تغییر مرجع تقلید بدون ملاحظه احکام آن و به عبارتی دیگر بدون دلیل نباید انجام شود و مطابق احکام، مرجع تقلید را باید شناسایی نمود و این طور نیست که فرد بتواند مطابق سلیقه خود کسی را به عنوان مرجع تقلید انتخاب کند تا بتواند هر گاه مایل بود مرجع تقلید خود را تغییر بدهد. شرایط شناختن مرجع تقلید اعلم در رساله های عملیه بیان شده که لازم است مطابق آن تشخیص بدهید کدام مجتهد اعلم است و شرایط مرجعیت را دارد. مجتهد اعلم ( یعنی کسی که تسلط وی به علم فقه از دیگران بیشتر باشد و در فهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد و همچنین نسبت به اوضاع زمان خود به مقداری که در تشخیص موضوعات احکام و ابراز نظر فقهی مؤثر است، آگاهتر باشد) را از سه راه میتوان شناخت: اول: خود شما، یقین کنید، برای مثال اگر طلبه باشید می توانید مجتهد اعلم را بشناسید. دوم: دو نفر عالم عادل که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند. سوم: عدهای از اهل علم که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا میشود ، مجتهد بودن و یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند. در صورتی که از یکی از این سه راه برای شناخت مجتهد اعلم استفاده نموده اید اعمال شما مجزی است. توجه : اگر شناختن مجتهد اعلم مشکل باشد بنا بر احتیاط واجب باید از کسی تقلید کنید که گمان به اعلم بودن او دارید، بلکه اگر احتمال ضعیفی هم بدهید که کسی اعلم است و بدانید شخص دیگری علمش از او بیشتر نیست ، بنا بر احتیاط واجب باید از او تقلید نمایید. اگر چند نفر به نظر شما از دیگران اعلم و با یکدیگر مساوی باشند باید از یکی از آنان تقلید نمایید. افرادی که مرجع تقلید آنان از دنیا رفته، لازم است تا ابتدا مرجع تقلید زنده و اعلم را شناسایی نمایند و سپس در مساله تقلید از مجتهد میت (تاکید می کنم فقط در مساله تقلید از مجتهد میت) مطابق نظر ایشان رفتار نمایند.
تغییر مرجع تقلید بدون ملاحظه احکام آن و به عبارتی دیگر بدون دلیل نباید انجام شود و مطابق احکام، مرجع تقلید را باید شناسایی نمود و این طور نیست که فرد بتواند مطابق سلیقه خود کسی را به عنوان مرجع تقلید انتخاب کند تا بتواند هر گاه مایل بود مرجع تقلید خود را تغییر بدهد. شرایط شناختن مرجع تقلید اعلم در رساله های عملیه بیان شده که لازم است مطابق آن تشخیص بدهید کدام مجتهد اعلم است و شرایط مرجعیت را دارد. مجتهد اعلم ( یعنی کسی که تسلط وی به علم فقه از دیگران بیشتر باشد و در فهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد و همچنین نسبت به اوضاع زمان خود به مقداری که در تشخیص موضوعات احکام و ابراز نظر فقهی مؤثر است، آگاهتر باشد) را از سه راه میتوان شناخت: اول: خود شما، یقین کنید، برای مثال اگر طلبه باشید می توانید مجتهد اعلم را بشناسید. دوم: دو نفر عالم عادل که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند. سوم: عدهای از اهل علم که میتوانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا میشود ، مجتهد بودن و یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند. در صورتی که از یکی از این سه راه برای شناخت مجتهد اعلم استفاده نموده اید اعمال شما مجزی است. توجه : اگر شناختن مجتهد اعلم مشکل باشد بنا بر احتیاط واجب باید از کسی تقلید کنید که گمان به اعلم بودن او دارید، بلکه اگر احتمال ضعیفی هم بدهید که کسی اعلم است و بدانید شخص دیگری علمش از او بیشتر نیست ، بنا بر احتیاط واجب باید از او تقلید نمایید. اگر چند نفر به نظر شما از دیگران اعلم و با یکدیگر مساوی باشند باید از یکی از آنان تقلید نمایید. افرادی که مرجع تقلید آنان از دنیا رفته، لازم است تا ابتدا مرجع تقلید زنده و اعلم را شناسایی نمایند و سپس در مساله تقلید از مجتهد میت (تاکید می کنم فقط در مساله تقلید از مجتهد میت) مطابق نظر ایشان رفتار نمایند.
- [آیت الله خامنه ای] می خواستم بدانم که اگر شخصی بخواهد مرجع تقلید خود را به خاطر برخی ملاحظات عوض کند، آیا باید اجازه مرجع تقلید را داشته باشد یا نه؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی مرجع تقلید خویش را عوض کرده است و مقلّد مرجع تقلید دیگری شده است به عبارت اخری از مرجع تقلید اوّل خودش عدول کرده و به مرجع تقلید دیگری رجوع کرده است این شخص بابت سهم خمس یک میلیون تومان به مرجع تقلید اوّل باید میپرداخت و دست به دست هم کرده بوده است حال این یک میلیون بدهی خمس را به کدامیک از مراجع باید بدهد از اوّلی که عدول کرده است یا به دوّمی؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر کسی مرجع تقلید خود را عوض کند در این صورت تکلیف مکلف نسبت به اعمال سابق چیست؟
- [سایر] اگر مرجع تقلید کسی از دنیا برود و از مرجع زنده تقلید نکند، چه حکمی دارد؟
- [آیت الله بهجت] اگر مرجع تقلید کسی فوت کند و از مرجع زنده تقلید نکند، چه حکمی دارد؟
- [آیت الله سیستانی] آیا در یک مورد خاص می توان از یک مرجع تقلید ، غیر از مرجع تقلید خود تقلید کرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی از مرجعی تقلید می کرده است، پس از فوت او با اجازه مرجع دوّم زنده به تقلید مرجع اوّل باقی مانده است، سپس مرجع دوّم از دنیا رفته است و اکنون از مرجع سوّم که زنده است تقلید می کند، اکنون آیا با اجازه مرجع زنده باید بر تقلید از مرجع اوّل باقی بماند یا مرجع دوّم؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر بعد از نقل فتوای مرجع تقلید بفهمد که نظر مرجع تقلید تغییر کرده تکلیف چیست؟
- [آیت الله بهجت] فردی وجوهات مالش را با مرجع تقلیدی دستگردان کرده و بعدا مقلّد مرجع تقلید دیگری شده است. آیا برای دادن آن به مرجع تقلید اوّل، نیاز به اذن مرجع تقلید دوّم دارد؟
- [آیت الله بهجت] اگر وصیّ یا ورثه با متوفّی در مرجع تقلید متفاوت باشند، در محاسبه باید طبق فتوای مرجع خود عمل کنند یا مرجع تقلید میّت؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] 21 مسائلی را که از مرجع اول تقلید کرده بر تقلید او باقی بماند و همچنین مسائلی که از مرجع دوم تقلید کرده و بقیه را به فتوای مجتهدی حی عمل کند.
- [آیت الله بهجت] شخصی که مقلد مرجعی بوده و بعد از وفات او بر طبق نظر مرجعی دیگر بر تقلید باقی مانده، ولی در بعضی از فتاوی ( از قبیل بلاد کبیره و شب مهتاب یا هرمسأله دیگر ) به مرجع دوم عدول کرده، بعد از وفات مرجع دوم، در صورت بقاء، نمی تواند در این مسائل به مرجع اول برگردد ولی می تواند به تقلید مرجع دوم باقی باشد.
- [آیت الله جوادی آملی] .تقلید مجتهد متوفّا در ابتدا جایز نیست؛ ولی بقای بر تقلید میت, اشکال ندارد و بقای بر تقلید مجتهد میت باید به فتوای مجتهد مطلق زنده باشد; خواه فرد به آن عمل کرده باشد یا نه. اگر مجتهد متوفّا اعلم باشد، بقای بر تقلید او احتیاطاً واجب است و اگر مجتهد زنده اعلم باشد، عدول از مجتهد متوفا به مرجع زنده, واجب است.
- [آیت الله مظاهری] در زمانی که در اعلمیّتِ مجتهدین اختلاف باشد یا مجتهدِ اعلم وجود نداشته باشد، مکلّف میتواند از هر مجتهدِ جامع الشرایطی تقلید کند. همچنین در چنین شرایطی از دو مرجع و یا بیشتر میشود تقلید کرد و رجوع از مرجعی به مرجع دیگر نیز جایز است.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر مرجع تقلید در مسألهای فتوا دهد و پیش از آن یا پس از آن احتیاط کند، مثلاً بفرماید )نماز جمعه در روز جمعه کافی است و احتیاطاً چهار رکعت ظهر را هم بخواند( که آن را احتیاط مستحب گویند مقلّد او نمیتواند به فتوای مرجع دیگر عمل کند, مگر آنکه فتوای مرجع دیگر به احتیاطْ نزدیکتر باشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] وقتی فتوای مرجع تقلید تغییر کرد عمل کردن مقلّد به فتوای قبلی جایز نیست ولی اگر فتوای قبلی مطابق احتیاط باشد عمل به آن بنابر احتیاط مانعی ندارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر کسی بخواهد وجوهات شرعیّه¬ی خود را به مجتهدی که از او تقلید نمی کند بدهد در صورتی جایز است که مرجع تقلیدش اجازه دهد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کسی مدّتی اعمال خود را بدون تقلید انجام داده، سپس تقلید کند، اگر اعمال سابق، مطابق فتوای این مجتهد باشد صحیح است و گرنه نظر مرجع خود را درباره¬ی آن سؤال کرده و مطابق آن عمل می¬کند، همچنین است اگر بدون تحقیق کافی از مجتهدی تقلید نموده باشد.
- [آیت الله بهجت] کسی که مقلد مرجعی بوده و بعد از وفات او به فتوای مرجعی دیگر به تقلید اول باقی بوده، پس از وفات مرجع دوم، در صورت جواز بقاء، تنها در مسائلی که طبق فتوای مجتهد اول عمل کرده می تواند باقی بماند . و اگر چند مرجع داشته و بعد از وفات هر کدام طبق موازین از دیگری تقلید کرده و با اجازه بعدی بر تقلید باقی مانده و در نتیجه از هر مجتهد چند مسأله عمل کرده است، در آن مسائل می تواند بر تقلید مجتهدین قبلی باقی بماند . ولی در هرصورت در مسائلی که عمل نکرده باید به فتوای مجتهد زنده عمل کند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] تقلید در احکام; عمل نمودن به دستور مجتهد است و از مجتهدی باید تقلید کرد که: مرد بالغ، عاقل، شیعه دوازده امامی، حلال زاده، زنده و عادل باشد و مقصود از عدالت آن است که قدرت نفسانیه ای بر انجام واجبات و ترک گناهان کبیره داشته باشد. و احتیاط واجب آن است که مرجع تقلید حریص به دنیا نباشد و لازم است از مجتهدین دیگر اعلم باشد یعنی در فهمیدن حکم خدا از همه مجتهدین عصر خودش عالمتر باشد.