اگرچه شما هیچ اطلاعاتی در مورد پسرتان، سن وی و دیگر خصوصیات شخصی و اخلاقی او ارائه ننموده‌اید، تا ما با توجه به آن اطلاعات و بررسی وضعیتی که پسرتان در آن قرار دارد، پاسخ مناسبی را متناسب با پسرتان خدمت‌تان ارائه کنیم تا وی را به نماز خواندن ترغیب کنید اما با این حال، یکسری مطالب کلی خدمت‌تان ارسال می‌کنیم تا بتوانید با استفاده از آنها در نماز خوان کردن فرزندتان مؤثر واقع شوید.
در آموزه‌های دینی و تعالیم زندگی‌ساز اسلام، آشنا کردن کودکان با مفاهیم دینی و جنبه‌های رفتاری آن و نیز راهنمایی او به سوی خداوند، از وظایف پدر و مادر شمرده شده است. این مهم، ممکن است در هیاهوی زندگی مادی به فراموشی سپرده شود یا به گمان این که فرزند همه‌ی این مسائل را در مدرسه یا از رسانه‌های جمعی خواهد آموخت، از برنامه‌های اصلی خانواده حذف شود؛ در حالی که خانه می‌بایست نخستین و مهمترین پایگاه فراگیری دین و انس با آن باشد. امام سجاد(ع) در شمارش حقوق فرزند بر پدر و مادر، یکی از مهمترین مسائل را توجه به دین آموزی کودکان دانسته است.[1]
اصولاً تربیت دینی فرزندان نه در سن نوجوانی و بلوغ و حتی نه از ابتدای تولد بلکه از زمان انعقاد نطفه و بلکه قبل از آن باید آغاز گردد. اینکه والدین به هنگام تولد، به گوش راست کودک، اذان و به گوش چپ او اقامه گویند، در زمان بارداری چه غذاهایی را مصرف نمایند و چه اعمالی را انجام دهند، زمینه سازی‌هایی هستند که برای تربیت دینی فرزندان انجام می‌گیرد.
پیامبر اعظم (صلیاللهعلیهوآله) جهت یادگیری فرایند نماز و نهادینه شدن تدریجی این امر در نهاد فرزند چنین سفارش می‌فرمایند:
(چون کودک سه ساله شد به او یاد دهید که هفت بار (لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ) بگوید بعد، او را رها کنید تا به سن سه سال و هفت ماه و بیست روز برسد، سپس به او بگویند هفت بار (مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ) بگوید، و بعد تا چهار سالگی او را واگذارید و چون چهار سالش تمام شد به او بگویید هفت بار (صلی اللَّه علی محمد و آل محمد) بگوید. در پنج سالگی اگر کودک راست و چپ خود را تشخیص داد او را در برابر قبله قرار داده و به او سجده نمودن را بیاموزید. در شش سالگی، رکوع و سجود را به او آموزش دهید. در هفت سالگی به او امر کنید تا دست و صورت را بشوید وضو بگیرد و نماز بخواند و سپس او را رها کنید تا به سن نه سالگی برسد. در نه سالگی او را به طور کامل به نماز خواندن فرا بخوانید و امر به نماز کنید و اگر ترک کرد، او را (متناسب با سنش) تنبیه کنید.)[2]
راهکارهای کلی ترغیب به نماز
برای موفقیت در ایجاد یک رفتار باید جنبه‌های مختلف مرتبط با آن مسئله را مورد لحاظ قرار داد مثلاً برای نماز خوان کردن یک نفر لازم است هم بُعد شناختی مورد لحاظ قرار گیرد هم بُعد انگیزشی-عاطفی و هم بُعد رفتاری، البته مثلاً در کودکان باید بیشتر جنبه‌های رفتاری و عاطفی مد نظر قرار گیرد و در بعد شناختی به القاء شناخت متناسب با سطح شناخت فرزند مورد توجه قرار گیرد و در سطح جوانان بیشتر جنبه‌های شناختی مد نظر قرا گیرد و در برنامه گنجانده شود. در ادامه به برخی از نکات مؤثر که امیدوارم متناسب با شرائط فرزند شما باشد، اشاره می‌شود.
1. تقویت ایمان و باورهای دینی
برای ترغیب و تشویق فرزندتان به انجام فرائض دینی از جمله نماز خواندن، ابتدا باید زیر بناهای فکری وی را مورد بررسی قرار داده و در اصلاح آن بکوشید. به طور حتم، دیدگاه فرد در مورد خداوند، جهان هستی، انسان، معاد و ... از اموری است که نتیجه‌ی مستقیم بر ایمان فرد دارد. تقویت و اصلاح این مبانی تأثیر زیادی بر ایمان فرزندتان می‌گذارد و وی را نسبت به آموزه‌های دینی و عمل به دستورات الهی پای‌بند می‌گرداند.
2. توجه دادن فرزندتان به نعمت‌های الهی
یادآوری و ذکر نعمت‌های الهی از جمله شیوه‌هایی است که در ایجاد انگیزه برای توجه دادن فطرت پاک کودک و نوجوان به صاحب نعمت و سپاس‌گزاری از او بسیار مؤثّر است. ذکر نعمت‌ها می‌تواند زمینه‌ی بسیار مناسبی برای رشد و تعمیق بینش الهی فرزندتان و در نتیجه، گرایش به صاحب نعمت و زمینه‌های شکرگزاری را در وی فراهم سازد. مضمون روایتی از امام رضا (علیه‌السّلام) این‌گونه است که: خداوند متعال به حضرت موسی (علیه‌السّلام) وحی فرستاد که مردم را به من علاقه‌مند کن و آنان را نیز نزد من محبوب ساز. عرض نمود چگونه؟ وحی آمد: نعمت‌های مرا برای آنان بازگو کن، آنان خود عاشق من خواهند شد.)[3]
بنابراین، باید کاری کنید که محبت خدا در دل فرزندتان جای بگیرد. در این صورت، او با عشق درونی به احکام و تکالیف الهی عمل می‌کند. برای رسیدن به این هدف، ضروری است از نعمت‌ها، مهربانیت، بخشندگی و توجه خاص خداوند به بندگانش سخن بگویید.
3. بیان آثار و برکات نماز
توجه به آثار و پی‌آمدهای کارها از امور راه انداز یا ایجاد کننده مانع محسوب می‌شود. ذکر آثار و برکات دنیوی و اخروی نماز، زمینه‌ساز علاقه‌مندی به انجام‌دادن آن عمل می‌گردد.
4. الگوی عملی نماز خواندن باشید
اساساً مشاهده‌ی رفتار دیگران در تأثیر پذیری و الگوپذیری انسان بسیار مؤثر است از این روی، توصیه شده که خود افراد قبل از این که بخواهند دیگران را با رفتارهای مطلوب آشنا کنند، خودشان آن رفتارها را به نحو احسن و شایسته انجام دهند و با این شیوه به صورت غیر مستقیم بر دیگران تأثیر گذارند.
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: (کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُم؛ مردم را با غیر زبان به دین دعوت کنید.)[4] تبلیغ و دعوت عملی بهترین و تأثیرگذارترین نوع تبلیغ است به همین خاطر، اگر می‌خواهید فرزندتان را به نماز خواندن ترغیب کنید، ابتدا سعی کنید با رفتارتان او را به دین و ارزش‌های دینی نظیر نماز دعوت کنید.
اگر دعوت‌کننده به ارزش‌های دینی، خودش یک فرد بی‌نظم و ناموفق، بی‌اهمیت به مسائل دینی و... باشد، مسلماً دعوت وی تأثیر چندانی نخواهد داشت.
5. به تشویق کلامی و غیرکلامی فرزندتان بپردازید
بر کسی پوشیده نیست که تشویق از اهمیت بسزایی در تربیت افراد برخوردار است. تشویق نه تنها در کودکان، بلکه در بزرگسالان نیز می‌تواند برانگیزاننده رفتاری درست و اصولی یا برحذردارنده از فعلی نادرست و غیراصولی باشد. فرزندان شما نیز از این قاعده مستثنا نیستند بنابراین آنها را با تشویق گفتاری یا عملی به نماز خواندن فرا بخوانید. البته جهت‌گیری کلی شما باید به سمت درونی کردن انگیزه‌های نماز خوانی باشد.
6. عبادت جمعی و تأثیر آن در نمازخوانی فرزندان
اگر عبادت در خانه به شکل دسته جمعی به جای آورده شود (مثلاً همه اعضای خانواده، اول وقت و یا با جماعت نمازشان را بخوانند)، افزون بر آن که سبب افزایش ارتباط عاطفی، روحیه همدلی و همبستگی میان اعضای خانواده می شود، شوق به نماز در دل‌ها کاشته می شود.
7. پرهیز از رفتارهای ناخوشایند
برای واداشتن فرزندتان به نماز، هرگز نباید به رفتارهای ناخوشایند روی بیاورید و سبب رنجش خاطر فرزندتان شوید و یا در ذهن وی خاطره تلخی از آموزه‌های دین همچون نماز پدید آورید.
کارهایی که اثر سوء می‌گذارد و باید از آنها پرهیز شود، عبارتند از:
- استفاده از تنبیه بدنی، اعمال قدرت و خشونت برای مجبور کردن فرزندتان به نماز؛
- مقایسه‌ی فرزند خود با کودکان دیگران؛
- خسته کردن فرزند با برنامه‌های اضافی و تعقیبات نماز.
بی‌شک، اگر والدین در واداشتن فرزندان خود به نماز از این گونه کارها استفاده کنند، اثر بدی بر روحیه نمازگزاری فرزند خود بر جای می گذارد تا آن جا که ممکن است وی را برای همیشه از نماز بیزار کنند.
8. بیان پیامدهای منفی و مجازات‌های دنیوی و اخروی نماز نخواندن
بدون تردید، اگر فرزندتان با پیامدهای منفی نماز نخواندن آشنا گردد، طبیعتاً ممکن است انگیزه‌ی وی برای نماز خواندن بیشتر شود.
9. استفاده از قدرت نفوذ و بیان دیگران
گاهی فرزندان از برخی از افراد فامیل، دوستان، مربیان، معلمان و دیگران حرف شنوی دارند، در صورتی که فرزندتان این گونه است، بهتر است از آنها بخواهید (بدون این که فرزندتان متوجه شود) فرزندتان را به نماز خواندن ترغیب نمایند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. محمدی، محسن، علل نماز گریزی و نقش رسانه در گسترش نماز، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1383.
2. افروز، غلام‌علی، روش‌های پرورش مذهبی نماز در کودکان و نوجوانان، تهران: انجمن اولیا و مربیان، 1371.
3. ساجدی، ابوالفضل، دین گریزی چرا؟ دین گرایی چه سان؟ قرآن و نظام تربیتی نسل نو، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1388.
پی نوشتها:
[1] حرانی، ابومحمد الحسن بن علی بن الحسین بن شعبه، تحف العقول، ص189، بیروت: مؤسسةالاعلمی، 1394ق.
[2] مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، ج101، ص100، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
[3] مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، ج67، ص18، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
أَوْحَی عَزَّوَجَلَّ إِلَی نَجِیِّهِ مُوسَی أَحْبِبْنِی وَ حَبِّبْنِی إِلَی خَلْقِی قَالَ رَبِّ هَذَا أُحِبُّکَ فَکَیْفَ أُحَبِّبُکَ إِلَی خَلْقِکَ قَالَ اذْکُرْ لَهُمْ نَعْمَایَ عَلَیْهِمْ وَ بَلَائِی عِنْدَهُمْ فَإِنَّهُمْ لَا یَذْکُرُونَ أَوْ لَا یَعْرِفُونَ مِنِّی إِلَّا کُلَّ الْخَیْرِ.
[4] شیخ صدوق، ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص96، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
منبع: اندیشه قم
