در ابتدا باید گفت رنگ برگزیده و انتخاب اول اسلام، رنگ سفید است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: (هیچ لباسی بهتر از لباس سفید نیست، پس لباس سفید بپوشید)1.
در مقابل رنگ سفید، رنگ سیاه قرار دارد که، نگاه آغازین اسلام به این رنگ، یک نگاه منفی است و هرگز آن را در حالات عادی و عرصه روزمره زندگی، به عنوان یک رنگ مطلوب برنمی گزیند.
البته پوشش لباس مشکی در دو مورد کراهت نداشته، بلکه بدان توصیه شده و امری پسندیده است: یکی در پوشش زنان و دیگر در عزای سالار شهیدان علیه السلام.
1. پوشش مشکی زنان
هدف از حکم حجاب حفظ پاکی و طهارت قلب انسان از هرگونه هیجانات و توجهات شهوت آلود است چنان که در آیات حجاب آمده است:
(ذلِکَ أَزْکی لَهُمْ )2؛ (این برای آنان پاکیزه تر است).
(ذلِکَ أَدْنی أَنْ یعْرَفْنَ فَلا یؤذَینَ )3؛ (این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است).
(أَنْ یسْتَعْفِفْنَ خَیرٌ لَهُنَّ )4؛ (اگر خود را بپوشانند برای آنان بهتر است).
(ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِن )5؛ (این کار برای پاکی دل های شما (مردان) و زن ها بهتر است).
لذا اگر دستوراتی در مورد نوع پوشش یا سخن گفتن و راه رفتن زنان آمده است، همه تأمین کننده سلامتی قلبی و طهارت باطنی زنان و مردان و در نهایت سلامت و سعادت جامعه است.
با توجه به حکمت و فلسفه این حکم الهی که در آیات یاد شده آمده است، آنچه منطقی و معقول به نظر می رسد، آن است که رنگ پوشش حجاب به گونه ای باید باشد تا اثرات تحریک کنندگی و شهوت برانگیزی نداشته باشد.6
از همین رو می بینیم پس از نزول آیه حجاب، زنان انصار نیز رنگ مشکی را برای پوشش خود انتخاب نمودند و این اقدام زنان نه تنها از سوی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله رد نشد؛ بلکه مورد تأیید ضمنی ایشان نیز قرار گرفت.
وقتی آیه جلباب نازل شد7 زنان انصار از خانه هایشان خارج شدند، در حالی که پوشش های مشکی بر تن داشتند.8
بعضی از تفاسیر مهم، مانند تفسیر الدرالمنثور سیوطی، روح المعانی و تفسیر المیزان9 نیز در ذیل آیه جلباب جریان تاریخی پیش گفته را نقل کرده اند که سکوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مقابل رنگ مشکی پوشش زنان انصار، دلیل بر تقریر و تأیید آن است.
علاوه بر آنچه گفته شد شواهد لغوی فراوانی نیز برای اثبات این مدعا وجود دارد که اساساً در ریشه لغوی جلباب رنگ مشکی اخذ شده است.
هم چنین در برخی از کتاب هایی که درباره انواع لباس های اسلامی نوشته شده، جلباب به پوشش گسترده و گشاد مشکی مانند چادر که زن روی لباس های دیگر می پوشد، معنا شده است.10
در نتیجه می توان از مجموع شواهد لغوی، تفسیری و تاریخی مذکور، به روشنی استفاده نمود که رنگ جلباب و چادر زنان هنگام نزول آیه شریفه، مشکی بوده است؛ و رنگ مشکی چادر منشأ و ریشه ی قرآنی دارد.
در کنار شواهد قرآنی و تاریخی؛ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله سه چیز را از کراهت لباس های مشکی استثناء نموده اند که شامل عمامه و چکمه و عبا می گردید11. چادر مشکی نیز همچون عبای مشکی از موارد استثناء شده از کراهت لباس می باشد.
بر همین اساس در احکام شرعی نیز چادر مشکی از لباس های مشکی استثناء شده است. از همین رو صاحب جواهر روایات مربوط به کراهت سیاه پوشی را شامل زنان ندانسته و می فرماید: (طبق تصریح کتاب های متعددی از علمای امامیه، کراهت پوشش سیاه مختص مردان است؛ زیرا شارع مقدس پوشش غلیظ تر و بیش تری برای زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است، و رنگ مشکی در مقایسه با رنگ های دیگر به نحو بهتری پوشش غلیظ تر و بیش تر را تأمین می کند)12.
هم اکنون تمامی مراجع تقلید نیز بر عدم کراهت چادر مشکی در اسلام تصریح نموده، در پاسخ به این سؤال چنین بیان داشته اند:
آیات عظام امام، بهجت، تبریزی، صافی، فاضل، نوری و وحید: پوشیدن لباس سیاه مکروه است؛ ولی عبا از آن استثناء شده و چادر مشکی نیز داخل عنوان عبا است و مکروه نیست.
آیات عظام سیستانی و مکارم: به طور کلی پوشیدن لباس سیاه مکروه نیست؛ افزون بر آن که چادر مشکی داخل عنوان عبا است و عبا استثناء شده است.13
گذشته از آنچه که تاکنون گفته شد، امروزه در روان شناسی رنگ ها، این که رنگ مشکی رنگی صامت و غیرفعال است و باعث تحریک و جلب توجه نمی شود یک واقعیت مسلم است14.
بنابراین چادر سیاه که امروزه مورد استفاده بانوان مسلمان واقع شده است، در عمل تناقضی با احکام شرع (از نظر کراهت) و اثرات روانی رنگ سیاه (از لحاظ علمی) ندارد.15
2. پوشش مشکی در عزاداری ها
از برخی روایات استفاده می شود که ائمه علیهماالسلام خود نیز در عزاداری ها لباس مشکی می پوشیده اند.
بنابر نقل ابن ابی الحدید، امام حسن علیه السلام در سوگ امیرالمؤمنان علی علیه السلام جامه سیاه بر تن کرد و با همین جامه به میان مردم آمد و برای آنان خطبه خواند.16 در باب پوشیدن لباس سیاه در عزای ابا عبداللّه الحسین علیه السلام نیز روایت شده است: (وقتی امام حسین علیه السلام شهید شد، زنان بنی هاشم لباس سیاه پوشیدند و امام زین العابدین علیه السلام برای آن ها طعام تهیه می کردند)17 و شاید از آن تاریخ به بعد این کار به صورت یک سنت و رسم بین شیعه در ایام عزای ائمه شهرت یافت.
از همین روست که شیعیان و ارادتمندان به اهل بیت علیهماالسلام در دهه اول محرم، آخر صفر، ایام شهادت امیرمؤمنان علیه السلام و فاطمه زهرا علیهاالسلام و نظایر آن، جامه مشکی می پوشند و در و دیوار و کوی و برزن را سیاه پوش می کنند.
پی نوشت:
1. مکارم الأخلاق، ص104، فی لبس الثیاب البیض.
2. نور 24، آیه 30.
3. احزاب 33، آیه 59.
4. نور 24، آیه 60.
5. احزاب 33؛ آیه 53.
6. داور، ناجیه، بشارت، قم، 1383، ص 32-37، دفتر تبلیغات.
7. (یا أَیهَا النَّبِی قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤمِنینَ یدْنینَ عَلَیهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ )؛ (ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب های پوشش های بلند خود را بر خویش فروافکنند) (احزاب (33)، آیه 59).
8. سنن، ابی داود، ج 2، ص 182؛ عون المعبود، شرح سنن ابی داود، ج 11، ص 159.
9. ترجمه المیزان، ج16، ص: 517.
10. الجلباب: کساء اسود تلبسه المرأة فوق ثیابها، الخطیب العدنانی، الملابس و الزینة فی الاسلام، فی اسماء و انواع الملابس القدیمه و الحدیثه، ص 190.
11. الخصال، ج1، ص 148.
12. جواهر، ج8، ص 235.
13. پرسش و پاسخ های دانشجویی، دفتر 18، احکام نگاه و پوشش، سیدمجتبی حسینی، قم: نشر معارف.
14. ر.ک: روانشناسی رنگ ها، دکتر ماکس لوتر، ترجمه ویدا ابی زاده، ص 97.
15. آیین بهزیستی در اسلام،، احمد صبور اردوبادی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367ش، اول، ج3، ص31.
16. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج16، ص22.
17. وسائل الشیعه، ج 2، ص 890.
منبع: پرسمان
