اشکال دارد
يعنی چنين كاری موجب اسقاط تكليف نيست و نمی‌شود به آن اكتفا كرد؛ ولی در اين مورد می‌توان به فتوای مجتهدی كه در رتبه‌ی بعدی است رجوع كرد. رجوع کنيد به: احتياط واجب
عده ای از مسلمانان در یکی از کشورهای بیگانه، یک قسمت از قبرستان کفّار را خریده اند که آن جا را قبرستان مسلمین قرار دهند، با این که در آن جا چند قبر از کافران هم هست. آیا این کار اشکال دارد؟ آیا این زمین قابل فروش می باشد؟
اشکالی ندارد، زیرا دیگر مقبره ی کفّار بر آن صادق نیست و اگر آن جا را وقف قبرستان کردند، دیگر قابل فروش نیست؛ مگر بناهای آن را بفروشند.
اشکالی ندارد، زیرا دیگر مقبره ی کفّار بر آن صادق نیست و اگر آن جا را وقف قبرستان کردند، دیگر قابل فروش نیست؛ مگر بناهای آن را بفروشند.
عنوان سوال:
عده ای از مسلمانان در یکی از کشورهای بیگانه، یک قسمت از قبرستان کفّار را خریده اند که آن جا را قبرستان مسلمین قرار دهند، با این که در آن جا چند قبر از کافران هم هست. آیا این کار اشکال دارد؟ آیا این زمین قابل فروش می باشد؟
پاسخ:
اشکالی ندارد، زیرا دیگر مقبره ی کفّار بر آن صادق نیست و اگر آن جا را وقف قبرستان کردند، دیگر قابل فروش نیست؛ مگر بناهای آن را بفروشند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- فروش الکلی که بعدا با آن مشروب درست می کنند، به کشورهای خارجی مسلمان یا غیر آن اشکال دارد؟
- آیا خرید و فروش فیلم ها و نرم افزارهایی که کار مشترک ایران و کشورهای کفر است، شرعا اشکال دارد؟
- در بین قبرستان زمینی است که راه عبور عدّه ای است و به آن ها اختصاص دارد. می خواهند آن زمین را جزو قبرستان کنند و راه عبور آن ها را از جای دیگر قرار دهند، امّا یکی از آن ها راضی نمی شود؛ حکم شرعی را بیان نمایید.
- قبرهایی در قبرستانی وجود دارد که به وسیله اداره اوقاف و امور خیریه به فروش می رسد. اداره مذکور اظهار می دارد این قبرها حداقل 50 و حداکثر 100 سال از آخرین دفن آن می گذرد و در زمان دفن هم چون قبرستان وقف بوده، پولی بابت قبر دریافت نمی شده است. و در حال حاضر مدّعی و صاحبی ندارد؛ آیا خرید آن قبرها اشکال دارد؟
- این جانبان شاغل در یکی از نهادها و ساکن در منازل سازمانی آن نهاد می باشیم. اخیرا مطلع شده ایم زمین هایی که این نهاد در آن، منازل سازمانی ساخته است، قبل از انقلاب متعلّق به زرتشتیان بوده و این زمین ها جهت قبرستان به انجمن زرتشتیان ایران وقف شده است، لیکن نهاد، آن ها را تصاحب نموده است.پس از شکایت انجمن زرتشتیان، قرار شد آن ها را راضی و اجاره آن ها را پرداخت نماید. ولی چندی است اجاره ای پرداخت نمی شود و دو تن از اعضای انجمن در صحبتی که با کارگران خود (که مسلمان و ساکنان منطقه هستند) داشته اند اکیدا عدم رضایت خود را از این عمل نهاد مذکور اعلام کرده اند. اینک با عنایت به مسایل فوق حکم موارد ذیل را بفرمایید. 1) سکونت در آن منطقه چه حکمی دارد؟ 2) ادامه کار، تردد و انجام فرایض دینی در آن منطقه جایز است؟ 3) حکم نمازهایی که تاکنون در آن منطقه خوانده ایم چیست؟
- زمینی است که سال ها در آن آجرپزی می شده و به همین نام معروف است. در همین زمین اطفال میّت نیز دفن می شده اند، بدون این که نام قبرستان برآن گذاشته باشند. این زمین هم جوار قبرستان است و الآن مدّتی است شاید نزدیک به 10 15 سال یا بیشتر که دیگر در آن، طفل میّتی دفن نشده است، با این که افرادی داعیه ی ملکیّت آن را دارند، قسمتی از آن برای شرکت نفت روستا زیربنا رفته و قسمتی هم برای نانوایی و قسمتی هم به عنوان مغازه در نظر گرفته شده و قسمت قابل توجهی هم باقی مانده است، آیا می توانیم آن قسمت اخیر را که باقی مانده، برای مصارف عامّ المنفعة چون خانه روحانی یا سایر مصارف تصرّف کنیم، یا اگر شخصی حاضر شود آن را بخرد و پولش را اهالی روستا صرف امور عامّ المنفعه بنمایند، این کار را انجام دهیم؟ البته در صورتی که مدّعیان ملکیت هم راضی باشند یا نتواند مدّعای خود را ثابت کنند.
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] در کشورهای خارجی که اموات ادیان مختلف در قبرستان مدفون هستند دفن میّت مسلمان در مقبره ی مشترک با کفّار چه حکمی دارد؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] من برنامهنویس و سازنده نرمافزار و بازیهای رایانهای هستم. آیا طراحی و فروش نرمافزارهایی که متناسب بافرهنگ ما نیست (مثل برنامهها و نرمافزارهای لاتاری) و فروش آن به غیر مسلمانان و ارائه آن در کشورهای غیر مسلمان اشکال دارد؟
- [آیت الله خامنه ای] ما قصد داریم که یک مرکز بهداشتی در قسمتی از زمین بائری که در جوار یکی از قبرستان هاست بسازیم، ولی بعضی از اهالی ادّعا می کنند که این مکان جزئی از قبرستان است و برای مسئولین تشخیص اینکه زمین مذکور قبرستان هست یا خیر مشکل شده و بعضی از سالمندان آن منطقه شهادت می دهند که در آن زمینی که عدّه ای مدعی وجود قبر در آن هستند، قبری وجود نداشته است، البته هر دو گروه شهادت می دهند که در اطراف زمینی که برای ساخت مرکز بهداشتی در نظر گرفته شده قبر وجود دارد، تکلیف ما چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] معمولاً فروش و یا صادر نمودن فرشهایی که آیات شریفه قرآن در آن‌ها نقش بسته، به کشورهای غیر مسلمان بدون مانع است. با علم به این که کفّار به آیات قرآن دست میزنند و یا حرمت آیات را نگه نمیدارند، فروش این گونه فرشها چه حکمی دارد؟
- [آیت الله جوادی آملی] یک) در وسط قبرستان مخروبهای، سه باب مدرسه ساخته شده و آن را به دو بخش تقسیم کرده است. در بخشی از قبرستان حدود صد سال است که مردهای دفن نشده است و نشانی از قبور احتمالی در آن وجود ندارد آیا می‌توان در این قسمت، مسجد بنا کرد؟ دو) هنگام پی کند برای ساخت مسجد در قبرستان مخروبه، استخوانهای میت مؤمن از زیر خاک بیرون آمد، اکنون تکلیف چیست؟ سه) چنانکه در سؤال نخست گفته شد، این قبرستان به دو بخش تقسیم شده است؛ در قسمتی که آثار و نشانههای قبور نمایان است ولی اکنون مردهای در آن دفن نمی‌شود، قرار است پارک یا فضای آموزشی یا مسجد ساخته شود آیا می‌توان برای ساخت مسجد نبش قبر کرد؟ پاسخ یک: الف) در قسمتی که در آن قبور مسلمین است، نمی‌شود مسجد ساخت. ب) در قسمتی که در آن آثار، قبر وجود ندارد و جدا از قبرستان محسوب میشود، ساختن مسجد، جایز است. پاسخ دو: الف) آنچه از بدنِ مؤمن در هنگام کندن زمین، ظاهر شد، باید دفن شود. ب) اگر نشانه قبرستان بودنِ زمین، معلوم شد، نمیتوان در آن مسجد ساخت. ج) اگر زمین قبرستان متروک باشد، به طوری که در آن مرده دفن نمی‌شود، ساختن نمازخانه، جایز است. پاسخ سه:
- [آیت الله مکارم شیرازی] ما جماعت خوجه شیعه اثنی عشری یکی از شهرهای کانادا در حال حاضر حدود هشت قبر خالی در قبرستان داریم. در این قبرستان مسیحی، یهودی و سایر کفّار به صورت مخلوط دفن شده اند. لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید: الف) همان طور که گفته شد. دفن بعضی از مسلمانان با کفّار مخلوط شده است. لذا با توجّه به مسأله 581 رساله توضیح المسائل جناب عالی، که دفن مسلمان در قبرستان کفّار و دفن کفّار در قبرستان مسلمانان را جایز نمی دانید، آنچه شیعیان شهر ما انجام داده اند از نظر شرعی چه حکمی دارد؟ ب) بعضی از شیعیان، که علناً گناه انجام می دهند (تا حدّی که حتّی در مسجد اعلام نموده اند که فلان گناه را انجام می دهیم) اظهار داشته اند که حتّی اگر دفن نمودن در آن قبرها، که فعلا خالی است، طبق نظر مراجع تقلید حرام باشد برای ایشان مشکلی نیست! اگر چنین وصیّتی کنند، باید طبق وصیّتشان عمل کنیم؟ ج) حکم مؤمنین و مؤمناتی که در سی سال اخیر در این قبرستان دفن شده اند چیست؟! آیا عذاب کفّار بر آن‌ها اثر می گذارد؟
- [آیت الله جوادی آملی] اثر احداث سه باب مدرسه قبرستان مذکور به دو بخش تقسیم شده است، در قسمتی از این قبرستان آثار و علائمی قبور پیدا و نمایان است ولی مُردهای در آن دفن نمی‌شود این قسمت نیز قرار است توسط دولت به پارک یا فضای آموزشی تبدیل و تغییر شود و همچنین در آن آشغال میریزند و بچهها توپ بازی میکنند آیا شرعاً در این قسمت می‌توان مسجد بنا کرد یا نه؟ آیا در این قسمت برای ایجاد ساختمان مسجد می‌توان نبش قبر کرد یا نه؟ در صورت منفی بودن جواب سؤال اخیر تکلیف ما چیست و چه باید کرد لطفاً حُکم خدا را بیان و مرقوم فرمایید.
- [آیت الله جوادی آملی] همچنانکه در سؤال اول گفته شد در اثر احداث سه باب مدرسه قبرستان مذکور به دو بخش تقسیم شده است، در قسمتی از این قبرستان آثار و علائمی قبور پیدا و نمایان است ولی مُردهای در آن دفن نمی‌شود این قسمت نیز قرار است توسط دولت به پارک یا فضای آموزشی تبدیل و تغییر شود و همچنین در آن آشغال میریزند و بچهها توپ بازی میکنند آیا شرعاً در این قسمت می‌توان مسجد بنا کرد یا نه؟ آیا در این قسمت برای ایجاد ساختمان مسجد می‌توان نبش قبر کرد یا نه؟ در صورت منفی بودن جواب سؤال اخیر تکلیف ما چیست و چه باید کرد لطفاً حُکم خدا را بیان و مرقوم فرمایید.
- [آیت الله سیستانی] یکی از مسلمانان بلیط بخت آزمایی خریده و برنده شده است و قرار گذاشته است که قسمتی از آن را اگر به دستش رسیده در راه خیر به مصرف برساند ایا آن خیریه چنان مالی را می تواند بگیرد و آن را در مصالح مسلمین خرج کند؟ و اگر چنین تصمیمی را پیش از خرید بلیط داشته باشد، مسئله فرق می کند؟
- [آیت الله جوادی آملی] در منطقهی ما قبرستان مخروبه ای وجود دارد که فعلاً در آن هیچ مردهای دفن نمی‌شود و سندی و مدرکی راجع به اینکه این قبرستان وقف است یا ملک شخصی و یا مراتع است در دسترس نیست، ولی نظر اهالی قاطبه اینست که این قبرستان از زمینهای مراتع عمومی میباشد، دولت وقت در وسط این قبرستان سه باب مدرسه احداث کرده است و بنا بر این قبرستان عملاً به دو بخش تقسیم شده است و همچنین در نظر دارد که بقیهی قبرستان ساختمانهای آموزشی دیگر و فضای سبز احداث کند و محلهی ما از لحاظ مسجد در مضیقه میباشد و چند مسجد کوچک دارد که آن‌ها هم در طرح خیابان کشی و غیره دولت قرار دارند ولی در محل زمین مناسبی به جز این قبرستان که در وسط محله قرار دارد، در دسترسی اهالی وجود ندارد و اهالی میخواهند در این قبرستان مسجد بنا کنند، در قسمتی که برای این کار در نظر گرفته شده است در حدود صد سال است که هیچ مُردهای دفن نشده و آثار و علائمی از قبور احتمالی وجود ندارد و جوانان در آن قسمت فوتبال بازی میکنند و برخی از اهالی در آن آشغال میریزند آیا در این قسمت قبرستان شرعاً می‌توان مسجد بنا کرد یا نه؟ لطفاً در این باره حکم خدا را مرقوم و بیان فرمایید.
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر در صحن یکی از امامان یا امامزادگان که سابقاً قبرستان بوده حوض یا نهری بسازند، چنانچه انسان نداند که زمین صحن را برای قبرستان وقف کردهاند، وضو گرفتن در آن حوض و نهر اشکال ندارد، ولی اگر فهمید زمین برای قبرستان وقف شده و نشود زیر حوض یا نهر میتی را دفن کرد وضو اشکال دارد. و نیز اگر ایجاد حوض یا نهر موجب بیحرمتی به بدن مسلمان بشود، مثلاً آب به بدن او برسد، وضو اشکال دارد، اگرچه زمین قبرستان مباح بوده و موقوفه هم نباشد.
- سر بریدن حیوان پنج شرط دارد: 1 کسی که سر حیوان را میبُرد، چه مرد باشد یا زن و یا بچه ممیز، باید مسلمان باشد و اظهار دشمنی با اهلبیت پیغمبر صلیاللهعلیهوآله نکند. و مرتدّ از مسلمین، غُلاة، خوارج و منکر ضروریات اسلام، محکوم به حکم کافر است. 2 سر حیوان را با چیزی ببرند که از آهن باشد، ولی چنانچه آهن پیدا نشود و طوری باشد که اگر سر حیوان را نبرند میمیرد، یا ذبح آن حیوان عرفاً برای انسان ضرورت داشته باشد، با چیز تیزی که چهار رگ آن را جدا کند، مانند شیشه و سنگ تیز، میشود سر آن را برید. بلکه اگر آلت ذبح غیر آهن باشد ولی در حدّت و استحکام و تیزی و اطّرادِ تا آخر ذبح مثل آهن باشد به نحو یقین، بعید نیست به الغاء خصوصیت ملحق به آهن باشد. 3 در موقع سر بریدن، جلو بدن حیوان رو به قبله باشد، و کسی که میداند باید رو به قبله سر ببرد، اگر عمداً حیوان را رو به قبله نکند، حیوان حرام میشود، ولی اگر فراموش کند، یا مسئله را نداند، یا قبله را اشتباه کند، یا نداند قبله کدام طرف است، یا نتواند حیوان را رو به قبله کند، بنابر اظهر، اشکال ندارد. 4 وقتی میخواهد سر حیوان را ببرد، یا کارد به گلویش بگذارد، به نیت سر بریدن، نام خدا را ببرد و همینقدر که بگوید (بسم اللّه) کافی است، و اگر بدون قصد سر بریدن، نام خدا را ببرد آن حیوان، بنابر اظهر پاک نمی‌شود و گوشت آن هم حرام است، ولی اگر از روی فراموشی نام خدا را نبرد، اشکال ندارد. 5 حیوان بعد از سر بریدن حرکتی بکند، اگرچه مثلاً چشم یا دُم خود را حرکت دهد، یا پای خود را به زمین زند که معلوم شود زنده بوده، و لازم نیست خون از بدنش خارج شود.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] کسی که در کشور غیر اسلامی اقامت دارد، جایز است با کفّار بر اساس مَنِش انسانی معاشرت داشته باشد و میتواند برای کفّار به شکل اجاره، وکالت و امثال آن کار کند، به شرط آن که عمل او مستلزم انجام حرام یا موجب ضرری یا ذلّتی برای خود او یا سایر مسلمانان و یا کشورهای اسلامی نباشد.
- [آیت الله مظاهری] زمینهای آبادی که در صدر اسلام با جنگ به دست مسلمین افتاده، قابل خرید و فروش نیست ولی در این زمان که معلوم نیست آیا این زمینها (در ایران و عراق و ...) در صدر اسلام آباد بوده یا نه، ملک کسانی است که زمین در تصرّف آنهاست و خرید و فروش و سایر تصرّفات در آن جایز است.
- [آیت الله سبحانی] خرید و فروش گوشت هایی که از کشورهای غیراسلامی می آورند یا از دست کافر گرفته می شود باطل است، ولی اگر بداند که آن‌ها از حیوانی است که مطابق قانون شرع یا با نظارت مسلمان ذبح شده. اشکال ندارد.
- [آیت الله جوادی آملی] .زمینی که کافر ذمّی آن را از مسلمان خریده و پیش از پرداخت خمس، به همان مسلمان فروخت، این زمین , اگ ر به قبض و اقباض خریدار مسلمان رسیده و تحت ید او قرار گرفته باشد، هر دو ضامن خمس آناند.
- [آیت الله سبحانی] خرید و فروش گوشت هایی که از بازار مسلمانان یا از دست شخص مسلمان گرفته شود اشکال ندارد، ولی اگر بداند مسلمانی که آن را از دست کافر گرفته یا از بلاد کفّار آورده تحقیق نکرده که آن حیوان مطابق دستور شرع ذبح شده یا نه، خرید و فروش آن باطل و حرام است ولی اگر از مسلمانی گرفته که ظاهراً پایبند شرع است و احتمال می دهد تحقیق کرده باشد معامله اش صحیح است; اما خریدن چرم هایی که از بلاد کفّار می آورند جایز و پاک است. هر چند نماز با آن صحیح نیست.
- [آیت الله اردبیلی] مشهور بین علما این است که اگر چند نفر در مزدی که از کار خود میگیرند با یکدیگر قرار شرکت بگذارند، مثل آرایشگران که قرار میگذارند هر اندازه مزد گرفتند با هم قسمت کنند، شرکت آنان صحیح نیست؛ امّا اطلاق این حکم اشکال دارد و آنچه که امروزه به نام (شرکت مهندسین) یا (شرکت صیّادان) و مانند آن‌ها مرسوم است، اشکال ندارد.
- [امام خمینی] خرید و فروش روغن و دواهای روان و عطرهایی که از ممالک غیر اسلامی می آورند اگر نجس بودن آن‌ها معلوم نباشد اشکال ندارد، ولی روغنی را که از حیوان بعد از جان دادن آن می گیرند چنانچه در شهر کفار از دست کافر بگیرند و از حیوانی باشد که اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن می کند نجس است و معامله آن باطل می باشد، بلکه اگر در شهر مسلمانان هم از دست کافر بگیرند معامله آن باطل است، مگر آنکه بدانند که آن کافر از مسلمان خریده است.
- [آیت الله نوری همدانی] خرید و فروش روغن و دواهای روان و عطرهائی که از ممالک غیر اسلامی می آورند ؛ اگر نجس بودن آن‌ها معلوم نباشد اشکال ندارد ، ولی روغنی را که از حیوان بعد از جان دادن آن می گیرند ، چنانچه درشهر کفار از دست کافر بگیرند و از حیوانی باشدکه اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن می کند ، نجس است و معامله آن باطل می باشد . بلکه اگر در شهر مسلمان هم معلوم باشد که از بلاد کفر آورده شده است بگیرند معامله آن باطل است مگر آنکه بدانند که آن کافر از مسلمان خریده است .
- [آیت الله اردبیلی] قبرستانهایی که وقف بوده و در مسیر خیابان قرار میگیرند، از وقف بودن خارج نمیشوند و تصرّف و نیز خرید و فروش آن‌ها جایز نیست، ولی عبور ومرور از آن‌ها اگر هتک حرمت اموات نباشد اشکال ندارد و در صورتی که قبرستان ملک شخصی افراد باشد، هرگونه تصرّف در آن بستگی به رضایت صاحب ملک دارد.
- [آیت الله بروجردی] شکافتن قبر در چند مورد حرام نیست:اوّل:آن که میت در زمین غصبی دفن شده باشد و مالک زمین راضی نشود که در آن جا بماند.دوم:آن که کفن یا چیز دیگری که با میت دفن شده غصبی باشد و صاحب آن راضی نشود که در قبر بماند و همچنین است اگر چیزی از مال خودِ میت که به ورثه او رسیده با او دفن شده باشد و ورثه راضی نشوند که آن چیز در قبر بماند، ولی اگر وصیت کرده باشد که دعا یا قرآن یا انگشتری را با او دفن کنند، برای بیرون آوردن اینها نمیتوانند قبر را بشکافند.سوم:آن که میت بیغسل یا بیکفن دفن شده باشد، یا بفهمند غسلش باطل بوده، یا به غیر دستور شرع کفن شده، یا در قبر او را رو به قبله نگذاشتهاند.چهارم:آن که برای ثابت شدن حقی بخواهند بدن میت را ببینند.پنجم:آن که میت را در جایی که بیاحترامی به اوست مثل قبرستان کفار یا جایی که کثافت و خاکروبه میریزند دفن کرده باشند.ششم:آن که برای یک مطلب شرعی که اهمیت آن از شکافتن قبر بیشتر است قبر را بشکافند، مثلاً بخواهند بچّهی زنده را از شکم زن حاملهای که دفنش کردهاند بیرون آورند.هفتم:آن که بترسند درندهای بدن میت را پاره کند، یا سیل او را ببرد، یا دشمن بیرون آورد.هشتم:آن که قسمتی از بدن میت را که با او دفن نشده بخواهند دفن کنند، ولی احتیاط مستحب آن است که آن قسمت از بدن را طوری در قبر بگذارند که بدن میت دیده نشود.