ضامن
آن که ضمانت کسی را در اموال کند ضامن (ضمین) [۱] نامیده می شود، همین ضمانت اگر در امور بدنی باشد از آن تعبیر به کفیل و کفالت می‌شود.
در چه صورتی پزشک متخصص، ضامن است؟
المصنّف عن الضحّاک بن مزاحم : خَطَبَ عَلِیٌّ علیه‌السلام النّاسَ فَقالَ : یا مَعشَرَ الأَطِبّاءِ البَیاطِرَةِ وَالمُتَطَبِّبینَ! مَن عالَجَ مِنکُم إنساناً أو دا بَّةً ، فَلیَأخُذ لِنَفسِهِ البَراءَةَ ؛ فَإِنَّهُ إن عالَجَ شَیئاً ولَم یَأخُذ لِنَفسِهِ البَراءَةَ فَعَطِبَ ، فَهُوَ ضامِنٌ . المصنّف- به نقل از ضحّاک بن مُزاحم -: علی علیه‌السلام برای مردم سخن گفت و در سخنان خویش فرمود: (ای جماعت پزشکان ، دام‌پزشکان و کسانی که به کار پزشکی دست می‌یازید! هر کدام از شما که انسانی یا حیوانی را معالجه می‌کند ، باید برای خویش ، برائت بگیرد؛ چرا که هر کس در حالی که برای خویش برائت نگرفته ، به معالجه چیزی بپردازد و آن چیز هلاک شود ، ضامن خواهد بود). المصنّف لعبد الرزّاق ، جلد 9 ، صفحه 471 ، حدیث 18047 ، کنز العمّال ، جلد 15 ، صفحه 85 ، حدیث 40203 دانش نامه احادیث پزشکی : 1 / 70
المصنّف عن الضحّاک بن مزاحم : خَطَبَ عَلِیٌّ علیه‌السلام النّاسَ فَقالَ : یا مَعشَرَ الأَطِبّاءِ البَیاطِرَةِ وَالمُتَطَبِّبینَ! مَن عالَجَ مِنکُم إنساناً أو دا بَّةً ، فَلیَأخُذ لِنَفسِهِ البَراءَةَ ؛ فَإِنَّهُ إن عالَجَ شَیئاً ولَم یَأخُذ لِنَفسِهِ البَراءَةَ فَعَطِبَ ، فَهُوَ ضامِنٌ . المصنّف- به نقل از ضحّاک بن مُزاحم -: علی علیه‌السلام برای مردم سخن گفت و در سخنان خویش فرمود: (ای جماعت پزشکان ، دام‌پزشکان و کسانی که به کار پزشکی دست می‌یازید! هر کدام از شما که انسانی یا حیوانی را معالجه می‌کند ، باید برای خویش ، برائت بگیرد؛ چرا که هر کس در حالی که برای خویش برائت نگرفته ، به معالجه چیزی بپردازد و آن چیز هلاک شود ، ضامن خواهد بود). المصنّف لعبد الرزّاق ، جلد 9 ، صفحه 471 ، حدیث 18047 ، کنز العمّال ، جلد 15 ، صفحه 85 ، حدیث 40203 دانش نامه احادیث پزشکی : 1 / 70
پاسخ:
المصنّف عن الضحّاک بن مزاحم :
خَطَبَ عَلِیٌّ علیه‌السلام النّاسَ فَقالَ :
یا مَعشَرَ الأَطِبّاءِ البَیاطِرَةِ وَالمُتَطَبِّبینَ! مَن عالَجَ مِنکُم إنساناً أو دا بَّةً ، فَلیَأخُذ لِنَفسِهِ البَراءَةَ ؛ فَإِنَّهُ إن عالَجَ شَیئاً ولَم یَأخُذ لِنَفسِهِ البَراءَةَ فَعَطِبَ ، فَهُوَ ضامِنٌ .
المصنّف- به نقل از ضحّاک بن مُزاحم -: علی علیه‌السلام برای مردم سخن گفت و در سخنان خویش فرمود: (ای جماعت پزشکان ، دام‌پزشکان و کسانی که به کار پزشکی دست می‌یازید! هر کدام از شما که انسانی یا حیوانی را معالجه می‌کند ، باید برای خویش ، برائت بگیرد؛ چرا که هر کس در حالی که برای خویش برائت نگرفته ، به معالجه چیزی بپردازد و آن چیز هلاک شود ، ضامن خواهد بود).
المصنّف لعبد الرزّاق ، جلد 9 ، صفحه 471 ، حدیث 18047 ، کنز العمّال ، جلد 15 ، صفحه 85 ، حدیث 40203 دانش نامه احادیث پزشکی : 1 / 70
- [آیت الله نوری همدانی] در صورتی که بیمار یا ولی او به پزشکی که در کارش متخصص ودانا است اجازه معالجه دهد . آیا در صورت مرگ بیمار ، پزشک ضامن است ؟
- [آیت الله بهجت] اگر پزشک متخصّص در تشخیص نوع بیماری مربوط به تخصّص خود اشتباه کند و اثر نامطلوب روی بیمار داشته باشد، آیا ضامن است؟
- [آیت الله نوری همدانی] امروزه در یک شهر معمولا هم پزشک زن و هم پزشک مرد در تخصصهای مختلف پزشکی وجود دارد . مراجعه به پزشک غیر همجهس چه حکمی دارد ؟ در صورتی که متخصّص غیر همجنس عالمتر باشد ، حکم چیست ؟
- [سایر] در صورتی که پزشک زن هم وجود دارد؛ ولی احتمال میرود که متخصص مرد بیماری را بهتر تشخیص دهد، تکلیف چیست؟
- [سایر] در صورتی که پزشک همجنس هم وجود دارد و معالجه مستلزم نگاه و لمس است ؛ ولی احتمال میرود که متخصص غیرهمجنس بیماری را بهتر تشخیص دهد، تکلیف چیست؟
- [آیت الله خامنه ای] ج: اگر معاینه و درمان منوط به نظر و لمسِ حرام باشد، جایز نیست به پزشک مرد مراجعه کنند، مگر در صورتی که مراجعه به پزشک زن حاذق و متخصّص غیرممکن و یا خیلی سخت باشد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] چنانچه در شهری هم پزشک زن و هم پزشک مرد باشد، مراجعه بیمار زن به پزشک مرد در دو صورت زیر چه حکمی دارد؟ الف) در صورت تساوی علمی و مهارت تخصّصی دو پزشک (زن و مرد)، ب) در صورتی که احتمال برود متخصّص مرد عالم تر است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در مراکز آموزشی که برای آینده پزشک متخصص تربیت می نمایند، به دلیل کمی مهارت فی نفسه دستیاران و دانشجویان، عوارض و خطراتی متوجه جان بیمار می گردد; اگر احیاناً نقص عضوی واقع شود، یا بیمار فوت کند، آیا دستیار مربوطه ضامن است، یا پزشک مسئول، و استادیار مربوطه؟
- [آیت الله جوادی آملی] اگر پزشکی به اشتباه دارویی را تجویز نماید و پرستار نیز بر اساس نسخهای که پزشک پیچیده دارو را به بیمار بخوراند و بیمار در اثر خوردن دارو بمیرد، آیا پزشک که سبب تلف بوده ضامن است، یا پرستار که مباشر تلف بوده؟ در صورتی که پزشک ضامن باشد، دلیل آن را بفرمایید؟
- [آیت الله جوادی آملی] اگر پزشکی به اشتباه دارویی را تجویز نماید و پرستار نیز بر اساس نسخهای که پزشک پیچیده دارو را به بیمار بخوراند و بیمار در اثر خوردن دارو بمیرد، آیا پزشک که سبب تلف بوده ضامن است، یا پرستار که مباشر تلف بوده؟ در صورتی که پزشک ضامن باشد، دلیل آن را بفرمایید؟
- [آیت الله سیستانی] هر گاه پزشک به مریض بگوید که اگر ضرری به تو برسد ضامن نیستم ، در صورتی که دقت و احتیاط خود را بکند و به مریض ضرری برسد یا بمیرد ، پزشک ضامن نیست .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] هر گاه پزشک به مریض یا ولیّ او بگوید که اگر ضرری به مریض برسد ضامن نباشد در صورتی که دقّت و احتیاط خود را بکند و به مریض ضرری برسد، یا بمیرد، پزشک ضامن نیست.
- [آیت الله اردبیلی] در موارد اشتباه آزمایشگاه و در نتیجه اشتباه معالجه، اگر خسارات و عوارض آن مستند به نقص و نارسایی آزمایشگاه باشد، مسئول آزمایشگاه ضامن است و اگر مستند به پزشک باشد، پزشک ضامن است، مگر این که شرط عدم ضمان کرده باشند و پزشک نیز دقت لازم را انجام داده باشد که در این صورت پزشک ضامن نیست.
- [آیت الله اردبیلی] اگر پزشک با بیمار یا ولیّ او شرط عدم ضمان کند، یعنی به او بگوید: (اگر ضرری به بیمار برسد ضامن نیستم)، در صورتی که پزشک حاذق باشد و دقّت و احتیاط لازم را در معالجه رعایت نماید و در عین حال به بیمار ضرری برسد، ضامن نیست.
- [آیت الله اردبیلی] اگر کسی بچّهای را با اجازه ولیّ او ختنه کند و ختنه کننده متخصّص باشد و ضرری به آن بچّه برسد یا بمیرد، چنانچه به طور معمول ختنه کرده باشد، ضامن نیست، ولی اگر به طور معمول عمل نکرده یا ختنه کننده متخصّص نباشد، ضامن خواهد بود.
- [آیت الله سبحانی] اگر پزشک به دست خود به مریض دوا بدهد، یا درد و دوای مریض را به او بگوید و مریض دوا را بخورد; چنانچه در معالجه خطا کند و به مریض ضرری برسد یا بمیرد، پزشک ضامن است. ولی اگر فقط بگوید فلان دوا برای فلان مرض فائده دارد و به واسطه خوردن دوا ضرری به مریض برسد، یا بمیرد پزشک ضامن نیست.
- [آیت الله شبیری زنجانی] طبیب و جرّاح برای این که در مقابل خطا و اشتباهی هم که ممکن است برای آنها پیش بیاید ضامن نباشند میتوانند از بیمار یا ولیّ شرعی او برائت بگیرند، پس اگر بیمار یا ولیّ او پذیرفته باشند که اگر بر اثر غفلت دکتر ضرری به بیمار برسد پزشک ضامن نباشد، چنانچه پزشک دقت لازم را بکند و در اثر غفلت او ضرری به بیمار برسد، ضامن نیست؛ ولی اگر در اثر مسامحه و سهلانگاری ضرری بزند، ضامن است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر کسی بچّه ای را ختنه کند و ضرری به آن بچه برسد، یا بمیرد چنانچه بیشتر از معمول بریده باشد ضامن است و اگر متخصص بوده و بیشتر از معمول نبریده باشد ضامن نیست، امّا اگر تشخیص ضرر داشتن یا ضرر نداشتن را هم بعهده او گذاشته باشند جرّاح ضامن است.
- [آیت الله سیستانی] اگر پزشک بدست خود به مریض دوا بدهد ، و یا برای او دوائی توصیه کند ، و بواسطه خوردن دوا ضرری به مریض برسد ، یا بمیرد ، پزشک ضامن است ، هر چند در معالجه کوتاهی نکرده باشد .
- [آیت الله اردبیلی] خوردن، آشامیدن، تزریق و یا استعمال چیزی که برای جسم یا روح انسان ضرر قابل توجّه دارد، حرام است، ولی اگر در موردی به نظر پزشک متخصّص و مطمئن درمان بیماری منحصر به آن باشد، در حدّ ضرورت اشکال ندارد.