ابتدا باید دید پوشیدن لباس سیاه در هر حال موجب غم و اندوه می شود.
یافته‌های روان‌شناسی می‌گوید رنگ سیاه، زمانی مفهوم نیستی، پوچی و پایان یافتن را تداعی می‌کند و غم زایی دارد که به عنوان انتخاب اوّل و یا یکی از سه انتخاب اوّل باشد؛ یعنی، در تمام حالات، اولین رنگ انتخاب شده و یا یکی از سه رنگ انتخابی اوّل باشد. پوشیدن لباس تیره و استفاده از رنگ سیاه - حتی در غیر پوشش - همیشه نامناسب نیست و به معنای رسیدن به پایان زندگی و تسلیم شدن نیست و تأثیر منفی و تخریب روانی در پی ندارد. پوشیدن لباس سیاه در عزا داری‌ها و برای شخص مصیبت زده‌ای که احساس غمگینی می‌کند، تسکین است و او را در اضطراب ناشی از فقدان شخص محبوب، به سمت آرامش دعوت می‌کند، افزون بر این موجب همسو ساختن احساسات درونی با فضای بیرون و باعث آرامش می‌گردد.
پس از دیدگاه علمی، رنگ سیاه تأثیری منفی و نامناسب بر روان و روح آدمی ندارد و در مصایب، کاهش دهنده آلام می‌باشد و این گونه نیست که علم آن را کاملا و در هر حال طرد کند.حال باید دید آیا اسلام برای همیشه و در تمام حالات رنگ سیاه را توصیه می‌کند و به تعبیر روان شناختی، برای اولین انتخاب‌ها یا سه انتخاب اوّل رنگ سیاه را بر می‌گزیند و مسلمانان را به این انتخاب دعوت می‌نماید؟
نگاه آغازین اسلام به رنگ سیاه، یک نگاه منفی است و هرگز آن را در حالات عادی و زمینه‌های روزمره زندگی، به عنوان یک رنگ برتر برنمی‌گزیند، حتی آن را رنگ شیطان و فرعون و نماد طغیان‌گری، ستم و تاریکی معرفی می‌کند و می‌فرماید: (لباس سیاه نپوشید که لباس فرعون است)(1)
رنگ برگزیده و انتخاب اوّل اسلام، رنگ سفید است که امام باقر(ع) می‌فرماید: (هیچ لباسی بهتر از لباس سفید نیست).(2)
.بعد از رنگ سفید، رنگهای زرد و سبز از طرف اولیای دین توصیه شده اسلام است. از نظر اسلام، رنگ زندگی، حیات، حرکت و تلاش رنگ سفید است و آرامش بعد از تلاش و کوشش در رنگ سیاه (شب) می‌باشد. پیامبر(ص) فرمود: "ألبسوا من ثیابکم البیاض فأنّها من خیر ثیابکم و کفّنوا فیها موتاکم؛(3) لباس سفید بپوشید زیرا آن بهترین لباس است و مرده هایتان را در لباس سفید کفن کنید".
باز فرمود: (أحسن مازرتم الله عزّ و جلّ به فی قبورکم و مساجدکم البیاض؛ از بهترین لباس‌ها برای ملاقات با خدا در نماز و قبر، لباس سفید است).(4)
استفاده از لباس سیاه ، در حال نماز مکروه است ، ولی در عزاداری استثنا شده است .(5)
رنگ سیاه در مکتب اهل بیت(ع)، فقط در مصایب و سوگواری‌ها مورد استفاده قرار گرفته است؛ یعنی، یک انتخاب نادر و استثنایی بوده است و نه انتخابی همیشگی. درنگاه ابتدایی رنگ سیاه، یک رنگ مکروه و ناپسند تلقی میشود.
رنگ سیاه در آخرین انتخاب قرار می‌گیرد؛ آن هم از این جهت که به واسطه تأثیر روانی آن، موجب سکوت و سکون و آرامش گشته، شخص مضطرب را از مصیبت و حزن به آرامش روانی می‌رساند و یاحداقل در این زمینه بسیار تأثیر دارد.
اما در توجیه سیاه پوشی در مراسم عزاداری باید اموری را یادآور شویم:
اوّلاً، سیاهپوشی سنت منطقی بشر در طول تاریخ بوده و در ایران باستان، یونان و اعراب رواج داشته است.
شواهد تاریخی و ادبی نشان می‌دهد رنگ سیاه از دیر باز در میان بسیاری از ملل و اقوام نشان عزا و اندوه بوده است. این امر به ایران یا دوران اسلام اختصاص ندارد و اعراب پیش از اسلام، ایرانیان و یونانیان باستان در عزا جامه سیاه یا کبود می‌پوشیدند.(6)
دوم، سیاهپوشی بر مصائب اهل بیت(ع) تداوم سیره انسانی است.
گزارش‌های مستند تاریخی حکایتگر این حقیقت است که پیامبر و ائمه اطهار(ع) بر این سنت منطقی و رسم طبیعی مُهر تأیید گذاشته، در عزای عزیزانشان سیاه پوشیده‌اند. به روایت ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه، امام حسن(ع) در سوگ امیرمؤمنان علی(ع) جامه سیاه پوشید و با همین جامه برای مردم خطبه خواند.(7)
براساس حدیثی که اکثر محدثان نقل کرده‌اند، زنان بنی هاشم در سوگ اباعبدالله الحسین(ع) جامه سیاه پوشیدند(8).
از این حدیث شریف که مورد اعتماد و حجّت بوده و شخصیّت‌هایی از مشاهیر و ثقات اهل بیت آن را روایت نموده‌اند استفاده میشود:
1 پوشیدن لباس سیاه در ماتم و عزا از صدر اسلام مرسوم بوده، بانوان بنی‌هاشم در ماتم حضرت سیّد الشّهدا(ع) لباس سیاه پوشیدند.
2 تشویق و ترغیب امام(ع) از این عمل، دلیل بر رجحان و مطلوبیت آن است؛ و فهمیده میشود که ادامه آن جهت فراموش نشدن این واقعة بسیار بزرگ تاریخی و بزرگداشت قیام سیّد الشّهدا مستحب است.
مرحوم کلینی نقل می‌کند که سلیمان بن راشد از پدرش نقل کرد: امام سجاد(ع) را دیدم که جبّه‌ای جلو باز و سیاه رنگ و طیلسانی کبود رنگ پوشیده بود.(9)
برخی نوشته اند که دختر "ام سلمه" و زنان انصار در عزای "حمزه" و شهیدان اُحد لباس سیاه پوشیدند و "اسما بنت عمیس" نیز در عزای "جعفر طیار" سیاه پوشید.(10)
ابونعیم اصفهانی روایت می کند: زمانی که خبر شهادت امام حسین(ع) به ام سلمه رسید، در مسجد پیامبر(ص) خیمه سیاه برپا کرد و خود جامة سیاه پوشید.(11)
پس از شهادت امام حسین(ع) و یاران او، زنان بنی هاشم و طایفة قریش برای امام حسین(ع) لباس سیاه پوشیدند.(12)
پوشیدن لباس سیاه توسط امام دلیل بر جواز آن در هنگام عزاداری است؛ زیرا در اندیشه شیعیان گفتار و رفتار ائمه(ع) حجت و دلیل بر مشروعیت هر کاری است
چرا لباس و پوشش سیاه؟
رنگ سیاه، از جهات گوناگون، آثار و خواص مختلف دارد و به اعتبار هر یک، در مورد یا مواردی خاص، به کار می‌رود.
یکی از خواص و آثار رنگ سیاه، آن است که به صورت طبیعی، حزن آور و دلگیر و مناسب عزا و ماتم است. از همین رو، بسیاری از مردم جهان از این رنگ برای اظهار اندوه در مرگ دوستان و عزیزان خود استفاده می‌کنند. البته انتخاب رنگ سیاه در ایام سوگواری، علاوه بر نکته فوق، علتی منطقی - عاطفی نیز دارد. آنکه در ماتم عزیزان خویش جامه سیاه می‌پوشد و در و دیوار را سیاهپوش می‌کند، بااین عمل می‌خواهد بگوید و بفهماند: عزیز از دست رفته، مایه روشنی چشم و فروغ دیدگانم بود و دفن پیکرش در دل خاک به سان افول ماه و خورشید در چاه مغرب، پهنه حیات و زندگی را در چشمم تیره و تار ساخته و زمین و زمان را در سیاهی و ظلمت فرو برده است.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
1- بحارالانوار، ج 83، ص 248.
2- همان، ج 78، ص 330.
3- محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ح 18061.
4- همان، ح 18062.
5- محمد کاظم طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، ص 572، منشورات مؤسسة العلمی للمطبوعات؛ آیت ا... محمد فاضل لنکرانی ، جامع المسائل، ج1، ص621، 2170
سؤال 2170.
6- تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، آدام‌متز، ترجمه علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، ج2،ص127؛ سیاهپوشی در سوگ ائمه نور، 53-93.
7- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج 16، ص 22
8- بحارالانوار، ج 45، ص 188؛ وسائل الشیعه، ج 2، ص 890.
9- وسائل الشیعه، ج 3، ص 361.
10- حسین رجبی، پاسخ به شبهات عزاداری، ص 104.
11- همان، ص 103.
12-همان، ص 105.
13- شوری (42) آیه 23؛ هود (11) آیه 29.
14- بحارالانوار، ج 44، ص 287
15- طوسی، امالی، ص 305.
