤلاءِ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ أئِمَّتی وَسَادَتی و قادَتی وَشُفَعَائی بِهِمْ اَتَوَلّی وَمِنْ أَعْدَائِهِمْ اَتَبَرَّءُ فی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ ثُمَّ اعْلَمَ یَا فُلانَ بْنَ فُلان و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگویند بعد بگویند: إنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَتَعَالی نِعْمَ الرَّبُّ وَأَنَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله نِعْمَ الرَّسوُلُ وَأنَّ عَلِیَّ بْنَ ابیطَالِب وَاَوْلاَدَهُ الْمَعْصوُمینَ الأئَمَّةَ الإثْنَیْ عَشَرَ نِعْمَ الأئِمَّةُ وَأنَّ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله حَقٌ وَأنَّ الْمَوْتَ حَقٌ وسُؤَالَ مُنْکَر وَنَکیر فی الْقَبْرِ حَقٌ والْبَعْثَ حَقٌ وَالنُّشوُرَ حَقٌ وَالصِّرَاطَ حَقٌ وَتَطَایُرَ الْکُتُبِ حَقٌ وَأنَّ الْجَنَّةَ حَقٌ وَالنَّارَ حَقٌ وَأَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لاَرَیْبَ فیِهَا وَأنَّ اللهُ یَبْعَثُ مَنْ فی الْقُبوُرِ پس بگویند: أفَهِمْتَ یَا فُلان و به جای فلان اسم میت را بگویند پس از آن بگویند: ثَبَّتَکَ اللهُ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ وَهَدَاکَ اللهُ إلَی صِرَاط مُسْتَقِیم وَعَرَّفَ اللهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَ أوْلِیَائِکَ فی مُسْتَقَرّ مِنْ رَحْمَتِهِ پس بگویند: اَللّهُمَّ جَافِ الأرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَأصْعِدْ بِروُحِهِ إلَیْکَ وَلَقِّهِ مِنْکَ بُرْهَاناً اَللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ
- [آیت الله جوادی آملی] .خونهایی که مورد عفو ند, اگر پراکنده باشند و جمع آنها کمتر از درهم باشد , مانع صحت نماز نیستند و اگر به اندازه درهم یا بیشتر بودند, مانع صحت نمازند. خونی که به لباس نازک ریخت و به طرف دیگر آن ظاهر شد, یک خون به حساب می‌آید و اگر ظاهر شدن آن به طرف دیگر بر اثر غلیظ بودن خون است , نه نازک بودن پارچه , دو خون محسوب می‌شوند و جمع آن ها اگر کمتر از درهم نباشد , مانع صحت نماز است.
- [آیت الله سیستانی] مستحب است قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود کنند ، و میّت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند ، مگر آنکه قبرستان دورتر از جهتی بهتر باشد ، مثل آنکه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند ، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا بروند . و نیز مستحب است جنازه را در چند ذرعی قبر ، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بر دارند ، و در نوبت چهارم وارد قبر کنند . و اگر میّت مرد است در دفعه سوم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پائین قبر باشد ، و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند . و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن پارچهای رو ی قبر بگیرند . و نیز مستحب است جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند ، و دعاهائی که دستور داده شده پیش از دفن و موقع دفن بخوانند ، و بعد از آنکه میّت را در لحد گذاشتند گرههای کفن را باز کنند و صورت میّت را روی خاک بگذارند ، و بالشی از خاک زیر سر او بسازند ، و پشت میّت خشت خام یا کلوخی بگذارند که میّت به پشت نگردد ، و پیش از آنکه لحد را پوشانند دست راست را به شانه راست میّت بزنند ، و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میّت بگذارند ، و دهان را نزدیک گوش او ببرند و به شدّت حرکتش دهند و سه مرتبه بگویند : (اِسْمَعْ اِفْهَمُ یا فلان ابن فلان) و بجای فلان ابن فلان اسم میّت و پدرش را بگویند . مثلاً اگر اسم او محمّد و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند : (اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمَّدَ بَن عَلِیّ) ، پس از آن بگویند : (هَلْ اَنْتَ عَلَی العَهْدِ الَّذِی فارَقْتَنا عَلَیْهِ ، مِنْ شَهادَةِ آن لا اِله إلاّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَسَیّدُ النَّبِیِّینَ وَخاتَمُ المُرْسَلِینَ ، وَاَنَّ عَلِیّاً اَمِیرُ المُؤْمِنینَ وَسَیّدُ الوَصِیّینَ وَاِمامٌ اِفْتَرَضَ اللّهُ طاعَتَهُ عَلَی العالَمین وَاَنَّ الحَسَنَ وَالحُسَینَ وَعَلِیَّ بنَ الحُسَینِ وَمُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍ وَ جَعْفَرَ بَنَ محَمَّدَ وَ مُوسَی بنَ جَعْفَرٍ وَ عَلیّ بنَ مُوسی وَ مَحَمّد بنَ علیّ وَ عَلیّ بنَ محمّدٍ و الحسنَ بنَ عَلیٍّ وَالْقائِمَ الحُجَّةَ المَهْدِیَّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّةُ المُؤْمِنِینَ وَحُجَجُ اللّهِ عَلَی الخَلْقِ اَجْمَعِینَ ، وَأئِمَّتُکُ أَئِمَّةُ هُدیً بِکَ اَبرارٌ ، یا فلان ابن فلان) و بجای فلان ابن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید ، و بعد بگوید : (إذا اَتاکَ المَلَکانِ المُقَرَّبانِ رَسُولَیْنِ مِنْ عِنْدِ اللّهِ تَبارَکَ وَتَعالی وَسَأَلاکَ عَنْ رَبّکَ وَعَنْ نَبِیِّکَ وَعَنْ دِینِکَ وَعَنْ کِتابِکَ وَعَنْ قِبْلَتِکَ وَعَنْ اَئِمَّتِکَ فَلا تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فِی جَوابِهِما : اللّهُ رَبّی وَمُحَمَّدٌ صلیاللهعلیهوآلهوسلم نَبِیّ¨ ، وَالاِسْلامُ دِینِی وَالقُرْآنُ کِتابِی ، وَالکَعْبَةُ قِبْلَتِی وَاَمِیرُ المُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بنُ اَبی طالِبٍ اِمامِی ، وَالحَسَنُ بْنُ عَلِیّ المُجْتَبی إمامِی ، وَالحُسَینُ بنُ عَلِیّ الشَّهِیدُ بِکَرْبَلا إمامِی ، وَعَلِیٌّ زَیْنُ العابِدِیَن اِمامِی ، وَمُحَمَّدٌ الباقِرُ اِمامِی ، وَجَعْفَرٌ الصادِقُ اِمامِی ، وَمُوسَی الکاظِمُ اِمامی ، وَعَلِیٌّ الرّضا اِمامِی ، وَمُحَمَّدٌ الجَوادُ اِمامِی ، وَعَلِیٌّ الهادِی اِمامِی ، وَالحَسَنُ العَسْکَرِیٌّ اِمامِی ، وَالحُجَّةُ المُنْتَظَرُ اِمامِی ، هؤُلاءِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِمْ اَئِمَّتِی وَسادَتِی وَقادَتِی وَشُفَعائِی ، بِهِمْ اَتَوَلّی وَمِنْ اَعْدائِهِمْ اَتَبَرَّأُ فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ . ثُمَّ اعْلَمْ یا فلان ابن فلان) و بجای فلان ابن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید ، و بعد بگوید : (اَنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالی نِعْمَ الرَّبُّ ، وَاَنَّ مُحَمَّداً صلیاللهعلیهوآلهوسلم نِعْمَ الرَّسُولُ ، وَاَنَّ عَلِیَّ بْنَ اَبِی طالِبٍ وَاَوْلادَهُ المَعْصُومِینَ الاَئِمَّةَ الاِثْنی عَشَرَ نِعْمَ الاَئِمَّةُ ، وَاَنَّ ما جاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صلیاللهعلیهوآلهوسلمحَقٌّ ، وَاَنَّ المَوْتَ حَقٌّ وَسُؤالَ مُنْکَرٍ وَنَکِیرٍ فِی القَبْرِ حَقٌّ ، وَالبَعْثَ حَقٌّ ، وَالنُّشُورَ حَقٌّ ، وَالصّراطَ حَقٌّ ، وَالمِیزانَ حَقٌّ ، وَتَطایُرَ الکُتُبِ حَقٌّ ، وَاَنَّ الجَنَّةَ حَقٌّ ، وَالنّارَ حَقٌّ ، وَاَنَّ الساعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها ، وَاَنَّ اللّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی القُبُورِ) پس بگوید (اَفَهِمْتَ یا فُلان) و بجای فلان اسم میّت را بگوید ، پس از آن بگوید : (ثَبَّتَکَ اللّهُ بِالقَوْلِ الثّابِتِ وَهَداکَ اللّهُ إلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ ، عَرَّفَ اللّهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَ اَوْلِیائِکَ فِی مُسْتَقَرٍ مِنْ رَحْمَتِهِ) پس بگوید : (اللّهُمَّ جافِ الأرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ ، وَاصْعَدْ بِرُوحِهِ اِلَیکَ ، وَلَقِّهِ مِنْکَ بُرْهاناً ، اللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ) .
- [آیت الله خوئی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلًا به زیارت حضرت اباعبدالله (علیه‌السلام) مشرف شود چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست، و اگر بواسطة عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله نوری همدانی] اشهدً انّ علیاً ولیً اللهِ جزء اذان و اقامه نیست ولی خوب است بعد از اشهدً انّ محمداً رسولُ اللهِ ، به قصد قربت گفته شود . و چون در امثال زمان ما ، شعا ر تشیع محسوب می شود در هر جا که اظهار این شعار مستحسن و لازم باشد ، گفتن آن هم مستحسن و لازم است . ترجمه اذان و اقامه اللهَ اکبرً یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند اشهدً ان لا الهَ الاّ اللهً یعنی شهادت می دهم که غیر خدائی که یکتا و بی همتا است خدای دیگر سزاوار پرستش نیست . اشَهدً انّ محمداً رسولُ اللهِ یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی علیه و آله و سلم پیغمبر و فرستادة خداست . اشهدً ان علیاً امیر المؤمنینَ ولیّ الله یعنی شهادت می دهم که حضرت علی (علیه الصلاهَ و السلام ) امیر المؤمنین ولی خدا بر همة خلق است حیّ علیَ الصلاهِ یعنی بشتاب برای نماز . حیّ علی الفلاحِ یعنی بشتاب برای رستگاری . حیّ علی خیرِ العملِ یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است . قَد قامتِ الصلاهُ یعنی بتحقیق نماز بر پا شد . لا الهَ الاّ اللهُ یعنی خدائی سزاوار پرستش نیست مگر خدائی که یکتا و بی همتا است .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مستحب است قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود کنند و میت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند مگر آن که قبرستان دورتر، از جهتی بهتر باشد مثل آن که مردمان خوب در آن جا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحه اهل قبور بیشتر به آن جا بروند و نیز جنازه را در چند ذرعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند، و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند. و اگر میت مرد است در دفعه سوّم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند. و اگر زن است در دفعه سوّم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن پارچه ای روی قبر بگیرند، و نیز جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند، و دعاهایی که دستور داده شده، پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آن که میت را در لحد گذاشتند، گره های کفن را باز کنند و صورت میت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک زیر سر او بسازند و پشت میت، خشت خام یا کلوخی بگذارند که میّت به پشت برنگردد و پیش از آنکه لحد را بپوشانند دست راست را به شانه راست میّت بزنند و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میّت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و به شدّت حرکتش دهند و سه مرتبه بگویند: اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا فُلانَ ابنَ فُلانْ و به جای فلان اسم میت و پدرش را بگویند مثلاً اگر اسم او محمد و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند: اِسْمَعْ اِفْهَمْ یا مُحَمّدبن عَلِیّ پس از آن بگویند: هَلْ اَنْتَ عَلَی الْعَهْدِ الَّذِی فارَقْتَنا عَلَیْهِ مِنْ شَهادَةِ اَنْ لااِلهَ اِلاّالله وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلّی الله عَلَیْهِ وَآلِه عَبْدُهُ وَرَسوُلُهُ وَسَیّدُ النّبیّینَ وَخْاتَمُ الْمُرْسَلِینَ وَاَنَّ عَلیّاًاَمِیرُالْمُؤمِنینَ وَسَیّدُ الوَصِییّنَ وَاِمامٌ اِفْتَرَضَ اللهُ طاعَتَهَ عَلَی الْعالَمیِنَ وَاَنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَیْن وَعَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْن وَمُحَمَّدَبْن عَلِیٍّ وَجَعْفَرَبْنَ مُحَمَّد وَموُسَی بْنَ جَعْفَر وَعلیَّ بْنَ موُسی وَمُحَمَّدَبْنَ عَلِیٍّ وَعلیَّ بْنَ مُحَمَّد وَالْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ وَالْقائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدِیّ صَلَواتُ الله عَلَیْهِمْ اَئِمَّةُ الْمُؤْمِنیِنَ وَحُجَجُ اللهِ عَلَی الخَلْقِ اَجْمَعینَ وَاَئِمَّتکَ اَئِمَّةٌ هُدِیَ اَبْرارٌ یا فُلانَ بْنَ فُلان و به جای فلان بن فلان اسم میّت و پدرش را بگوید: و بعد بگوید: اذا اَتاکَ الْمَلَکانِ المُقَرَّبانِ رَسوُلَیْنِ مِنْ عِنْدِاللهِ تَبارَکَ وَتَعالی وَسَئَلاکَ عَنْ رَبِّکَ و عَنْ نَبِیِّکَ وَعَنْ دینِکَ وَعَنْ کِتابِکَ وَعَنْ قِبْلَتِکَ وَعَنْ اَئِمَّتِکَ فَلاْ تَخَفْ وَلا تَحْزَنْ وَقُلْ فِی جَوابِهِما اللهُ رَبّی وَمُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ نَبِیّی وَالاِْسْلامُ دینی وَالْقُرآنُ کِتابی وَالْکَعْبَةُ قِبْلَتِی وَاَمِیرُالْمُؤمِنینَ عَلیُّ بْنُ اَبِی طالب اِمامی وَالْحَسَنُ بْنُ عَلیٍّ الْمُجْتَبی اِمامی وَالْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ الشَّهیدُ بِکَرْبَلا اِمامی وَعلِیُّ زَیْنُ الْعابِدینَ اِمامی وَمُحَمَّدٌ الْباقِرُ اِمامی وَجَعْفَرٌ الصّادِقُ اِمامی، وَ مُوسَی الْکاظِمُ اِمامی، وَعَلیُّ الرِّضا اِمامِی، وَمُحَمَّدٌ الْجَوادُ اِمامِی، وَعَلِیٌّ الْهادِی اِمامِی وَالْحَسنُ الْعَسْکَری اِمامی وَالْحُجَّةَ الْمُنْتَظَرُ اِمامِی هؤُلاءِ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِمْ اَجْمَعینَ اَئِمَّتی وَسادَتی وَقادَتی وَشُفَعْائی بِهِمْ اَتَوَلَّی وَمِنْ اَعْدائِهِمْ اَتَبَرَّءُ فِی الدُّنْیا وَالاخِرَةِ ثُمَّ اعْلَمْ یا فُلانَ بْنَ فُلان و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید بعد بگوید: اِنَّ اللهَ تَبارَکَ وَتَعالی نِعْمَ الرَّبُّ وَاَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ نِعْمَ الرَّسوُلُ وَاَنَّ عَلِیِّ بْنَ اَبیِ طالِب وَاوْلادَهُ الْمَعْصوُمینَ الاَْئِمَّةَ الاِْثْنی عَشَرَ نِعْمَ الائَمَّةُ وَاَنَّ ما جاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ حَقُّ وَاَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَسُؤالَ مُنْکَر وَنَکِیر فیِ القَبْرِ حَقُّ وَالْبَعْثَ حَقٌ والنُشُورَ حَقٌ وَالصِّراطَ حَقٌّ وَالْمِیزانَ حَقٌّ وَتَطایُرَ الکُتُبِ حَقٌّ وَاَنَّ الْجَنَّةَ حَقُّ وَالنّارَ حَقُّ وَاَنَّ السّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فیها وَاَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبوُرِ پس بگوید: اَفَهِمْتَ یا فُلانُ و به جای فلان اسم میّت را بگوید پس از آن بگوید: ثَبَّتَکَ اللهُ بِالْقوُلِ الثّابِتِ وَهَدیکَ اللهُ اِلی صِراط مُسْتَقیم عَرَّفَ اللهُ بَیْنَکَ وَبَیْنَ اوْلِیائِکَ فِی مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ پس بگوید: اللّهُمَّ جافِ الاَْرْضَ عَنْ جَنْبَیْهِ وَاصْعَدْ بِروُحِه اِلَیْکَ وَلَقّنهُ مِنْکَ بُرْهاناً اللّهُمَّ عَفْوَکَ عَفْوَک.