خداوند می فرماید:
(وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِی الْأَرْضِ فَلَیسَ عَلَیکُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاة)1؛ (هنگامی که سفر می کنید، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید...).
در روایات نیز آمده است؛ نماز شکسته تخفیف خداوند بر مسافران است زیرا به طور معمول شرایط سفر با شرایط وطن متفاوت است و امکانات تغییر می یابد و این از نشانه های شریعت کامل است که علاوه بر (تعبّد)، دارای (تنوّع) نیز می باشد. از آنجا که مسافران معمولاً با فشردگی برنامه ها و عجله روبرو هستند و چه بسا مسائلی پیش بینی نشده برای آنان در طول سفر رخ دهد، لذا خداوند متعال تخفیف در عبادت را برای مسافران بیان فرموده است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: (ان الله تعالی وضع عن المسافر الصوم و شطر الصلاة)2؛ (خداوند متعال [زحمت] روزه و مقداری از نماز را از مسافر برداشته است).
امام صادق علیه السلام از پدران خود و آنان از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده اند که: (انّ الله اهدی الی و الی امتی هدیة لم یهدها الی احد من الامم کرامة من الله لنا، قالوا: و ماذاک یا رسول الله؟ قال: الافطار فی السفر و التقصیر فی الصلاة، فمن لم یفعل ذلک، فقد رد علی الله عزّ و جل هدیته)3؛ (خداوند متعال هدیه ای به من و امّتم کرامت فرموده که به امّت های گذشته نداده است، عرض کردند: آن هدیه چیست؟ فرمود: اجازه افطار روزه و نصف شدن نماز [نمازهای چهار رکعتی] در مسافرت؛ پس هر کسی چنین نکند هدیه خداوند را رد کرده است).
از مجموع آنچه گفته شد، استفاده می شود که شکسته خواندن نماز در سفر وابسته بر ترس از دشمن نیست، زیرا ابتدای آیه آمده است (وَ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِی الاْرْضِ...) که مسافرت های عادی و معمولی را نیز شامل می شود. به علاوه نماز خوف در دو آیه بعد به طور جداگانه و با احکام خاص خودش بیان شده است. لذا نماز خوف با نماز شکسته در سفر متفاوت است. روایات متعدّدی که اهل سنّت و شیعه در نماز شکسته نقل کرده اند نیز این عمومیت را تأیید می کند. البته ممکن است تصریح به هنگام ترس به عنوان قید غالبی باشد و در علم اصول، این مطلب اثبات شده که چنین قیودی مفهوم ندارد و این گونه نیست که اگر این قید نباشد حکم هم نباشد و بعضی از مفسّران معتقدند که نماز شکسته، نخست به هنگام خوف و ترس تشریع شده، سپس این حکم توسعه پیدا کرده و یا به سبب تأکید باشد، یعنی نماز قصر برای مسافر همه جا لازم است، ولی به هنگام خوف تأکید بیشتری دارد.
در هر حال شکّی نیست که با توجّه به تفسیر آیه و روایات فراوان، شکسته بودن نماز مسافر اختصاص به هنگام ترس ندارد.
در تفسیر الدّر المنثور است که ابن شیبه، عبدبن حمید، احمد، مسلم، ابوداود، ترمذی، نسائی، ابن ماجه در ناسخ و ابن جبان از یعلی بن امیه روایت کرده اند که گفت از عمر بن الخطاب سؤال کردم خدا می فرماید: (لیس علیکم... ان خفتم...)؛ (اگر از فتنه انگیزی کافران می ترسید عیبی ندارد که قصر بخوانید). در حالی که مردم در امن به سر می برند (باز هم قصر بخوانند) عمر به من گفت: من از همین مطلبی که تو تعجّب کرده ای تعجّب کردم و از رسول اللّه صلی الله علیه و آله سؤال کردم حضرت فرمود: صدقه ای است که خدا به شما داده، شما هم صدقه خدا را قبول کنید و از ابن عباس روایت کرده اند بین مکه و مدینه در حالی که ایمن بودیم... با پیغمبر صلی الله علیه و آله نماز را دو رکعتی خواندیم4.
امام باقر علیه السلام می فرماید: شکسته خواندن نماز در سفر، واجب است؛ همان گونه که تمام خواندن آن در وطن واجب است5.6
پی نوشت:
1. نساء 4، آیه 101.
2. کنزالعمال، ج 8، ص 503.
3. وسائل الشیعة، ج 8، ص 520.
4. ر.ک: المیزان، ج5، ص63 ؛ تفسیر نمونه، ج4، ص94 96 ؛ طبری، احکام القرآن، ج12، ص487 ؛ حسینی جرجانی، آیات الاحکام، ج1، ص240 247.
5. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج1، ص434.
6. سعید شمس، پرسمان قرآنی نماز، سبط اکبر، پاییز 1387ش، سوّم، ص 306.
منبع: www.porseman.org
