امیر المومنین
نخستین امام شیعیان علی(ع)
آیا ائمه اطهار علیهم السّلام به جز امیر المؤمنین علیه السّلام هم دارای «اصحاب سرّ» بوده اند؟
در جواب این سؤال مقدمتاً باید دید اولاً (اصحاب سرّ) به چه کسانی گفته می شود؟ (اصحاب سرّ) کسانی بوده اند که ائمه معصومین علیهم السّلام برخی از معارف الهی را در سطحی فراتر از آنچه برای عموم مردم بیان می کردند به این افراد تعلیم می نمودند و یا برخی از اخبار غیبی را برای آنها بیان می کردند. این افراد عموماً در سطحی بالاتر از دیگران و فراتر از دیگران در وادی معرفت الهی قدم می زدند. لذا ائمه معصومین چون آنها را مستعدتر و یا مطمئن می دیدند، اسراری را برای آنها بیان می کردند و یا اخبار غیبی به آنها می دادند. به عنوان نمونه در مورد (میثم تمّار) یکی از اصحاب امام علی علیه السّلام آمده است که: (حضرت علی علیه السّلام او را بر اسرار خفیّه و اخبار غیبیّه مطلع فرموده بود).[1] تذکر این نکته نیز در مقدمه لازم است که اصحاب سرّ بیشتر به تعدادی از صحابه خاص امیر المؤمنین علی علیه السّلام گفته شده است، اما در مورد ائمه دیگر یا این گونه افراد که صاحب سرّ ائمه باشند، کم بوده اند و یا شرایط سیاسی اجتماعی به گونه ای بوده است که حتی نام آنها هم به واسطه پنهان کاری و تقیّه فاش نشده است. (شیخ عباس قمی) سه نفر از اصحاب امیر المؤمنین علی علیه السّلام را به عنوان محرم اسرار معرفی می کند،[2] که اخبار غیبی را برای یکدیگر بیان می کنند و از نحوه شهادت یکدیگر خبر می دهند.[3] بنابراین اصحاب سرّ در بین (صحابه خاص) ائمه معصومین بوده اند. و هر یک از ائمه معصومین گروهی از این یاران خاص را در بین خود داشته اند. امام حسن علیه السّلام : امام حسن علیه السّلام صحابی و یاران زیادی داشتند که برخی از آنها افتخار صحابی بودن امام علی علیه السّلام را هم داشته اند و بعضاً صاحب سرّ آن حضرت نیز بوده اند. از میان این افراد می توان به (حجر بن عدی)، (رشید هجری)، (عمرو بن حمق)، (رفاعة بن شداد)، (کمیل بن زیاد)، (قیس بن سعد). (جابر بن عبدالله)، (حبیب بن مظاهر)[4] و... را نام برد. امام حسین علیه السّلام : در مورد امام حسین علیه السّلام فرد خاصی به عنوان صاحب سرّ آن حضرت ذکر نشده است. هر چند آن حضرت اصحابی داشتند که بعضاً به عنوان محرم اسرار پدرش امام علی علیه السّلام و یا برادرش امام حسن علیه السّلام بودند، مانند حبیب بن مظاهر و شاید بتوان طبق بیانی که در تعریف اصحاب سرّ گفته شد، اصحاب با وفای آن حضرت که در کربلا به شهادت رسیدند، و حضرت در شب عاشورا خبر شهادت ایشان را بیان فرمودند و یا طبق برخی از روایات جایگاههای آنها را در بهشت به ایشان نشان دادند، جزء اصحاب سرّ آن حضرت بدانیم. امام سجاد علیه السّلام : در مورد امام سجاد علیه السّلام نیز باید گفت، فرد خاصی به عنوان صاحب سرّ ایشان بیان نشده است، اما شاید بتوان افرادی چون (جابر بن عبدالله انصاری) و (ابوحمزه ثمالی) که فرد اخیر، امام سجاد علیه السّلام دعای شریف (ابو حمزه) را به ایشان تعلیم دادند،[5] جزء اصحاب سرّ آن حضرت بدانیم. امام صادق علیه السّلام می فرماید: (ابوحمزه در زمان خودش مانند سلمان در زمان خودش بوده است).[6] امام باقر علیه السّلام : شخصیت هایی هم چون (محمد بن مسلم، زرارة بن اعین، ابوبصیر، برید بن معاویه) از اصحاب خاص امام باقر علیه السّلام بودند. در حدیثی از امام صادق علیه السّلام است که: اگر اینها نبودند کسی از تعالیم دین و مکتب پیامبر صلّی الله علیه و آله بهره ای نمی برد...).[7] در مورد (جابر بن یزید یکی دیگر از اصحاب امام باقر علیه السّلام آمده است: (حامل اسرار علوم اهل بیت طاهرین بود.)[8] امام صادق علیه السّلام : ایشان علاوه بر این که شاگردان عمومی داشتند، بعضاً شاگردان و اصحاب خصوصی داشتند، همانند (مفضل بن عمر) که امام علیه السّلام برخی از معارف الهی را به طور خصوصی به ایشان تعلیم کردند. از دیگر صحابه برجسته آن حضرت می توان به (محمد بن مسلم، برید بن معاویه، لیث البختری و زراره نام برد. که امام صادق علیه السّلام آنها را اوتاد دین و اعلام دین و نجباء امت و امناء الهی می داند.[9] امام کاظم علیه السّلام از یاران خاص و مورد علاقه این امام بزرگوار می توان به (عبدالرحمن بن حجاج) و عبدالله بن یحیی کاهلی نام برد.[10] (علی بن یقطین) نیز از شیعیان امام کاظم علیه السّلام بود ) او با موافقت امام کاظم علیه السّلام وزارت هارون را پذیرفت).[11] او به صورت مخفیانه در دستگاه حکومت عباسی به شیعیانی که به او مراجعه می کردند به سفارش امام کاظم علیه السّلام کمک می کرد.[12] امام رضا علیه السّلام : از صحابه خاص امام رضا علیه السّلام می توان به (دعبل خزائی)، (حسن بن علی بن زیاد)، (حسن بن علی بن فضال)، (حسن بن محبوب)، (زکریا بن آدم)، (صفوان بن یحیی)، (محمد بن اسماعیل) و (نصر بن قابوس) را نام برد. امام جواد علیه السّلام : در بین اصحاب محدود امام جواد علیه السّلام افراد برجسته ای چون (علی بن مهزیار)، (بزنطی)، (زکریا بن آدم) و... وجود داشتند.[13] امام هادی علیه السّلام : (امام هادی علیه السّلام در بین اصحابش وکلایی داشت که مخفیانه با آن حضرت ارتباط داشتند. از این گونه صحابه خاص می توان به (علی بن جعفر)، (ابراهیم بن محمد) و (علی بن بلال) نام برد.)[14] امام حسن عسکری علیه السّلام : (عثمان بن سعید عَمری از نزدیکترین و صمیمی ترین یاران امام بود و زیر پوشش روغن فروشی، فعالیت می کرد).[15] (ابوهاشم جعفری) نیز از نزدیکان و یاران امام حسن عسکری علیه السّلام بود).[16] امام مهدی علیه السّلام : نایبان خاص حضرت مهدی (عج) در دوران غیبت صغری چهار تن از اصحاب با سابقه امامان پیشین و از علمای پارسا و بزرگ شیعه بودند که به نام (نواب اربعه) نامیده شده اند. نتیجه گیری: ائمه معصومین با یاران و اصحاب خود روابط متفاوتی داشته اند، برخی از این افراد که مورد وثوق و اعتماد ائمه بوده اند، به عنوان محرم اسرار ایشان بوده اند. و بعضاً امامان بزرگوار ما به این قبیل افراد مطالبی را بیان می کردند که به افراد دیگر این مطالب و اسرار گفته نمی شد. این افراد در سطحی بالاتر از سایرین بوده اند و بعضاً معارف الهی فقط به این گونه افراد گفته شده است. و به واسطه بعضی مخفی کاریها شاید تعدادی از همین افراد در تاریخ نامی از آنها برده نشده باشد. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. منتهی الآمال؛ شیخ عباس قمی 2. رجال کشی؛ کشی 3. رجال شیخ طوسی -------------------------------------------------------------------------------- [1] . قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، نشر هجرت، چاپ اول، 1365، ج1، ص400. [2] . میثم تمار، رشید هجری، حبیب بن مظاهر. [3] . قمی، شیخ عباس، همان، ج 1، ص 370. [4] . کمپانی، فضل الله، حسن کیست، موسسه انتشارات فراهانی، چاپ سوم، سال 1354، ص 298 299، ذاکری، سیمای کارگزارن علی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، چاپ چهارم، 78، ص 352 و 27. [5] . این دعا در سحرهای ماه مبارک رمضان خوانده می شود و به دعای (ابوحمزه ثمالی) معروف است. [6] . طوسی، رجال طوسی، قم، دار الذخائر، چاپ دوم، 1411 ه ، ص 84. [7] . طوسی، اختیار معرفة الرجال، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382، ص 136. [8] . قمی، عباس، پیشین، ج 2، ص 194. [9] . همان، ص 309. [10] . طوسی، اختیار معرفة الرجال، پیشین، ص 435. [11] . همان، ص 433. [12] . قمی، عباس، پیشین، ج 2، ص 439. [13] . پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، موسسه تحقیقاتی امام صادق علیه السّلام ، چاپ 5، 1376، ص 562. [14] . همان، ص 573. [15] . همان، ص 637. [16] . همان، ص 637.
در جواب این سؤال مقدمتاً باید دید اولاً (اصحاب سرّ) به چه کسانی گفته می شود؟ (اصحاب سرّ) کسانی بوده اند که ائمه معصومین علیهم السّلام برخی از معارف الهی را در سطحی فراتر از آنچه برای عموم مردم بیان می کردند به این افراد تعلیم می نمودند و یا برخی از اخبار غیبی را برای آنها بیان می کردند. این افراد عموماً در سطحی بالاتر از دیگران و فراتر از دیگران در وادی معرفت الهی قدم می زدند. لذا ائمه معصومین چون آنها را مستعدتر و یا مطمئن می دیدند، اسراری را برای آنها بیان می کردند و یا اخبار غیبی به آنها می دادند. به عنوان نمونه در مورد (میثم تمّار) یکی از اصحاب امام علی علیه السّلام آمده است که: (حضرت علی علیه السّلام او را بر اسرار خفیّه و اخبار غیبیّه مطلع فرموده بود).[1] تذکر این نکته نیز در مقدمه لازم است که اصحاب سرّ بیشتر به تعدادی از صحابه خاص امیر المؤمنین علی علیه السّلام گفته شده است، اما در مورد ائمه دیگر یا این گونه افراد که صاحب سرّ ائمه باشند، کم بوده اند و یا شرایط سیاسی اجتماعی به گونه ای بوده است که حتی نام آنها هم به واسطه پنهان کاری و تقیّه فاش نشده است. (شیخ عباس قمی) سه نفر از اصحاب امیر المؤمنین علی علیه السّلام را به عنوان محرم اسرار معرفی می کند،[2] که اخبار غیبی را برای یکدیگر بیان می کنند و از نحوه شهادت یکدیگر خبر می دهند.[3] بنابراین اصحاب سرّ در بین (صحابه خاص) ائمه معصومین بوده اند. و هر یک از ائمه معصومین گروهی از این یاران خاص را در بین خود داشته اند. امام حسن علیه السّلام : امام حسن علیه السّلام صحابی و یاران زیادی داشتند که برخی از آنها افتخار صحابی بودن امام علی علیه السّلام را هم داشته اند و بعضاً صاحب سرّ آن حضرت نیز بوده اند. از میان این افراد می توان به (حجر بن عدی)، (رشید هجری)، (عمرو بن حمق)، (رفاعة بن شداد)، (کمیل بن زیاد)، (قیس بن سعد). (جابر بن عبدالله)، (حبیب بن مظاهر)[4] و... را نام برد. امام حسین علیه السّلام : در مورد امام حسین علیه السّلام فرد خاصی به عنوان صاحب سرّ آن حضرت ذکر نشده است. هر چند آن حضرت اصحابی داشتند که بعضاً به عنوان محرم اسرار پدرش امام علی علیه السّلام و یا برادرش امام حسن علیه السّلام بودند، مانند حبیب بن مظاهر و شاید بتوان طبق بیانی که در تعریف اصحاب سرّ گفته شد، اصحاب با وفای آن حضرت که در کربلا به شهادت رسیدند، و حضرت در شب عاشورا خبر شهادت ایشان را بیان فرمودند و یا طبق برخی از روایات جایگاههای آنها را در بهشت به ایشان نشان دادند، جزء اصحاب سرّ آن حضرت بدانیم. امام سجاد علیه السّلام : در مورد امام سجاد علیه السّلام نیز باید گفت، فرد خاصی به عنوان صاحب سرّ ایشان بیان نشده است، اما شاید بتوان افرادی چون (جابر بن عبدالله انصاری) و (ابوحمزه ثمالی) که فرد اخیر، امام سجاد علیه السّلام دعای شریف (ابو حمزه) را به ایشان تعلیم دادند،[5] جزء اصحاب سرّ آن حضرت بدانیم. امام صادق علیه السّلام می فرماید: (ابوحمزه در زمان خودش مانند سلمان در زمان خودش بوده است).[6] امام باقر علیه السّلام : شخصیت هایی هم چون (محمد بن مسلم، زرارة بن اعین، ابوبصیر، برید بن معاویه) از اصحاب خاص امام باقر علیه السّلام بودند. در حدیثی از امام صادق علیه السّلام است که: اگر اینها نبودند کسی از تعالیم دین و مکتب پیامبر صلّی الله علیه و آله بهره ای نمی برد...).[7] در مورد (جابر بن یزید یکی دیگر از اصحاب امام باقر علیه السّلام آمده است: (حامل اسرار علوم اهل بیت طاهرین بود.)[8] امام صادق علیه السّلام : ایشان علاوه بر این که شاگردان عمومی داشتند، بعضاً شاگردان و اصحاب خصوصی داشتند، همانند (مفضل بن عمر) که امام علیه السّلام برخی از معارف الهی را به طور خصوصی به ایشان تعلیم کردند. از دیگر صحابه برجسته آن حضرت می توان به (محمد بن مسلم، برید بن معاویه، لیث البختری و زراره نام برد. که امام صادق علیه السّلام آنها را اوتاد دین و اعلام دین و نجباء امت و امناء الهی می داند.[9] امام کاظم علیه السّلام از یاران خاص و مورد علاقه این امام بزرگوار می توان به (عبدالرحمن بن حجاج) و عبدالله بن یحیی کاهلی نام برد.[10] (علی بن یقطین) نیز از شیعیان امام کاظم علیه السّلام بود ) او با موافقت امام کاظم علیه السّلام وزارت هارون را پذیرفت).[11] او به صورت مخفیانه در دستگاه حکومت عباسی به شیعیانی که به او مراجعه می کردند به سفارش امام کاظم علیه السّلام کمک می کرد.[12] امام رضا علیه السّلام : از صحابه خاص امام رضا علیه السّلام می توان به (دعبل خزائی)، (حسن بن علی بن زیاد)، (حسن بن علی بن فضال)، (حسن بن محبوب)، (زکریا بن آدم)، (صفوان بن یحیی)، (محمد بن اسماعیل) و (نصر بن قابوس) را نام برد. امام جواد علیه السّلام : در بین اصحاب محدود امام جواد علیه السّلام افراد برجسته ای چون (علی بن مهزیار)، (بزنطی)، (زکریا بن آدم) و... وجود داشتند.[13] امام هادی علیه السّلام : (امام هادی علیه السّلام در بین اصحابش وکلایی داشت که مخفیانه با آن حضرت ارتباط داشتند. از این گونه صحابه خاص می توان به (علی بن جعفر)، (ابراهیم بن محمد) و (علی بن بلال) نام برد.)[14] امام حسن عسکری علیه السّلام : (عثمان بن سعید عَمری از نزدیکترین و صمیمی ترین یاران امام بود و زیر پوشش روغن فروشی، فعالیت می کرد).[15] (ابوهاشم جعفری) نیز از نزدیکان و یاران امام حسن عسکری علیه السّلام بود).[16] امام مهدی علیه السّلام : نایبان خاص حضرت مهدی (عج) در دوران غیبت صغری چهار تن از اصحاب با سابقه امامان پیشین و از علمای پارسا و بزرگ شیعه بودند که به نام (نواب اربعه) نامیده شده اند. نتیجه گیری: ائمه معصومین با یاران و اصحاب خود روابط متفاوتی داشته اند، برخی از این افراد که مورد وثوق و اعتماد ائمه بوده اند، به عنوان محرم اسرار ایشان بوده اند. و بعضاً امامان بزرگوار ما به این قبیل افراد مطالبی را بیان می کردند که به افراد دیگر این مطالب و اسرار گفته نمی شد. این افراد در سطحی بالاتر از سایرین بوده اند و بعضاً معارف الهی فقط به این گونه افراد گفته شده است. و به واسطه بعضی مخفی کاریها شاید تعدادی از همین افراد در تاریخ نامی از آنها برده نشده باشد. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. منتهی الآمال؛ شیخ عباس قمی 2. رجال کشی؛ کشی 3. رجال شیخ طوسی -------------------------------------------------------------------------------- [1] . قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، نشر هجرت، چاپ اول، 1365، ج1، ص400. [2] . میثم تمار، رشید هجری، حبیب بن مظاهر. [3] . قمی، شیخ عباس، همان، ج 1، ص 370. [4] . کمپانی، فضل الله، حسن کیست، موسسه انتشارات فراهانی، چاپ سوم، سال 1354، ص 298 299، ذاکری، سیمای کارگزارن علی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، چاپ چهارم، 78، ص 352 و 27. [5] . این دعا در سحرهای ماه مبارک رمضان خوانده می شود و به دعای (ابوحمزه ثمالی) معروف است. [6] . طوسی، رجال طوسی، قم، دار الذخائر، چاپ دوم، 1411 ه ، ص 84. [7] . طوسی، اختیار معرفة الرجال، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382، ص 136. [8] . قمی، عباس، پیشین، ج 2، ص 194. [9] . همان، ص 309. [10] . طوسی، اختیار معرفة الرجال، پیشین، ص 435. [11] . همان، ص 433. [12] . قمی، عباس، پیشین، ج 2، ص 439. [13] . پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، موسسه تحقیقاتی امام صادق علیه السّلام ، چاپ 5، 1376، ص 562. [14] . همان، ص 573. [15] . همان، ص 637. [16] . همان، ص 637.
عنوان سوال:
آیا ائمه اطهار علیهم السّلام به جز امیر المؤمنین علیه السّلام هم دارای «اصحاب سرّ» بوده اند؟
پاسخ:
در جواب این سؤال مقدمتاً باید دید اولاً (اصحاب سرّ) به چه کسانی گفته می شود؟ (اصحاب سرّ) کسانی بوده اند که ائمه معصومین علیهم السّلام برخی از معارف الهی را در سطحی فراتر از آنچه برای عموم مردم بیان می کردند به این افراد تعلیم می نمودند و یا برخی از اخبار غیبی را برای آنها بیان می کردند. این افراد عموماً در سطحی بالاتر از دیگران و فراتر از دیگران در وادی معرفت الهی قدم می زدند. لذا ائمه معصومین چون آنها را مستعدتر و یا مطمئن می دیدند، اسراری را برای آنها بیان می کردند و یا اخبار غیبی به آنها می دادند. به عنوان نمونه در مورد (میثم تمّار) یکی از اصحاب امام علی علیه السّلام آمده است که: (حضرت علی علیه السّلام او را بر اسرار خفیّه و اخبار غیبیّه مطلع فرموده بود).[1] تذکر این نکته نیز در مقدمه لازم است که اصحاب سرّ بیشتر به تعدادی از صحابه خاص امیر المؤمنین علی علیه السّلام گفته شده است، اما در مورد ائمه دیگر یا این گونه افراد که صاحب سرّ ائمه باشند، کم بوده اند و یا شرایط سیاسی اجتماعی به گونه ای بوده است که حتی نام آنها هم به واسطه پنهان کاری و تقیّه فاش نشده است. (شیخ عباس قمی) سه نفر از اصحاب امیر المؤمنین علی علیه السّلام را به عنوان محرم اسرار معرفی می کند،[2] که اخبار غیبی را برای یکدیگر بیان می کنند و از نحوه شهادت یکدیگر خبر می دهند.[3]
بنابراین اصحاب سرّ در بین (صحابه خاص) ائمه معصومین بوده اند. و هر یک از ائمه معصومین گروهی از این یاران خاص را در بین خود داشته اند.
امام حسن علیه السّلام : امام حسن علیه السّلام صحابی و یاران زیادی داشتند که برخی از آنها افتخار صحابی بودن امام علی علیه السّلام را هم داشته اند و بعضاً صاحب سرّ آن حضرت نیز بوده اند. از میان این افراد می توان به (حجر بن عدی)، (رشید هجری)، (عمرو بن حمق)، (رفاعة بن شداد)، (کمیل بن زیاد)، (قیس بن سعد). (جابر بن عبدالله)، (حبیب بن مظاهر)[4] و... را نام برد.
امام حسین علیه السّلام : در مورد امام حسین علیه السّلام فرد خاصی به عنوان صاحب سرّ آن حضرت ذکر نشده است. هر چند آن حضرت اصحابی داشتند که بعضاً به عنوان محرم اسرار پدرش امام علی علیه السّلام و یا برادرش امام حسن علیه السّلام بودند، مانند حبیب بن مظاهر و شاید بتوان طبق بیانی که در تعریف اصحاب سرّ گفته شد، اصحاب با وفای آن حضرت که در کربلا به شهادت رسیدند، و حضرت در شب عاشورا خبر شهادت ایشان را بیان فرمودند و یا طبق برخی از روایات جایگاههای آنها را در بهشت به ایشان نشان دادند، جزء اصحاب سرّ آن حضرت بدانیم.
امام سجاد علیه السّلام : در مورد امام سجاد علیه السّلام نیز باید گفت، فرد خاصی به عنوان صاحب سرّ ایشان بیان نشده است، اما شاید بتوان افرادی چون (جابر بن عبدالله انصاری) و (ابوحمزه ثمالی) که فرد اخیر، امام سجاد علیه السّلام دعای شریف (ابو حمزه) را به ایشان تعلیم دادند،[5] جزء اصحاب سرّ آن حضرت بدانیم.
امام صادق علیه السّلام می فرماید: (ابوحمزه در زمان خودش مانند سلمان در زمان خودش بوده است).[6]
امام باقر علیه السّلام : شخصیت هایی هم چون (محمد بن مسلم، زرارة بن اعین، ابوبصیر، برید بن معاویه) از اصحاب خاص امام باقر علیه السّلام بودند. در حدیثی از امام صادق علیه السّلام است که: اگر اینها نبودند کسی از تعالیم دین و مکتب پیامبر صلّی الله علیه و آله بهره ای نمی برد...).[7] در مورد (جابر بن یزید یکی دیگر از اصحاب امام باقر علیه السّلام آمده است: (حامل اسرار علوم اهل بیت طاهرین بود.)[8] امام صادق علیه السّلام : ایشان علاوه بر این که شاگردان عمومی داشتند، بعضاً شاگردان و اصحاب خصوصی داشتند، همانند (مفضل بن عمر) که امام علیه السّلام برخی از معارف الهی را به طور خصوصی به ایشان تعلیم کردند. از دیگر صحابه برجسته آن حضرت می توان به (محمد بن مسلم، برید بن معاویه، لیث البختری و زراره نام برد. که امام صادق علیه السّلام آنها را اوتاد دین و اعلام دین و نجباء امت و امناء الهی می داند.[9]
امام کاظم علیه السّلام از یاران خاص و مورد علاقه این امام بزرگوار می توان به (عبدالرحمن بن حجاج) و عبدالله بن یحیی کاهلی نام برد.[10] (علی بن یقطین) نیز از شیعیان امام کاظم علیه السّلام بود ) او با موافقت امام کاظم علیه السّلام وزارت هارون را پذیرفت).[11] او به صورت مخفیانه در دستگاه حکومت عباسی به شیعیانی که به او مراجعه می کردند به سفارش امام کاظم علیه السّلام کمک می کرد.[12]
امام رضا علیه السّلام : از صحابه خاص امام رضا علیه السّلام می توان به (دعبل خزائی)، (حسن بن علی بن زیاد)، (حسن بن علی بن فضال)، (حسن بن محبوب)، (زکریا بن آدم)، (صفوان بن یحیی)، (محمد بن اسماعیل) و (نصر بن قابوس) را نام برد.
امام جواد علیه السّلام : در بین اصحاب محدود امام جواد علیه السّلام افراد برجسته ای چون (علی بن مهزیار)، (بزنطی)، (زکریا بن آدم) و... وجود داشتند.[13] امام هادی علیه السّلام : (امام هادی علیه السّلام در بین اصحابش وکلایی داشت که مخفیانه با آن حضرت ارتباط داشتند. از این گونه صحابه خاص می توان به (علی بن جعفر)، (ابراهیم بن محمد) و (علی بن بلال) نام برد.)[14]
امام حسن عسکری علیه السّلام : (عثمان بن سعید عَمری از نزدیکترین و صمیمی ترین یاران امام بود و زیر پوشش روغن فروشی، فعالیت می کرد).[15] (ابوهاشم جعفری) نیز از نزدیکان و یاران امام حسن عسکری علیه السّلام بود).[16]
امام مهدی علیه السّلام : نایبان خاص حضرت مهدی (عج) در دوران غیبت صغری چهار تن از اصحاب با سابقه امامان پیشین و از علمای پارسا و بزرگ شیعه بودند که به نام (نواب اربعه) نامیده شده اند.
نتیجه گیری: ائمه معصومین با یاران و اصحاب خود روابط متفاوتی داشته اند، برخی از این افراد که مورد وثوق و اعتماد ائمه بوده اند، به عنوان محرم اسرار ایشان بوده اند. و بعضاً امامان بزرگوار ما به این قبیل افراد مطالبی را بیان می کردند که به افراد دیگر این مطالب و اسرار گفته نمی شد. این افراد در سطحی بالاتر از سایرین بوده اند و بعضاً معارف الهی فقط به این گونه افراد گفته شده است. و به واسطه بعضی مخفی کاریها شاید تعدادی از همین افراد در تاریخ نامی از آنها برده نشده باشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. منتهی الآمال؛ شیخ عباس قمی
2. رجال کشی؛ کشی
3. رجال شیخ طوسی
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، نشر هجرت، چاپ اول، 1365، ج1، ص400.
[2] . میثم تمار، رشید هجری، حبیب بن مظاهر.
[3] . قمی، شیخ عباس، همان، ج 1، ص 370.
[4] . کمپانی، فضل الله، حسن کیست، موسسه انتشارات فراهانی، چاپ سوم، سال 1354، ص 298 299، ذاکری، سیمای کارگزارن علی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، چاپ چهارم، 78، ص 352 و 27.
[5] . این دعا در سحرهای ماه مبارک رمضان خوانده می شود و به دعای (ابوحمزه ثمالی) معروف است.
[6] . طوسی، رجال طوسی، قم، دار الذخائر، چاپ دوم، 1411 ه ، ص 84.
[7] . طوسی، اختیار معرفة الرجال، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382، ص 136.
[8] . قمی، عباس، پیشین، ج 2، ص 194.
[9] . همان، ص 309.
[10] . طوسی، اختیار معرفة الرجال، پیشین، ص 435.
[11] . همان، ص 433.
[12] . قمی، عباس، پیشین، ج 2، ص 439.
[13] . پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، موسسه تحقیقاتی امام صادق علیه السّلام ، چاپ 5، 1376، ص 562.
[14] . همان، ص 573.
[15] . همان، ص 637.
[16] . همان، ص 637.
- [سایر] اگر ائمه«علیهم السلام» دارای معجزه بودند چرا امام حسین«علیه السلام» در کربلا آب از زمین استخراج نکردند؟
- [سایر] در زیارت ائمه معصومین(علیهم السلام) مخصوصاً امام حسین(علیه السلام))، معنای «لعن» چیست؟
- [سایر] آیا ائمه اطهار علیهم السلام از مهدی موعود علیه السلام خبر داده اند؟
- [سایر] منظور از «السلام علی علی بن الحسین(علیه السلام)» در زیارت عاشورا کیست؟
- [سایر] «علی بنالحسین» در زیارت عاشورا کدام یک از فرزندان امام حسین(علیه السلام) است؟
- [سایر] «محمد بن علی بنابی قره» کیست؟
- [سایر] آیا حدیثی وجود دارد که دشمنان امام علی(ع) و ائمه اطهار(ع) را حرامزاده بداند؟
- [سایر] اگر کلمة «علی» را در «صدق اللهُ العلی العظیم» فراموش کنیم و مانند اهل سنّت بگوییم «صدق اللهُ العظیم» اشکال دارد؟
- [سایر] آیا ائمه اطهار (علیهم السلام) علم غیب می دانستند؟
- [سایر] حدیث «کشتی نجات بودن اهلبیت»، چگونه بر وجود امام زمان (عج) دلالت دارد؟
- [آیت الله نوری همدانی] نماز در حرم امامان (علیهم السلام ) مستحب ، بلکه بهتر از مسجد است و نماز در حرم مطهر حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام ) برابر دویست هزار نماز است .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] نماز در حرم امامان(علیهم السلام) مستحب بلکه بهتر از مسجد است. و نماز در حرم مطهّر حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) برابر دویست هزار نماز است.
- [امام خمینی] نماز در حرم امامان علیهم السلام مستحب، بلکه بهتر از مسجد است و نماز در حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام برابر دویست هزار نماز است.
- [آیت الله سبحانی] نماز در حرم امامان(علیهم السلام) مستحب است و نماز در حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) برابر دویست هزار نماز است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] نماز در حرم امامان(علیهم السلام) مستحب است، بلکه در حدیث آمده نماز در حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) برابر با دویست هزار نماز است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . نماز در حرم ائمه: مستحب بلکه بهتر از مسجد است و نماز در حرم مطهر حضرت امیر المؤمنین علیه السلام برابر با دویست هزار نماز است.
- [آیت الله اردبیلی] اذان دارای هیجده جمله است که به ترتیب عبارتند از: (اَللّهُ أکْبَرُ)(1) چهار مرتبه و (أَشْهَدُ أنْ لا إلهَ إلاَّ اللّهُ(2)، أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّدا رَسُولُ اللّهِ(3)، حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ(4)، حَیَّ عَلَی الْفَلاحِ(5)، حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلِ(6)، اَللّهُ أکْبَرُ، لا إلهَ إلاَّ اللّهُ(7)) هر یک دو مرتبه و اقامه دارای هفده جمله است، یعنی دو مرتبه (اَللّهُ أکْبَرُ) از اوّل اذان و یک مرتبه (لا إلهَ إلاَّ اللّهُ) از آخر آن کم می‌شود و بعد از گفتن (حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلِ) باید دو مرتبه (قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ)(8) به آن اضافه نمود.
- [آیت الله بهجت] بعید نیست مستحب بودن اقرار به ولایت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه‌السلام در اذان مستحبی، در صورتی که به نیت مطلوب بودن گفته شود، به عبارات مختلفی که در (نهایه) و (فقیه) و (احتجاج) نقل شده است که (اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللّه) و یا (عَلِیٌ اَمیرُ المُؤمِنین) و یا به عبارت (اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللّه) باشد، و اما اقرار به ولایت اگرچه در غیر اذان باشد خوب است، پس احتیاج به دلیل مخصوص ندارد؛ و کاملترین عبارتی که در اینجا گفته می‌شود آن است که اقرار به خلیفه بودن یا وصی بودن حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام و ائمه طاهرین علیهم‌السلام در آن باشد.
- [آیت الله وحید خراسانی] نماز خواندن در حرم امامان علیهم السلام مستحب است بلکه از بعضی روایات استفاده می شود که نماز در حرم مطهر حضرت امیر المومنین علیه السلام و سیدالشهداء علیه السلام افضل از مسجد است
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسانی که در حق علی(علیه السلام) و سایر امامان(علیهم السلام) غلو کنند; یعنی، آن بزرگواران را خدا بدانند یا صفات مخصوص خدایی برای آنها قائل باشند، کافرند.