در خصوص فلسفه وضو با استفاده از روایات اهل بیت علیهم السلام می توان امور زیر را بیان کرد:
تقویت روحیه تعبّد و بندگی
یکی از مهم ترین فلسفه های تمامی دستورات الهی از جمله وضو تقویت روحیه تعبّد و بندگی می باشد چرا که به وسیله همین فرامین است که میزان اطاعت پذیری و بندگی ایمان آورندگان در برابر خداوند متعال ظهور و بروز می نماید1 هر چند علّت اصلی این دستورات برایشان مخفی و پوشیده باشد2. لذا خداوند متعال در قرآن فرموده است:
(ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقابِ)3؛ (آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید؛ و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است!).
از همین رو یکی از فلسفه هایی که در احادیث اهل بیت علیهم السلام برای دستورات الهی از جمله وضو بدان تصریح شده، تقویت روحیه تعبّد و بندگی نسبت به فرامین الهی می باشد، امام باقر علیه السلام فرموده اند: (إِنَّمَا الْوُضُوءُ حَدٌّ مِنْ حُدُودِ اللَّهِ لِیعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یطِیعُهُ وَ مَنْ یعْصِیه)4؛ (وضو یکی از حدود دستورات الهی است که خداوند برای شناسایی مطیع و عاصی آن را واجب فرموده است).
آراستگی
از دیگر مسائلی که در روایات در خصوص فلسفه وضو بدان اشاره شده طهارت و پاکیزگی ظاهری می باشد. امام رضا علیه السلام در توجیه یکی از شاگردان خود چنین می فرماید: (فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ فَلِمَ أُمِرَ بِالْوُضُوءِ وَ بُدِئَ بِهِ قِیلَ لِأَنَّهُ یکُونُ الْعَبْدُ طَاهِراً إِذَا قَامَ بَینَ یدَی الْجَبَّارِ عِنْدَ مُنَاجَاتِهِ إِیاهُ مُطِیعاً لَهُ فِیمَا أَمَرَهُ نَقِیاً مِنَ الْأَدْنَاسِ وَ النَّجَاسَةِ...)5؛ (اگر کسی بگوید چرا خداوند امر فرمود به وضو و به آن آغاز کرد؟ پاسخ می گوییم: برای آن که عبد در مقام مناجات و گفتگو و در حال ملاقات با خالق، پاک و طاهر باشد). البته همین طهارت ظاهری زمینه ساز طهارت باطنی است، لذا امام رضا علیه السلام فرموده اند: (بدان جهت به گرفتن وضو امر شده که... دل را برای قیام در حضور حضرت پروردگار پاکیزه می سازد)6.
نشاط و شادابی
یکی دیگر از فلسفه های وضو ایجاد آمادگی و نشاط برای قرار گرفتن در حضور پروردگار به هنگام مناجات با خداوند می باشد. در این باره نیز امام هشتم علیه السلام فرموده اند: (بدان جهت به گرفتن وضو امر شده که... کسالت و خواب را از آدمی دور می کند)7.
تسکین اعصاب و روان
از دیگر فوایدی که می توان برای وضو برشمرد نقش آرامش بخشی آن می باشد چرا که تماس آب با پوست بدن اثر خاصی در تعادل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد8 به خصوص اگر این عمل با آب سرد صورت پذیرد لذا می بینیم رسول خدا صلی الله علیه و آله توصیه نموده اند به هنگام خشم، انسان با آب سرد وضو بگیرد9.
علاوه بر فواید بهداشتی وضو، از سوی ائمه معصومین علیهم السلام نیز فواید معنوی متعدّدی برای آن ذکر گردیده است که در اینجا به نمونه هایی از این موارد اشاره می گردد:
نورانیت چهره
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ به فردی در خصوص وصف مؤمنان و کافران در قیامت فرمودند: (أَمَّا الْمُؤمِنُونَ فَغُرٌّ مُحَجَّلُونَ مِنْ أَثَرِ الْوُضُوءِ وَ السُّجُودِ وَ أَمَّا الْکَافِرُونَ فَمُسْوَدُّونَ الْوُجُوهُ فَیؤتَی بِهِمْ إِلَی الصِّرَاط)10؛ (مؤمنان، درخشان و روسفید بر اثر وضو و کافران سیه رویند و آنها را بر کنار صراط آرند).
درک ثواب شهدا
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در ادامه روایت قبلی با تأکید بر دائم الوضوء بودن می فرماید: (إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکُونَ بِاللَّیلِ وَ النَّهَارِ عَلَی طَهَارَةٍ فَافْعَلْ فَإِنَّکَ تَکُونُ إِذَا مِتَّ عَلَی طَهَارَةٍ مِتَّ شَهِیداً)11؛ (اگر می توانی همیشه با وضو باشی این عمل را ترک نکن چرا که ملک الموت آنگاه که روح بنده ای با وضو باشد او را شهید محسوب خواهد نمود).
بخشش گناهان
از دیگر اسرار وضو بخشش گناهان می باشد امام باقر علیه السلام در این خصوص فرموده اند: (ثَلاَثٌ کَفَّارَات فَإِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِی السَّبَرَاتِ وَ الْمَشْی بِاللَّیلِ وَ النَّهَارِ إِلَی الْجَمَاعَاتِ وَ الْمُحَافَظَةُ عَلَی الصَّلَوَات)12؛ (سه چیز است که جبران کننده و محو کننده گناه است: کامل گرفتن وضو در هوای بسیار سرد، راه رفتن در شب و روز به سوی جماعت های اسلامی (نماز جماعت و جمعه)، مراقبت بر انجام صحیح نمازها).
ثواب شب زنده داری
اگر کسی قبل از رفتن به رختخواب وضو بگیرد مانند کسی می ماند که تمام شب را احیا کرده است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرموده اند: (مَنْ بَاتَ عَلَی طُهْرٍ فَکَأَنَّمَا أَحْیا اللَّیلَ کُلَّه)13؛ (کسی که شب را با وضو بیارامد، گویی که تمام شب را به احیا و عبادت گذرانده است).
نقش معنوی شستشو و مسح
امام رضا علیه السلام درباره مهم ترین دلیل شستشو و مسح چند عضو در وضو فرموده اند: انسان به هنگام نماز با صورت سجده می کند. با دست از ذات خداوند متعال درخواست می کند و با سر در رکوع و سجود به خدا رو می آورد و در نماز با پاها بر می خیزد و می نشیند14.
پیامبر مکرّم اسلام صلی الله علیه و آله نیز می فرماید: وضو گرفتن یعنی شستن دست و صورت و مسح سر و پا؛ شستن صورت یعنی خدایا هر گناهی که با این صورت انجام دادم آن را شستشو می کنم که با صورت پاک به جانب تو عبادت کنم و با پیشانی پاک سر بر خاک بگذارم. شستن دست ها در وضو یعنی خدایا از گناه دست شستم و گناهانی را که با دستم مرتکب شدم با شستن دست تطهیر می کنم. مسح سر در وضو یعنی خدایا از هر خیال باطل و هوس خام که در سر پروراندم سرم را تطهیر می کنم و آن خیال های باطل را از سر به دور می افکنم. مسح پا یعنی خدایا من از جای بد رفتن پا می کشم و این پا را از هر گناهی که با آن انجام داده ام تطهیر می کنم.15
پی نوشت:
1. البته این نکته را نباید فراموش کرد پذیرش تعبّدی فروعات دینی و احکام الهی یک مرحله پس از آن است که براساس مبانی عقلی صحّت اصول اوّلیّه دین برای افراد به اثبات رسیده باشد.
2. البته این مسئله به معنای ممانعت از پرسشگری و همچنین پاسخ گو نبودن اسلام در فرامین و دستورات الهی نیست، چراکه معصومین علیهم السلام علاوه بر تشویق مسلمانان به تفقّه و تدبّر در مسائل دینی در احادیث متعدّدی به تبیین فلسفه احکام الهی پرداخته اند. به عنوان نمونه می توانید به کتاب علل الشرائع که مجموعه ای از این قبیل روایات بوده و توسّط شیخ صدوق ره گردآوری شده مراجعه نمایید.
3. حشر 59، آیه 7.
4. علل الشرائع، ج1، ص279.
5. علل الشرائع، ج1 ص257.
6. همان، ج 2، ص 104.
7. عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 104 ؛ میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، أسرار الصلاة؛ انتشارات پیام آزادی، 1378ش، هشتم، ص 56.
8. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374ش، اوّل، ج4، ص 291.
9. الحکم الزاهرة، ترجمه انصاری، ص 586.
10. بحارالأنوار، ج57، ص 260.
11. بحارالأنوار، ج66، ص 396.
12. معانی الاخبار، ص 314.
13. أمالی، صدوق، ص 34.
14. همان.
15. من لایحضره الفقیه، ج1، ص 57.
منبع: www.porseman.org
