کتاب حلیة المتقین تا چه اندازه امروزه قابل اجراست و آیا می‌توان به تمام برنامه‌های آن جامه عمل پوشاند؟

به عنوان مقدمه باید گفت: مسائل اسلام به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
1. اصول دین، که به منزلة پایه‌های اساسی دین به حساب می‌آیند، مانند توحید، رسالت و نبوت، عدل، امامت، معاد و....
2. فروع دین و احکام که مربوط به رفتارهای عملی، عبادی و غیر عبادی انسان می‌شود، مانند نماز، روزه، حج و... .
3. اخلاق، که مربوط به خودسازی انسان و شیوة برخورد انسان با دیگران می‌شود: مانند خوشرویی، سخاوت، عدالت، دستگیری دیگران و... .
4. آداب: که مربوط به نحوه و شیوة کارهای روزمرة زندگی انسان می‌شود که بخشی از آداب جزء احکام مستحبی و قسمتی جزء اخلاقیات و بخش اعظم آن به نام آداب اسلامی یاد می شود.
آداب در کتابهای مختلف از جمله بخشی از آن در رساله‌های علمیه، بنام آداب غذا خوردن، مطرح شده است. از جمله کتابی که در زمینه آداب نوشته شده، حلیة المتقین مرحوم محمد باقر مجلسی می­باشد. ایشان از علمای بزرگ شیعه، و صاحب کتاب بحار الانوار است.
کتاب مذکور دارای سیزده فصل است و هر بابی دارای فصول متعدد می‌باشد، که برای نمونه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
باب 1: در بیان آداب جامه و کفش پوشیدن؛
باب 2: دربارة آداب زینت زنان و مردان؛
باب 3: در آداب خوردن و آشامیدن؛
باب 4: در میان فضیلت تزویج و آداب معاشرت با زنان و آداب تربیت فرزندان؛
باب 5: در آداب مسواک زدن و نظافت نمودن؛
باب 6: در بارة‌ آداب عطر زدن؛
باب 7: دربارة آداب حمام رفتن و آداب بعضی از اغسال؛
باب 8: دربارة ‌آداب خوابیدن، بیدار شدن...؛
باب 9: در آداب حجامت کردن و معالجة برخی از امراض؛
باب 10: در آداب معاشرت با مردم و حقوق اصناف؛
باب 11: در بیان آداب ورود به مجالس، مانند سلام کردن.... ؛
باب 12: در بیان آداب داخل شدن به منزل و بیرون رفتن از آن؛
باب 13: در آداب پیاده روی و بازار رفتن و تجارت.
توجه دارید که اکثر مسایل آن آدابی است که در زندگی روزانه با آن‌ها سرو کار داریم، منتهی ما طبق آداب محلی و قومی و حداکثر کشوری رفتار می‌کنیم که می‌توانیم آن آداب را طبق دستورات شرعی آن انجام دهیم. با این که مراعات آداب اسلام لازم و واجب نیست، ولی انجام آن اولاً پاداش اخروی و ثواب‌های فراوانی دارد.
ثانیاً، در همین دنیا به نفع بدن و زندگی او خواهد بود، مراعات آداب غذا خوردن و... بسیار برای بدن مفید و ثمربخش است و همین طور آداب دیگر.
امّا این که تمام آن آداب قابل عمل نمودن است یا نه؟ بایدگفت هر چند با وضعیت فعلی جامعه، مقداری زحمت و مشکلات دارد؛ ولی این گونه نیست که قابل اجرا نباشد، اگر قابل عمل و اجرا نبود که به عنوان دستورات اسلامی، جزء کامل‌ترین دین قرار نمی‌گیرند، اتفاقا آداب اسلامی نشانگر کامل بودن دین اسلام است که برای تمام کارها و رفتارها قانون و دستور دارد، از لحد و گهواره و قبل از آن تا مردن و دفن شدن و بعد از آن قانون و دستور و آدابی دارد.
متاسفانه در جامعة امروزی، هر روز رسم و رسومات جدید و تازه که جز رنج و زحمت و اسراف و تجملات را در پی ندارد، پیدا می‌شود و مردم بی­دلیل به آنها تن می‌دهند . اما به آداب اسلامی، تن نمی‌دهند.
فرد و افرادی لازم دارد که به عنوان پیشروان و الگوهای جامعه قدم بردارند تا دیگران هم به دنبال آنها حرکت نمایند.
مسأله‌ای که انسان را در اجرای آداب اسلامی امیدوار می‌کند این است که فن پزشکی امروز برخی از اسرار و حکمت آداب اسلامی را کشف نموده که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
1. در اسلام توصیه شده که انسان با وضو بخوابد و قبل از خوابیدن به دستشویی برود. این عمل باعث می‌شود که خواب گواراتر و رؤیا شیرین‌تر شود. و اعصاب آرامش یافته و قلب اضطراب پیدا نکرده و از سرماخوردگی و بدخوابی جلوگیری می‌کند.[1] و یا دستور داده شده که رو به قبله بخوابیم، این امر باعث می‌شود که انسان به سمت قبله در جریان مغناطیسی زمین قرار گرفته. آهن بدن منظم شود،‌و در نتیجه همیشه سالم مانده و دچار عوارض قلبی نشود وگر نه آهن در جدار رگها رسوب کرده، در نتیجه آهن بدن کم شده باعث آسیب قلبی و کبدی می‌شود.[2]
2. در اسلام توصیح شده ادرار را نگه ندارید، چون باعث درد مثانه، سوزش ادرار، ناراحتی مجاری و سنگ مثانه و... می‌شود.[3] هم چنین دستور داده که در آن حال سرپوشیده باشد چون موهای سر دارای منفذ‌های ریزی است که اگر پوشیده نباشد، بوهای متعفن از این سوراخها وارد مغز می‌شود.[4]
3. در اسلام به پوشیدن لباس سفید توصیه شده، امروزه فهمیده‌اند که میکروب ها از رنگ سفید گریزانند، و تهویه در رنگ سفید انجام می‌گیرد و نور را بهتر به بدن می‌رساند.[5]
نکته‌ای که در پایان باید اضافه شود این است که اگر کسی در مورد صحت و صدور روایاتی که پاداش فراوان را بر اعمال مستحبه و آداب وعده داده شک کندو عمل پزشکی هم به فواید آن نرسیده باشد، چگونه می‌تواند با خاطرآسوده به آن‌ها عمل کند؟ در پاسخ باید گفت:‌روایات صحیحة فراوانی تحت عنوان (روایات من بلغ)[6] وجود دارد و مضمون آنها این است که اگر روایتی به دست شما رسید که انسان را ترغیب و تشویق به کار خیری می‌کند. در این صورت اگر کسی به قصد نیل به رضایت و رضوان الهی به این گونه روایات عمل کند، خداوند متعال اجر و پاداش او را عطا می‌کند. اگر چه کشف خلاف شود، یعنی بعداً معلوم شود که چنین روایاتی در واقع از پیشوایان دین صادر نشده است.
نتیجة آن که، عمل کردن به دستورات آداب اسلام الزامی نیست. بلکه باعث ثواب و پاداش اخروی و منافع دنیوی انسان می‌شود و اجرای آن هم ممکن است، هر چند مقداری مشکلات و زحمت دارد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 چراهای پزشکی، علی سالک.
2 بازار دانش، مرتضی لنگرودی.

پی نوشتها:
[1] . ر.ک: سالک، علی، چراهای پزشکی، قم، انتشارات استاد مطهری، چاپ اول، ص136.
[2] . همان، ص136.
[3] . همان، ص193.
[4] . همان، ص196.
[5] . همان، ص205.
[6] . حر عاملی، وسایل الشیعه، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، ج1، ص50؛ و مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج2، ص256.